EPIKTET ENCHEIRIDION.pdf

Bez tytułu 1

Strona 1 z 13

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do końca staroŜytności │ średniowiecze i odrodzenie │ barok i oświecenie │ 1815-1914 │ 1914-1989

jak i z czego studiować filozofię │ moje wykłady │ Wittgenstein │ filozofowie i socjologowie nauki

EPIKTET

ENCHEIRIDION

przełoŜył Leon Joachimowicz

Epiktet nauczał, ale niczego nie pisał.

Notatki z jego wykładów sporządził i opracował Flavius Arrianus (ok.95-ok.175). Znane są jako DIATRYBY.

Arrian przygotował teŜ ENCHEIRIDION ("podręcznik"), kompendium nauk moralnych swego mistrza. Oto

ono:

1. Z wszystkich rzeczy jedne są od nas zaleŜne, drugie zaś niezaleŜne. ZaleŜne są od

nas: sądy, popędy, pragnienia, odrazy i jednym słowem - to wszystko, co jest naszym

dziełem. NiezaleŜne natomiast są od nas: ciało, mienie, sława, godności i jednym

słowem - to wszystko, co nie jest naszym dziełem. I dlatego te rzeczy, które od nas

zaleŜą, z natury są wolne i nie podlegają Ŝadnym zakazom ani przeszkodom, te

natomiast, które od nas nie zaleŜą, nie przedstawiają Ŝadnej wartości, spełniają słuŜebną

rolę i stanowią cudzą własność. Pamiętaj zatem, Ŝe jeśli rzeczy słuŜebne z natury

zaczynasz uwaŜać za wolne, a cudze za własne, sam się zaprzęgniesz w niewolę,

będziesz rozwodził skargi i Ŝale, doznawał niepokoju, miotał złorzeczenia zarówno na

bogów, jak i na ludzi. JeŜeli jednak to tylko, co twoje, uwaŜać będziesz za swoją

własność, i przeciwnie - to, co jest cudzą własnością - za przynaleŜne, jak jest w

rzeczywistości, do kogoś innego, wtedy nikt nigdy nie będzie na ciebie wywierał

przymusu, nikt nie będzie sprawiał ci przeszkód, ani ty sam nie będziesz nikomu

złorzeczył, nikogo oskarŜał, niczego zgoła czynił wbrew swojej woli, nikt nie wyrządzi ci

krzywdy, w nikim nie będziesz miał wroga, bo teŜ i niczego nie doznasz, co by

rzeczywiście szkodliwe było dla ciebie.

A zatem jeŜeli dąŜysz do osiągnięcia tak wielkich dóbr, pamiętaj o tym, Ŝe nie jest ci

wolno z miernym nakładem wysiłku brać się do tak wzniosłego dzieła, ale Ŝe musisz

jednych rzeczy raz na zawsze się wyrzec, drugich - chwilowo poniechać. JeŜeli jednak

zechcesz posiąść te wielkie dobra, a jednocześnie i godności piastować i opływać w

bogactwa, bardzo moŜliwe, Ŝe nie zdobędziesz ni godności, ni bogactw, a to dla tej

przyczyny, Ŝe dąŜysz do osiągnięcia dóbr wyŜszego rzędu, a juŜ z całą pewnością nie

dopniesz tego, przez co jedynie rodzi się wolność i szczęście.

StarajŜe się tedy kaŜdemu gwałtownemu wyobraŜeniu natychmiast przeciwdziałać, tak

mówiąc: "Jesteś tylko wyobraŜeniem, czczą marą rzeczy, którą przedstawiasz" .

Następnie zbadaj owo wyobraŜenie i oceń jego wartość wedle takich prawideł, jakie

posiadasz, a przede wszystkim i nade wszystko wedle tego prawidła, czy przedstawia

ono rzeczy od nas zaleŜne, czy niezaleŜne. I jeśli przedstawia rzecz jakąś, która nie jest

od nas zaleŜna, z miejsca wypowiadaj swe zdanie: "Nic a nic mnie to nie obchodzi!"

2. Pamiętaj o tym, Ŝe pragnienie mami cię obietnicą zdobycia dobra, którego poŜądasz, a

odraza mami cię obietnicą uniknięcia zła, przed którym się wzdrygasz, oraz Ŝe ten, kto w

pragnieniu doznaje zawodu, jest nieszczęśliwy, a ten, kto w odrazie ponosi poraŜkę -

godny politowania. JeŜeli zatem tego tylko unikasz, co zgodnie ze swą naturą jest w

twojej mocy, nie doświadczysz zgoła niczego, do czego czujesz odrazę. JeŜeli jednak

unikasz choroby, śmierci albo ubóstwa, doznasz bolesnego zawodu. A zatem wypleń ze

siebie odrazę do wszelkich rzeczy, które z natury nie są od nas zaleŜne, a skieruj ją ku

tym jedynie, które z natury są od nas zaleŜne. Pragnienie natomiast zdław na początek w

sobie doszczętnie. JeŜeli bowiem pragnąć będziesz rzeczy, które nie są od nas zaleŜne,

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 2 z 13

z konieczności musisz się czuć nieszczęśliwy. Co się znów tyczy rzeczy, które są od nas

zaleŜne, to na razie nie jest ci jeszcze zupełnie wiadomo, jakich to spośród nich godzi się

tobie poŜądać. Wolno ci tylko do jednych rzeczy dąŜyć, a drugich unikać, ze spokojem

jednakŜe, z oględną rozwagą, z opanowaniem.

3. Pamiętaj o tym, Ŝebyś przy kaŜdej rzeczy bądź rozweselającej na duszy, bądź

przynoszącej poŜytek, bądź wzbudzającej upodobanie - zawsze stawiał sobie

następujące pytanie: "Czym jest ta rzecz właściwie?" - I tak na przykład, jeŜeli dzban

budzi w tobie upodobanie, mów sobie: "Dzban jest tą rzeczą, która budzi we mnie

upodobanie". Przeto kiedy ten dzban się stłucze, nie zmąci to w tobie pokoju ducha.

JeŜeli znowu serdecznie całujesz swe dziecię lub Ŝonę, mów sobie: "Całuję człowieka".

Przeto kiedy ten człowiek umrze, nie będziesz rozpaczał.

4. Ilekroć zamierzasz się zabrać do jakiegoś dzieła, zastanów się dobrze, co to ma być

za dzieło. I tak gdy się wybierasz do łaźni, by się wykąpać, przywiedź sobie na myśl to

wszystko, co się tam dzieje w łaźni; Ŝe jedni uciekają co siły, a drudzy się tłoczą na

potęgę, a inni obluzgują się wyzwiskami, a jeszcze inni - kradną, co popadnie. I w ten

sposób z większą rękojmią powodzenia do dzieła się weźmiesz, jeŜeli z miejsca powiesz

sobie otwarcie: "Ja chcę się w łaźni wykąpać, a zarazem strzec wolnej swej woli, tak iŜby

działała zgodnie z naturą" . I tak samo postępuj przy kaŜdym dziele. W ten bowiem

sposób, jeśli jakaś przeszkoda nie pozwoli ci się wykąpać, natychmiast przywołasz sobie

na pamięć swe zamierzenie: "AleŜ ja przecieŜ nie tylko wykąpać się chciałem, lecz

równieŜ strzec zarazem wolnej swej woli, tak iŜby działała zgodnie z naturą, jednakŜe nie

potrafię jej ustrzec, jeŜeli się będę oburzał na to wszystko, co się przydarza".

5. Nie same rzeczy bynajmniej, ale mniemania o rzeczach budzą w ludziach niepokój. I

tak na przykład śmierć nie jest Ŝadnym postrachem - w przeciwnym razie to i Sokrates

miałby o niej takie wyobraŜenie - ale mniemanie o śmierci jako czymś strasznym, ono to

dopiero postrachem się staje. Ilekroć tedy borykamy się z trudnościami albo wpadamy w

niepokój lub smutek, nikogo nigdy nie obwiniajmy o to, lecz siebie samych, to znaczy -

nasze własne mniemania. Właściwością bowiem człowieka zgoła nie obznajmionego z

filozofią jest obwiniać innych o rzeczy, które on sam źle czyni; po części obznajmionego -

obwiniać siebie samego; w pełni obznajmionego - nie obwiniać ni siebie, ni innych.

6. Nie szczyć się z Ŝadnej zalety cudzej. Gdyby koń, chcąc się poszczycić, powiedział:

"Jestem piękny!" - rzecz ta byłaby jeszcze do zniesienia. Ty natomiast gdybyś, chcąc się

poszczycić, powiedział: "Posiadam pięknego konia" - wiedzŜe to sobie, Ŝebyś się szczycił

z zalety konia. JakaŜ jest zatem twoja własna zaleta? Czynienie naleŜytego uŜytku z

wyobraŜeń. A przeto ilekroć w czynieniu uŜytku z wyobraŜeń postępujesz zgodnie z

naturą, wtedy i tylko wtedy moŜesz się szczycić, bo wtedy dopiero będziesz się szczycić

z jakiejś zalety, która jest twoją własną zaletą.

7. Podobnie jak w czasie podróŜy morskiej, kiedy okręt przybije do brzegu, moŜesz sobie

wprawdzie na ląd wysiąść, by zaopatrzyć się w wodę, a po drodze, tak dla rozrywki, to i

piękną muszelkę, i mątwę podnieść, wszelako musisz na pamięci mieć okręt, słuch

bezustannie natęŜać, czy przypadkiem nie woła sternik, a kiedy zawoła - musisz to

wszystko porzucić, iŜby cię związanego nie wrzucono jak barana na okręt. Tak samo

rzecz ma się i w Ŝyciu: JeŜeli zamiast pięknej muszli i mątwy obdarzyły cię nieba uroczą

Ŝoną i ślicznym dziecięciem, nic nie przeszkadza ci wprawdzie radować się nimi,

wszelako kiedy zawoła sternik, biegnij czym prędzej na okręt, pozostawiając to wszystko

i więcej nie troszcząc się o nie. A jeśliś jest nadto starcem, nie odchodź nigdy od okrętu

zbyt daleko, Ŝebyś mimo wołania sternika nie pozostał na lądzie.

8. Nie usiłuj naginać biegu wydarzeń do swojej woli, ale naginaj wolę do biegu wydarzeń,

a Ŝycie upłynie ci w pomyślności.

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 3 z 13

9. Choroba jest wprawdzie przeszkodą dla ciała, ale nie jest przeszkodą dla woli, chyba

Ŝe wola sama chce tego. I tak chromanie jest wprawdzie przeszkodą dla nogi, ale nie jest

przeszkodą dla woli. I w ten sposób winieneś sobie rzecz wytłumaczyć przy kaŜdej

spotykającej cię przeciwności, a dojdziesz do przekonania, Ŝe jest ona zawsze

przeszkodą dla czegoś innego, tylko nie dla ciebie samego.

10. Pamiętaj, Ŝebyś w kaŜdej przydarzającej się tobie przygodzie zwracał pilnie na siebie

uwagę i badał szukając, jaką teŜ siłę masz w sobie, którą byś przeciwstawił owej

przygodzie. I tak jeśli zobaczysz pięknego chłopca lub piękną dziewczynę, potrzebną ku

temu siłę znajdziesz w powściągliwości. JeŜeli znowu grzbiet pod cięŜarem ci się ugina,

siłę tę znajdziesz w wytrzymałości. A przeciw szyderstwom znajdziesz ją w cierpliwości. I

jeśli będziesz się wdraŜał do tego sposobu postępowania, nie dasz się porwać

zmysłowym wyobraŜeniom.

11. Nigdy o Ŝadnej rzeczy nie mów: "Straciłem", ale "Oddałem". Zmarło ci dziecię ? To

znaczy dziecię zostało oddane. Zmarła ci Ŝona? To znaczy Ŝona została oddana. - "Tak,

aleŜ ograbiono mnie z włości!" - A zatem i owe włości zostały oddane. - "Tak, aleŜ łotrem

spod ciemnej gwiazdy jest ten, kto mnie z tych włości ograbił!" - A co ci na tym zaleŜy,

przez kogo Dawca zaŜądał od ciebie ich zwrotu? WszakŜe na jak długo oddał ci je w

posiadanie, troszczŜe się o nie, tak jednak jak o rzecz będącą cudzą własnością i jak się

troszczą podróŜni o gospodę, w której się zatrzymali.

12. JeŜeli chcesz czynić postępy w mądrości, wybij sobie z głowy tego rodzaju rachuby:

"JeŜeli zaniedbam swej majętności, nie będę miał środków do Ŝycia". "JeŜeli nie będę

karał swego niewolnika, stanie się nicponiem". - Lepszą jest bowiem rzeczą,

wyzwolonym się stawszy od smutku i strachu, umrzeć z głodu, niŜeli opływając w

dostatki, Ŝyć w niepokoju. A z drugiej strony lepszą jest rzeczą, Ŝeby twój niewolnik stał

się nicponiem, niŜ Ŝebyś ty był człowiekiem nieszczęśliwym. Zrób zatem początek od

rzeczy drobnych. Wyleją ci ostatnie krople oliwy, ukradną ci resztki wina ? Przemów do

siebie: "Za taką cenę kupuje się wolność od namiętności, za taką cenę - pogodę ducha.

Za darmo przecieŜ niczego się nie nabywa". Kiedy zaś wołasz niewolnika, pomyśl teŜ

sobie, Ŝe moŜe nie usłyszał on twego wołania, a jeśli nawet usłyszał - Ŝe moŜe nie jest w

stanie wykonać tego, czego ty Ŝądasz. Wszelako nie dozwólŜe mu tak poróść w pióra,

iŜby w jego mocy było zamącić w tobie pokój ducha.

13. JeŜeli chcesz czynić postępy w mądrości, zgódź się z tym cierpkim faktem, Ŝe w

sprawach zewnętrznych uchodzić będziesz za głupca i błazna, i nie chciej nawet

sprawiać wraŜenia, Ŝe się na czymkolwiek rozumiesz. A jeŜeli mimo wszystko niektórym

nie wydasz się takim głupcem, nie dowierzaj sam sobie! Wiedz bowiem, Ŝe nie tak łatwo

potrafisz stać na straŜy swej wolnej woli, aby działała zgodnie z naturą, a jednocześnie -

krzątać się wokół rzeczy zewnętrznych, ale siłą konieczności, jeśli się troszczysz o jedno,

drugiego musisz zaniechać.

14. JeŜeli pragniesz, by dziatki twoje i Ŝona twoja, i przyjaciele twoi Ŝyli i Ŝyli bez końca,

to jesteś szaleńcem. Albowiem Ŝyczysz sobie, by rzeczy niezaleŜne od ciebie zaleŜne się

stały, a to co cudze, by stało się twoje własne.

Podobnie jeŜeli pragniesz, by syn twój nie popełniał Ŝadnych błędów, to jesteś głupcem.

śądasz bowiem, by uchybienia nie były uchybieniami, ale czymś innym. Jeśli natomiast

nie chcesz w swoich dąŜeniach doznać zawodu, to rzecz ta leŜy w twej mocy. A przeto w

tym się zaprawiaj, co leŜy w twej mocy. Panem nad kaŜdym człowiekiem jest ten, kto ma

władzę zarówno uŜyczyć, czego ktoś pragnie, jak i zabrać, czego nie pragnie. A przeto

kto wolnym chce zostać, ten niechaj ani się nie rwie do rzeczy, ani teŜ niechaj nie ucieka

od rzeczy, które są zaleŜne od kogoś innego. W przeciwnym razie - musi stać się

niewolnikiem.

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 4 z 13

15. Pamiętaj, Ŝe w Ŝyciu winieneś się zachowywać jak na biesiadzie. Postawią przed

tobą wokół krąŜącą misę - wyciągnij rękę i przyzwoicie weź swoją część. Idzie w ruch

dalej - nie zatrzymuj! Nie doszła jeszcze do ciebie - nie wódź za nią z dala złaknionymi

oczami, ale czekaj spokojnie, aŜ ta misa stanie przed tobą. Tak samo się zachowuj

wobec dzieci, tak samo wobec Ŝony, tak samo wobec godności, tak samo wobec

bogactwa, a staniesz się kiedyś w przyszłości godnym wpółbiesiadnikiem bogów. A jeśli

znowu nawet nie sięgniesz ręką po zastawione przed tobą potrawy, wtedy to juŜ nie tylko

będziesz współbiesiadnikiem, lecz nadto współrządcą bogów. Tak bowiem postępując

Diogenes i Herakles i im podobni, słusznie zostali nazwani - jako Ŝe byli nimi w

rzeczywistości - boskimi męŜami.

16. Ilekroć widzisz, Ŝe ktoś we łzach i smutku tonie, poniewaŜ jego dziecko udało się w

podróŜ albo Ŝe stracił swój dobytek, nie daj się owładnąć wyobraŜeniu, jakoby te rzeczy

zewnętrzne były źródłem jego nieszczęścia, ale natychmiast tę myśl przyzwij sobie na

pomoc: "To przecieŜ nie samo wydarzenie go gnębi (kogo innego przecieŜ ono nie

gnębi), ale mniemanie, jakie ten człowiek ma o nim". Wszelako ani się waŜ zwracać do

niego ze słowami pociechy, a juŜ tym bardziej - współczująco z nim razem jęczeć, co

więcej, strzeŜ się, Ŝebyś nawet w duchu nie jęczał.

17. Pamiętaj, Ŝe jesteś aktorem grającym rolę w widowisku scenicznym, a do tego w

takim widowisku, jakie spodobało się dramaturgowi ułoŜyć: w krótkim - jeŜeli krótkie, w

długim - jeŜeli długie. JeŜeli chciał, Ŝebyś grał rolę Ŝebraka, staraj się i tę rolę po

mistrzowsku odegrać. I tak samo się staraj, kiedy ci powierzy rolę chromego, monarchy

albo szarego obywatela. Twoją bowiem jedynie jest rzeczą powierzoną ci rolę odegrać

pięknie, sam wybór natomiast roli jest sprawą kogo innego.

18. Kiedy kruk złowieszczo zakracze, niechaj nie ogarnia cię trwoga, ale natychmiast

wytłumacz sobie to jego krakanie, tak mówiąc: "Ta wróŜba złowieszcza nie mnie

bynajmniej dotyczy, ale bądź mego ciała, bądź mego dobytku, bądź mego imienia, bądź

moich dzieci, bądź mojej Ŝony. Dla mnie przecieŜ kaŜda wróŜba jest zapowiedzią

szczęścia i pomyślności, o ile tylko chcę tego. Cokolwiek bowiem z tej wróŜby się ziści, w

mojej jest mocy odnieść z tego poŜytek".

19. MoŜesz stać się niezwycięŜonym, jeŜeli nie będziesz stawał do Ŝadnej walki, w której

zwycięstwo przerasta twe siły. Widząc tedy kogoś, bądź to piastującego wysokie

godności, bądź mającego wielkie znaczenie i wpływy, bądź z jakiegoś innego powodu

szanowanego, strzeŜ się, Ŝebyś go nigdy, sam olśniony wyobraŜeniem, nie mienił

szczęśliwym. Bo jeśli te tylko są dobra prawdziwe, które są od nas zaleŜne, to nie ma

miejsca ani na Ŝadną zazdrość, ani na Ŝadne współzawodnictwo. Ty zaś sam winieneś

chcieć zostać nie wodzem naczelnym, nie senatorem, nie konsulem, lecz wolnym

człowiekiem, a jedyną drogą wiodącą ku wolności jest pogarda dla rzeczy, które nie są

od nas zaleŜne.

20. Pamiętaj, Ŝe nie człowiek, który ciebie spotwarza albo uderza, wyrządza tobie

zniewagę, ale twoje własne zapatrywanie, jakie ty masz o tych ludziach, jakoby

wyrządzali tobie zniewagę. Ilekroć zatem ktoś wzburzy gniew w tobie, wiedz, Ŝe to twoje

własne wyobraŜenie gniew w tobie wzburzyło. Gdyby tak bowiem chociaŜ raz jeden

udało ci się zostawić sobie chwilę czasu na spokojną rozwagę, wtedy łatwiej by tobie

przyszło stać się panem samego siebie.

21. Śmierć i wygnanie, i wszelkie inne nieszczęścia, których juŜ samo wyobraŜenie grozą

przejmuje, niech zawsze stoją ci przed oczyma, a juŜ najbardziej z wszystkiego - godzina

śmierci. W ten bowiem sposób ani nie będziesz nigdy snuł w myśli nikczemnych

zamierzeń, ani teŜ niczego nie będziesz zbyt gorąco poŜądał.

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 5 z 13

22. JeŜeli dąŜysz do zdobycia mądrości filozoficznej, z miejsca przygotuj się do tego, Ŝe

będziesz przedmiotem szyderstw, poniewaŜ motłoch nie omieszka wziąć cię pod ostrzał

drwin i docinków i będzie mówił: "Otoć filozof, który spadł nam jak z nieba!!!" - oraz: "No,

ale po kiego licha tę głowę tak wysoko przed nami zadziera?" - Ty wprawdzie głowy nie

powinieneś wysoko zadzierać, przy rzeczach jednakŜe, które ci się wydają największym

dobrem, trwaj z takim uporem, jak na placówce, na której by cię sam bóg postawił.

Pamiętaj zarazem, Ŝe jeśli niezłomnie wytrwasz na tej placówce, wtedy ci sami, którzy

jeszcze wczoraj natrząsali się z ciebie, jutro juŜ zaczną wyraŜać dla ciebie swój podziw, a

z drugiej strony - Ŝe jeśli oni zdobędą przewagę nad tobą, wtedy ze zdwojoną siłą będą

się nadal z ciebie naśmiewać.

23. JeŜeli ci się kiedykolwiek przydarzy, Ŝe wiedziony pragnieniem przypodobania się

komuś, dbać będziesz o rzeczy zewnętrzne, wiedz, Ŝeś stracił wewnętrzną równowagę.

A zatem zawsze i wszędzie poprzestań juŜ na tym, Ŝe jesteś mędrcem. JeŜeli jednak

chcesz nadto być uwaŜanym za mędrca, no to sam siebie uwaŜaj za niego, i to niech ci

wystarczy.

24. Niech cię nie przygnębiają na duchu tego rodzaju myśli: "O, ja to juŜ chyba do samej

śmierci Ŝyć będę w poniŜeniu i nigdy nie zdobędę Ŝadnego znaczenia!" - Jeśli bowiem

poniŜenie jest jakimś nieszczęściem, to nikt inny nie jest w stanie ściągnąć na ciebie tego

nieszczęścia, tak samo jak hańby. Bo czy to jest rzeczą od ciebie zaleŜną, byś został

powołany na urząd lub zaproszony na ucztę ? - śadną miarą. - A zatem jakieŜ to w takim

razie moŜe być poniŜenie, jeŜeli nie dostąpisz podobnych zaszczytów? A jakŜe znowu

moŜesz przez całe Ŝycie nie mieć Ŝadnego znaczenia - ty, który w rzeczach zaleŜnych

wyłącznie od ciebie winieneś przełamać miernotę, co więcej - który masz pełną swobodę

zasłuŜyć sobie w tej mierze na najwyŜsze uznanie? "Tak to tak, ale przyjaciele moi nie

będą mieli z mej strony Ŝadnej pomocy". - A co rozumiesz przez to, Ŝe nie będą mieli z

twej strony Ŝadnej pomocy? To moŜe, Ŝe nie otrzymają oni od ciebie złamanego

szeląga ? śe ich nie uczynisz obywatelami rzymskimi ? A kto ci to taki powiedział, Ŝe

właśnie te sprawy są z rzędu tych rzeczy, które od nas zaleŜą, a nie są dziełem kogoś

innego? KtóŜ bowiem dać moŜe drugiemu, czego sam nie posiada? - "A zatem garnij

mienie - powiedzą - Ŝebyśmy równieŜ otrzymali coś z tego!" - JeŜeli mogę garnąć to

mienie z jednoczesnym zachowaniem swej wiary, uczciwości i szlachetności

usposobienia, to pokaŜ mi, proszę, drogę ku temu, a będę to mienie zdobywał. JeŜeli

jednak Ŝądacie ode mnie, Ŝebym utracił własne swe dobra w tym celu, Ŝebyście wy

zyskali przez to dla siebie dobra, które właściwie nie są Ŝadnymi dobrami, to zastanówcie

się sami, jak bardzo niesprawiedliwi i nierozumni jesteście. A zresztą co wolicie:

pieniądze, czy teŜ wiernego i uczciwego przyjaciela? O, ku temu to mi wy dopomóŜcie,

Ŝebym pozostał takim, a nie Ŝądajcie ode mnie, bym czynił rzeczy, przez które właśnie

tracę owe zalety.

"Tak to tak, ale ojczyzna - powiadasz - nie będzie miała z mej strony Ŝadnej pomocy". - I

znowu pytam: O jakiej ty właściwie mówisz pomocy? Nie będzie ona oczywiście

zawdzięczać tobie kruŜganków ni łaźni, tak, ale jakieŜ to ma znaczenie? PrzecieŜ nie

zawdzięcza ona równieŜ obuwia kowalowi ani oręŜa szewcowi. Dość juŜ jednakŜe jej na

tym, jeŜeli kaŜdy naleŜycie spełnia sobie właściwe zadania. A jeśli ponadto równieŜ

innych wychowujesz dla niej na wiernych i uczciwych obywateli, to moŜe nie

przysparzasz jej przez to Ŝadnych poŜytków? - "Przysparzam." - A zatem i ty sam takŜe

nie moŜesz być dla niej bezpoŜyteczny. "JakieŜ więc stanowisko - pytasz - zdobędziesz

w państwie?" - Ano takie, które mógł będziesz zajmować z jednoczesnym zachowaniem

wierności i uczciwości. JeŜeli jednak, chcąc być poŜytecznym dla państwa, odrzucisz od

siebie owe zalety, jakiŜ poŜytek mieć z ciebie będzie to państwo, kiedy staniesz się

człowiekiem nikczemnym i wiarołomnym?

2009-10-20

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: