Historia starożytna ziem polskich.docx

Rozdział 1
              Nauka zajmująca się odkrywaniem, opisywaniem, klasyfikowaniem i interpretacja zabytków. Ma ona znaczenie dla badań nad okresami, z których nie są znane źródła pisane. Dzieje tych czasów są przedmiotem badań prehistorii. Prahistoria w sposób obiektywny odtwarza najbardziej istotne elementy procesu historycznego związane przede wszystkim z materialnymi podstawami bytu dawnych społeczeństw. Społeczeństwa prahistoryczne nie rozwijały się w tym samym tempie.
Prahistoria- okres, gdzie źródła pisane o danym terenie występują w zapiskach z innego terytorium. Archeologia odgrywa istotną rolę w badaniu życia codziennego dawnych społeczeństw. Najstarsze przekazy pisane dotyczące ziem polskich pojawiają się w historiografii rzymskiej u schyłku I w. p.n.e.
Typy źródeł archeologicznych:
źródła nieruchome- obiekty tj. grodziska kurhany i kopce ziemne, ślady konstrukcji kamiennych itp. Widoczne niekiedy na powierzchni ziemi. Jednak najczęściej są one ukryte w ziemi i odsłaniane poprzez wykopaliska są to:
-Jamy
- ślady budowli
Dzielimy je na obiekty osadnicze tj.:
1) Jaskinie i nawisy skalne, formy naturalne zasiedlone przez człowieka
2) Ślady osad złożonych z jam wykopywanych w ziemi pod budowle typu ziemiankowego.
3) Ślady fortyfikacji w postaci wałów ziemnych drewnianych lub kamiennych fos i murów.
4) Drogi ulice mosty, groble, których ślady mogą występować w obrębie osad lub wzdłuż szlaków komunikacyjnych
5) Ślady pracowni wytwarzających narzędzia kamienne, pieców do wytopu metali, pracowni hutniczych i ceramicznych
6) Ślady orki na polach
7) Miejsca kultowe zachowane w postaci drewnianych lub kamiennych
              Źródła te pozwalają nie tylko odtworzyć formy budownictwa i surowce, ale dostarczają materiałów dot.: gospodarki, form ustroju, sztuki wojennej, handlu itp.
Grobowce:
Groby ciałopalne
Groby płaskie i kurhanowe
Groby z obstawami kamiennymi lub innymi konstrukcjami wyróżniającymi miejsce złożenia szczątków- Groby przykrywane konstrukcją kamienną naziemną lub w skrzyniach kamiennych nazywamy Grobami Megalitycznymi.
Groby ciałopalne dzielimy na
a) popielnicowe- szczątki składane do urny
b) Jamowe- Szczątki składane do jam
c) Warstwowe- Szczątki, gdzieś rozsypane.
Groby- zarówno w pojedynczych, jak i na cmentarzyska występują dary grobowe.
Źródła ruchome występują one w zespołach zwartych (osady) lub luźnych.
Badając źródła ruchome zajmujemy się :
-> Surowcem, z jakiego zostały wykonane. Najczęściej spotykane surowce to: Kamień, glina, metal, Drewom, kości róg.
->Sposobem ich wykonania
-> Formą i funkcją, jaką mogły spełniać u swych prahistorycznych przodków.
Według surowców wydziela się podstawowe trzy epoki.
Typologia- Badania formy przedmiotów ich rozwoju i ich klasyfikacja. W zakresie klasyfikacji zabytków masowych pomaga cybernetyka.
Pod względem funkcji zabytki dzielą się na:
1) Narzędzia pracy
2) Sprzęt domowy i gospodarski
3) Szczątki pożywienia
Naczynia gliniane
Broń
Części ozdób i przedmioty zbytu
Środki komunikacji
Przedmioty kultu
„Skarby”- Specjalna grupa znalezisk niezaliczająca się do innych. Są to nagromadzenie przedmiotów stanowiących dużą wartość dla ich właśćciela powstają
a) Jako miejsce ukrywania cennych przedmiotów nagromadzonych przez właśćciela
b) Jako miejsce ukrycia przedmiotów przewożonych przez kupców tzw. Skarby kupieckie
c) Jako dary składane w miejscach kultowych tzw. Skarby wotywne.
Metody badań archeologicznych
Wykrywanie i badanie stanowiska archeologicznych
-  Wykopaliska najczęściej są znajdowane przypadkowe
- Do niedawna stanowiska archeologiczne wybierano poprzez obserwacje zmiany na gruntach lub odnajdywanie przypadkowej ceramiki
- Obecnie doskonalsze metody np. fotografia lotnicza
- Pomiar różnic w oporze elektrycznych, jaki stawia gleba nie naruszając ziemi w porównaniu do tej naruszonej- tzw. Metoda elektrooporowa
- Pomiar anomalii pola magnetycznego wywołany istnienie pewnych obiektów utworzonych z wypalonej gliny
- Metoda fosfotowa polegająca na pomiarze zawartości fosforu w glebie
- Metoda wykopaliskowa.
Przedmiotem wykopalisk są układy obiektów nieruchomych i przedmiotów ruchomych znajdujące się pod ziemią w sedymentach antropologicznych lub przyrodniczych, które w archeologii określa się mianem warstw kulturowych.
Datowanie zabytków archeologicznych
1) Najpewniejszą metodą datowania jest metoda stratygraficzna- możliwa do zastosowania na stanowiskach „ wielo kulturowych”. Metoda ta opiera się na założeniu, że warstwy pod nią są starsze a wyżej młodsze.
2) Metoda kartograficzna lub zonograficzna – polega na badaniu zasięgu przestrzennym pewnych przedmitów
3) W ustalaniu chronologi absolutnej pomaga metdoa historyczna tzw. Metoda imoprtów . Opiera się ona na powstniu na bliskim wschodzie wcześniej pisma. Jednak promieniowanie kultury z tych terenów spowodowały wepchnięcie obszarów sąsiednich w „cywilizacje pisma”
4) Metody zaporzyczone z nauk przyrodniczych
5) Metoda węgla 14C lub radiowęgla jednak daty oznaczone węglem nie odpowiadają datą kalendarzowym. -> Dopiero kombinacja metody Radiowęglowej z metodą dendrochronologiczną przez datowanie izotopowe słojów przyrostu drzewpozwala ustalić właściwą relację między datami  radio węglowymi i kalendarzowymi. Tą metode stosujemy tylko dla zabytków w przedziale miedzy 1840 r. n.e. do 4750r p.n.e. dla wcześniejszych okresów stosujemy datowanie oparte na rozpadzie innych izotopów tj. tor, uran, argon i potas.
6) Metoda termoluminescencyjna, która jest pochodną metody izotopowej stosuje się do datowania materiał masowy jakim jest ceramika. Metdoa ta polega na badaniu światła.
7) Metoda paleomagnetyczna datowania absolutnego.
8) Metoda etniczna archeologi odnosi się do metody rekonstrukcji stosunków kulturowcych, gospodarczych i społecznych.
Rozdział 2
Periodyzacja i chronologia starożytnych dziejów ziem polskich
              Najważniejszym kryterium jest podstawowy surowiec do wyrobu narzędzi, ważnym czynnikiem są również stosunki gospodarcze, zmiany stosunków społecznych przemiany ustrojowe i wydarzenia polityczne.
Podstawowy zarys perdiodyzacji pra-dziejów.
EPOKA KAMIENIA
Okres starszy (paleolit) – ostatni okres epoki lodowcowej plejstocen
-który razem z okresem wilfranku obejmuje 3 mln lat okres od 250- 180 tys. lat p.n.e. do 8000 lat p.n.e.
Okres środkowy ( mezolit).
- wiąże się z nim starszy okres holocenu. Trwał do IV tys.p.n.e. kończy on okres społeczeństw koczowniczych.
Okres młodszy (neolit)
- okres ten na ziemiach polskich zaczyna się ok. 6 tys. p.n.e.
neolit właściwy 5200- 3700
eneolit 3600- 1900- pierwsze wyroby z metali
EPOKA BRĄZU 1900 r p.n.e.- 700 r. p.n.e.
Wytwarza się pierwsze społeczeństwa podzielone na siły wytwórcze i starszyzne plemienną.
EPOKA ŻELAZA
Wczesna epoka żelazna tzw. Okres halsztacki 700- 400r. p.n.e.
Okes przedrzymski, lateński 400 r. p.n.e. do poczatków n.e.
Okres rzymski zwany okresem wpływów kultury prowincjonalno- rzymskiej. Rozwój Imperium aż do 375 r. n.e.
Okres wędrówek ludów 375r. n.e.- IV w. n.e.
Okres wczesnośredniowieczny VI- IX
Rozdział 3
Epoka Kamienia
              Zmiany klimatyczne, które doprowadziły do zwiększenia zasięgu lodowców. Okres rozprzestrzeniania się lodowców i ochładzenia klimatu nazwyamy glacjałami. Ich zanik intreglacjałami. Możemy wyróżnić:
1) Zlodowacenie szczecińskie lub Gunz od ok. 800 tys. lat do 590tys. lat p.n.e.
2) Interglacjał Gunz-Mindel od 590- 530
3) Zlodowacenie krakowskie zwane tez mindelskim 530- 430
4) Interglacjał Mindel-Riss zwany też wielkim ze względu na dlugi okres trwania 430- 240
5) Zlodowacenie środkowo polskie 240- 120
6) Interglacjał Riss- wurum 120-90
7) Zlodowacenie Bałtyckie 90-8 tys. p.n.e. w obrębie tego zlodowaceniapotrafimy wyróxnić inne podokresy
a) od 90 do 75 tys. lat- okres pierwszych słabszych ochłodzeń podzielony okresami cieplejszymi
b) od 75 tys. lat- 44 tys. lat- pierwsza transgresja lądolodu sięgająca maksymalnie połódniowych wybrzerzy bałtyku.
c) 44 tys. lat do 20 tys. lat p.n.e.- okres interpleniglacjany na tereni Polski
d) 20 tys. lat do 12 tys. lat p.n.e.-  drugi pleniglacjal związany z maksymalną transgresją lądolodu oraz ze szczególnie suchym i chłodny klimatem.
e) 12 tys. lat do 8 tys. lat p.n.e.- okres późnego glacjału charakteryzujący się wycofanie lodowców z ziem polskich na obszar dzisiejszego Bałtyku, a następnie połódniowej skandynawi. W ten sposób niż europejskich znostał znów otwarty dla osadnictwa prahistorycznego.
              W ostatnim interglacjale panowały na naszych ziemiach warunki klimatyczne zbliożone do dzisiejszych. Dopiero później następuje stopniowe pogarszanie klimatu, zanik zbiorowisk leśnych, rozwój stepów , który prowadził do powstania stepotundry. W wyniku zmian środowiska geograficznego następowały też zmiany fauny. Powstał mamut, nosorożec włochaty, renifery. Typowe są ssaki jaskiniowe ( niedźwiedź). W okresach cieplejszych pojawił się jeleń
Antropogeneza

Antropogeneza jest to proces, w wyniku którego powstał gatunek - Człowiek rozumny (Homo sapiens sapiens). Formy reprezentujące główne etapy ewolucji człowieka to m.in.:

Driopiteki (pramałpy)
Występowały ok. 20-30 mln lat temu, żywiły się liśćmi i owocami, niektóre preferowały nadrzewny sposób życia (kończyny przednie miały dłuższe, a tylne krótsze) dając linię rozwojową prowadzącą do dzisiejszych małp człekokształtnych (szympans, goryl, orangutan, gibbon). Inne pramałpy wybrały naziemny tryb życia i te dały linię rozwojową prowadzącą do człowieka. Pramałpy znane są ze znalezisk z terenu Afryki środkowej, Europy, Azji. Najdokładniej poznano driopiteki afrykańskie (Proconsul).

Ramapiteki
Występowały ok. 14 mln lat temu. Charakteryzowały się pionową postawą ciała, miały stosunkowo zręczne ręce. Czaszki miały typowo małpie, ale zauważalna była redukcja wielkości zębów. Znaleziska pochodzą z Kenii, Europy płd. i Azji.

Australopiteki (dwunożne małpy stepowe)
Występowały ok. 3-0,6 mln lat temu. Osiągnęły pełną dwunożność. Polowały w hordach. Prawdopodobne początki mowy. Posługiwały się prymitywnymi narzędziami z kości i kamienia. Najwięcej znalezisk pochodzi z Tanzanii.

 Pitekantrop (człowiek wyprostowany)
Występował od 2,5 do 0,3 mln lat temu. Rozszerzył swój zasięg poza strefę tropikalną, polował, wykorzystywał ogień, odżywiał się mięsem, produkował doskonalsze narzędzia (np. tłuki pięściowe). Pojemność czaszki 750-1300 cm3. Najwięcej znalezisk pochodzi z Azji (Jawa, Chiny).

Neandertalczyk
Człowiek rozumny z Neandertalu. Występował 35000-100000 p.n.e. Polował na duże zwierzęta, grzebał zmarłych, wytwarzał doskonalsze narzędzia z kości, kamienia i drewna (skrobacze, groty, strzały). Posługiwał się dzidami i oszczepami. Pojemność czaszki 1200-1700 cm3. Znaleziska pochodzą z Europy zachodniej, Afryki południowej i Azji zachodniej. Nie jest uważany za bezpośredniego przodka człowieka współczesnego.

Człowiek współczesny (Homo sapiens sapiens)
Pojawił się ok. 0,2 mln lat temu. Pojemność czaszki do 2000 cm3. Silny rozwój kory mózgowej, rozwój i zróżnicowanie mowy, wytwory artystyczne, rozwój zachowań społecznych i kulturowych, stworzenie cywilizacji.

Człowiek — początkowe etapy rozwoju

Powstawanie człowieka

Problemem antropogenezy zajmowaliśmy się już na łamach "Res Humana". W numerach: drugim i czwartym z 1998 roku ukazał się dwuczęściowy wywiad z Tadeuszem Bielickim "Od praczłowieka do człowieka", a w numerze piątym z 1997 roku ukazał się tekst mojego autorstwa "Pochodzenie człowieka: nowe fakty i hipotezy".
Dlatego niniejszy szkic - czwarty w cyklu popularnonaukowym - z konieczności będzie do tych publikacji nawiązywał. Porównanie zaprezentowanych tu tez z tymi sprzed paru lat pozwoli także na uzmysłowienie sobie, z jak dynamicznie rozwijającą się nauką mamy do czynienia. Choć nasze pochodzenie cały czas spowija mgła tajemnicy, to jednak coraz więcej kształtów jesteśmy w stanie w niej rozpoznać, a coraz więcej też uzyskuje status powszechnie podzielanych w środowisku naukowców prawd.

Człowiek i metoda

Celem teorii antropogenezy jest nie tylko wyjaśnienie, w jaki sposób z kolejnych form hominidów ( człowiekowatych) powstał współczesny nam pod względem anatomicznym Homo sapiens, ale także, a może przede wszystkim, określenie kolejnych przemian ...