Antropometria (gr. anthropos — człowiek, metreo — mierzyć) jest jedną z podsta-
wowych metod badawczych antropologii. Jest to zespół technik stosowanych w badaniach
antropologicznych, który umożliwia zbieranie materiałów.
Płaszczyzny i linie ciała
Płaszczyzny strzałkowe przebiegają od przodu do tyłu ciała; płaszczyznę strzałkową uło-
żoną w osi głównej ciała nazywamy płaszczyzną pośrodkową — dzieli ciało na dwie
symetryczne połowy — prawą i lewą.
Płaszczyzna czołowa główna przechodzi przez oś podłużną ciała i dzieli je na część przed-
nią (brzuszną) i tylną (grzbietową).
Płaszczyzny poziome albo poprzeczne leżą pod kątem prostym do obu poprzednich płaszczyzn, dzielą ciało na część górną i dolną.
W antropometrii istotne znaczenie ma jedna z płaszczyzn poziomych — płaszczyzna
frankfurcka (oczno-uszna) — przebiegająca przez górną krawędź otworu słuchowe-
go i dolną krawędź oczodołu — pomocna przy prawidłowym ustawieniu głowy.
Unie ciała — miejsca, ślady przecięcia się płaszczyzn z powierzchnią ciała.
Płaszczyzna pośrodkową wyznacza linię pośrodkową przedmą i tylną. Jedna z płasz-
czyzn czołowych wyznacza linię pachową środkową.
Punkty antropometryczne—są to miejsca, w których dokonujemy pomiarów-
Glabella (g) — najbardziej ku przodowi wysunięty punkt na kości czołowej, położony
"nędzy łukami brwiowymi w linii pośrodkowej przedniej.
.
Opisthocranion (op) — najbardziej wysunięty ku tyłowi punkt głowy w linii posrodko-
tylnej, na kości potylicznej.
Euryon (eu) — punkt na mózgoczaszce. leżący najbardziej bocznie do płaszczyzny po-
środkowej, najczęściej na kości ciemieniowej lub skroniowej.
Zygion (zy) — najbardziej bocznie wysunięty punkt na łuku jarzmowym.
Nasion (n) — na połączeniu kości nosowych z czołową, w linii pośrodkowej ciała.
Gnathion (gn) — na dolnym brzegu szczęki dolnej, w linii pośrodkowej przedniej.
Subnasale (sn) — na granicy wargi górnej i przegrody nosowej, w linii pośrodkowej ciała.
Alare (al) — punkt położony najbardziej bocznie na skrzydełkach nosa.
Basis (B) — oznacza podstawę (płaszczyznę), na której stoi badany.
Vertex (v) — najwyższy punkt głowy, przy ustawieniu jej w płaszczyźnie frankfurckiej.
Suprasternale (sst) —na rękojeści mostka, we wcięciu jarzmowym, w linii pośrodkowej ciała.
Xiphoidalc (xi) — w miejscu połączenia trzonu mostka z wyrostkiem mieczykowatym.
Symphysion (sy) — na górnym brzegu spojenia łonowego, w linii pośrodkowej ciała.
Thoracospinale (ths) — na wyrostku kolczystym kręgu piersiowego, na wysokości
„Xiphoidale".
Thoracolaterale (thl) — na łuku żebrowym w linii pachowej, na wysokości „Xiphoidale".
Akromion (a) — punkt położony najbardziej bocznie i ku górze na krawędzi zewnętrznej
wyrostka barkowego łopatki.
Radiale (r) — na górnym brzegu główki kości promieniowej.
Stylion (sty) — na najbardziej wysuniętym brzegu wyrostka rylcowatego kości promieniowej.
Daktylion (da) — na końcu opuszki III palca ręki.
Iliocristale (ic) — najbardziej bocznie na grzebieniu biodrowym, w linii środkowej pachowej.
Tibiale (ti) — na górnym brzegu kości piszczelowej, po stronie przyśrodkowej.
Sphyrion (sph) — najniżej na kostce przyśrodkowej kości piszczelowej.
Plemion (pte) — na guzie piętowym, najbardziej ku tyłowi.
Akropodion (ap) — na opuszce najdłuższego palca stopy, najbardziej ku przodowi.
Malleolare tibiale (mit) — punkt najbardziej prźyśrodkowy na kostce przyśrodkowej ko-
ści piszczelowej.
Malleolare fibulare (mlf) —punkt najbardziej boczny na kostce bocznej strzałki.
Wskaźniki antropologiczne
Wskaźnik głowy i twarzy
eu-eu / g-op x 100 kobiety mężczyżni
głowa długa - 76,9 - 75,9
głowa posrednia 77,0- 81,9 76- 80,9
głowa krótka 82-86.4 81-85,4
gł.bardzo krótka 86.5 - 85.5 –
wskaźnik morfologiczny twarzy
n-gn/zy-zy x 100
wskaźnik nosa
al.-al./n-sn x 100
wskaźniki proporcji i budowy ciała
wskaźnik kończyny górnej
a-ad/wys. V x 100
wskaźnik kończyny dolnej
wys.sy/wys. V x 100
wskaźnik międzykończynowy
a-da/wys.sy x 100
wskaźnik długości tułowia
sst-sy/wys.v x 100
wskaźnik tułowiowo – kończynowy
sst-sy/wys.sy x 100
wskaźnik miedniczno barkowy
ic-ic/a-a x 100
wskażniki klatki piersiowej
xi-ths/thl-thl x 100
wskaźnik Manouvriera
dł.posiedzeniowa k.dol/ wys. siedzą x 100
wskaźniki wagowo wzrostowe
wskaźnik Queteleta
masa ciała(g)/wys.ciała(cm)
wskaźnik BMI
masa ciała(kg)/wys.ciała 2(m)
wskaźnik Rohrera
masa ciała(g)/wys.ciała3(cm) x 100
wskaźnik smukłości
wys.ciała(cm)/{masa ciała(kg)}-⅓
Wskaźnik tempa rozwoju
WTR = (xp- xp-1)/[t(xn-x1)] x 100
xp - wielkość badanej cechy w czasie badania
xp-1- wielkość badanej cechy w poprzednim badaniu
t – czas w latach dzielący kolejne badania
xn- wielkość.bad. cechy pod koniec badanego okresu ontogenezy
x1- wielkość badanej cechy na początku badanego okresuontogenezy
(wzór ten zazwyczaj stosujemy do analizy tempa rozwoju wysokości ciała, długości kończyn)
W przypadku gdy krzywa rozwoju nie przebiega w sposób opisany poprzednio, lecz
wykazuje minimum czy maksimum swej wielkości nie na początku i końcu badanego
okresu ontogenezy, ale w jakimkolwiek innym punkcie — należy stosować wzór WTR II.
WTR = (xp- xp-1)/t(xmax – xmin) x 100
xmax - wielkość badanej cechy w wieku, w którym osiąga ona w ciągu badanego okresu ontogenezy maksymalną bezwzględną wielkość,
xmin - wielkość badanej cechy w wieku, w którym osiąga ona w ciągu badanego okresu ontogenezy minimalna bezwzględną wielkość
WTR III daje możliwość analizy przyrostów rocznych, miesięcznych, kwartalnych lub
jakichkolwiek innych z wytrąceniem tendencji rozwojowej.
WTR =2 (xp- xp-1)/t(xp- xp-1) x 100
Należna masa ciała
Wzór Lorenza
N.M.C = wys.ciała(cm) – (wys.ciała(cm) – 150)/4 – 100
Wzór Tatonia
mężczyżni
Cn= W – (100+ (W – 100)/20)
Kobiety
Cn = W – (100 + (W – 100)/10)
Cn – ciężar należny(kg)
W – wys.ciałą(cm)
Normy rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży
Charakterystyki statystyczne (przeciętne i miary zmienności) dotyczące np. wymia-
rów cech somatycznych, liczby wyrżniętych zębów stałych, wieku występowania kolej-|
nych stadiów wtórnych cech płciowych, czy też wieku pojawiania się monarchy — przy
zachowaniu odpowiednich warunków reprezentatywności materiałów — odzwierciedlaj*
stan rozwoju fizycznego badanej populacji. Tego rodzaju informacje wykorzystywane
do konstruowania tzw. norm rozwojowych. Pojęcie normy w ujęciu biologicznym jest w znacznym stopniu skomplikowane. Mar
tu na uwadze pewien wzorzec optymalnych współzależności między organizmem a środc
wiskiemjego bytowania, w którym w procesie filogenezy został ustabilizowany właściw
mu zespół genów (Wolański 1975).
Zakres reakcji fenotypowych umożliwiających rozwój, przetrwanie i przedłużenie gs
tunku zależy od genotypu, natomiast środowisko decyduje jaki zakres normy reakcji może być wykorzystany w konkretnych warunkach środowiskowych przez poszczególne genotypy. Odnośnie do populacji mówimy o normie adaptacyjnej wynikającej ze zróżnicowanych zakresów reaktywności osobników wchodzących w jej skład.
Dla celów praktycznych posługujemy się pojęciem normy w ujęciu statystycznyl
jako określonym zasięgiem zmienności danej cechy wokół wartości centralnej, np. śrec
niej arytmetycznej (x) lub mediany (Me). Zakresy zmienności są wyznaczone przeważnie przez odchylenie standardowe (s) lub jednostki unormowane, np. centyle (C).
Zakres zmienności zawarty w przedziale x =!= 3 s uznaje się za tzw. normę szerokj
— fizjologiczną— wyznaczającą granice normalności.
Zakres zmienności zawarty w przedziale x ± 1s traktuje się jako tzw. normę wąs]
która zgodnie z prawami rozkładu normalnego obejmuje 68,26% obserwacji. Jeżeli posłuj
Jemy się ujęciami centylowymi, to za normę szerokąprzyjmujemy przeważnie zakres mięć
3 a 97 centylem, a za normę wąską — między 25 a 75 centylem. Centyle są jednostka unormowanymi, dzielącymi całą skalę zmienności danej cechy (w przypadku norm w obi
bie określonej grupy wieku i płci) na 100 równolicznych części. Każdy centyl posiada ozna-'
czony rząd lub inaczej rangę centylową, której odpowiadają określone wartości danej cechy|
Centyl rzędu p jest taką wartością cechy, od której mniejszych jest p%, a większych 100
p% obserwacji. Graficznym obrazem normy centylowej są tzw. siatki centy Iowę.
Siatki centylowe umożliwiają:
—proste, a zarazem precyzyjne określenie położenia badanego osobnika na tle zmiei
ści wymiarów w grupie wiekowej i środowiskowej, do której należy,
— porównanie poziomu rozwoju cech różnie mianowanych,
— śledzenie indywidualnych linii rozwoju, z uwzględnieniem poziomu, tempa i harmonii
rozwoju, l
—określenie wieku rozwojowego, np. stopnia zaawansowania w rozwoju morfologicz-|
nym czy zębowym,
— wychwytywanie zaburzeń w rozwoju fizycznym,
— prognozowanie dorosłej wysokości ciała.
Dane pomiarowe, na podstawie których są konstruowane normy rozwojowe, powinny
oochodzić z prób losowych, reprezentatywnych z uwagi na liczebność, środowisko (duże
miasto małe miasto, wieś, region) i aktualność czasu badań.
Normy wiodące są opracowywane na materiałach pochodzących z możliwie najlep-
szych warunków ekonomiczno-bytowych w kraju.
przy naborze do sportu często są stosowane normy świadomie podwyższone — sta-
wiające badanym osobnikom większe wymagania pod względem stanu rozwoju fizycznego
Czikusio