Poradnik.4.pdf

PORADNIK DLA INSTRUKTORÓW RECYTACJI

– cz. IV – o przygotowaniu tekstu do prezentacji scenicznej

Wybór i adaptacja tekstu do prezentacji na scenie to najtrudniejsza, a zarazem najważniejsza część pracy z recytatorem. Przypadkowy dobór

tekstu, niedbała adaptacja, a szczególnie brak pogłębionej analizy interpretacyjnej przed nauczeniem się tekstu na pamięć, to czynniki, które z

góry skazują recytatora na niepowodzenie. Aby mieć szansę na sukces, a przynajmniej satysfakcję z pracy nad tekstem, należy działać według z

góry ustalonego planu. Poniżej zaprezentuję moją propozycję tego działania.

1. Dobór tekstu

W doborze tekstu kierujemy się:

a) kryterium wiekowym – zwracamy uwagę, czy tekst wybrany przez nas jest odpowiedni do wieku osoby, która ma go mówić;

b) kryterium tematyczne – czy tekst jest zgodny z założeniami regulaminu konkursu (jeśli wskazują one zakres tematyczny), czy jest aktualny

(niektóre teksty stają się anachroniczne w miarę upływu czasu), a przede wszystkim, czy temat w nim poruszany interesuje mówiącego i czy

może zainteresować słuchaczy;

c) kryterium oryginalności – nie powinniśmy prezentować tekstów znanych i oklepanych, chyba, że chcemy zaproponować zupełnie nową

interpretację,

d) kryterium osobowości mówiącego i jego płci – osoba flegmatyczna nie może mówić tekstu dynamicznego i wymagającego dużej ekspresji,

trudno jest też mówić tekst męski kiedy się jest kobietą i odwrotnie,

e) w przypadku prezentowania więcej niż jednego tekstu należy poważnie zastanowić się nad sensem ich zestawienia, nad kolejnością ich

prezentacji oraz nad tym, czy drugi tekst wniesie jeszcze coś nowego, czy rozwinie jakoś myśl z pierwszego.

2. 2. Etapy pracy

Praca z recytatorem nad wybranym tekstem literackim powinna obejmować następujące etapy:

a) omówienie go z recytatorem poszerzone o konteksty literackie i inne;

b) próba interpretacji głosowej, dokonanie koniecznych zmian i adaptacji – szczególnie proza wymaga najczęściej skrócenia, wyrzucenia

fragmentów mniej istotnych, wątków pobocznych, czasami zmiany kolejności prezentowanych fragmentów – wszystko po to, aby wywód stał

się klarowny, prowadzący do jakiegoś punktu kulminacyjnego i do pointy;

c) opanowanie pamięciowe tekstu;

d) próby przed obliczem słuchaczy, np. kolegów z klasy.

Aby efekt tej pracy był dobry, musi być ona rozłożona w czasie, praca od znalezienia tekstu do ostatecznej prezentacji nie powinna trwać

krócej niż kilka tygodni. Należy uczyć recytatorów szacunku do samych siebie i do odbiorcy wyrażonego tym, że nie prezentuje się na scenie

tekstu niedopracowanego.

3. 3. Interpretacja głosowa prozy

Przygotowanie fragmentu prozy do prezentacji przebiega według schematu:

a) wybór odpowiedniego fragmentu;

b) przebudowanie go tak, aby nie był zbyt wielowątkowy;

c) usunięcie zbędnych elementów, np. komentarzy narratora, które nie wnoszą nic nowego;

d) zredukowanie długości tekstu i ilości postaci;

e) znalezienie i dopracowanie punktu kulminacyjnego i pointy;

f) próby czytane;

g) opanowanie tekstu na pamięć i dopracowanie prezentacji.

Przy prozie, która na ogół zachęca nas do prezentowania długich fragmentów, należy szczególnie zwracać uwagę na to, żeby nie zanudzić

odbiorcy.

4. 4. Interpretacja głosowa wiersza

Wiersz to forma wypowiedzi literackiej, którą rządzą zasady rytmu, a rytm to powtarzalność zjawisk w czasie i przestrzeni. Wiersz składa się

z wersów, a wykonawca jest zobowiązany wyodrębnić każdy odcinek chwilą ciszy, pauzą, choćby logiczny tok tekstu był z wersem

niezgodny. Zakończenie każdego wersu to klauzula, która jest podstawowym i jedynym koniecznym elementem rytmu w wierszu. Podział na

wersy jest ważną wskazówką interpretacyjną, jest tym dla mówiącego wierszem, czym zapis nutowy dla muzyka. Najczęstszym zarzutem,

jaki słyszą recytatorzy mówiący wiersze jest taki, że trudno ocenić, czy jest to tekst poetycki, czy fragment prozy. Aby uniknąć takiego

zarzutu, należy uważnie prześledzić układ wersyfikacyjny przygotowywanego wiersza i znaleźć sposób na jego głosową realizację. Należy

przy tym zwrócić uwagę na następujące cechy wiersza:

a) średniówkę, czyli przedział międzywyrazowy, dzielący wers na krótkie, nie rymujące się i nie kończące wyraźnie jakiejś struktury

gramatycznej odcinki, wyrażany w recytacji pauzą lub intonacją;

b) przerzutnię, czyli przeniesienie ciągu dalszego myśli do kolejnego wersu, w jej momencie należy zastosować pauzę, zawieszenie głosu,

nie obawiając się, że myśl umknie, otwarcie głosowe frazy sprawi, że wiersz nie tracąc rytmiczności, stanie się ciekawszy, a mowa

wierszowana bardziej zbliżona do potocznej. Wytrzymanie pauzy klauzulowej w takim momencie może spotęgować napięcie, podkreślić żart

itp.

Podczas prezentacji wiersza białego, bezrymowego należy pamiętać, że w takim wierszu żadna średniówka czy klauzula nie wybroni się

sama. Dlatego wykonawca musi w szczególnie wyrazisty sposób ukazać te węzłowe punkty wiersza. Praca nad takim tekstem polega na

wielokrotnym, głośnym i dobitnym czytaniu, co pozwoli nam przyswoić sobie rytm danego wiersza i nauczyć się wiązać ten rytm z

logicznym i emocjonalnym tokiem wypowiedzi.

Wiersze wolne, nienumeryczne, zwane nieregularnymi tylko pozornie wydają się łatwiejsze do mówienia. Należy dokładnie przeanalizować

wszelkie środki jakich użył współczesny poeta, zadać sobie często niełatwe pytanie, czemu one służą i oczywiście odpowiednio zrealizować

je głosowo.

Podczas interpretacji poezji napotkamy następujące trudności:

a) skrótowość i metaforykę, które zmuszają do myślenia i omówienia tekstu;

b) znalezienie własnego punktu widzenia wobec mówionego wiersza – bez własnego stosunku do tekstu nie przekonamy do niego słuchaczy.

Wybierać należy takie teksty, z którymi możemy się utożsamić, a nie te, z którymi się nie zgadzamy i przeinterpretowujemy je wbrew woli

autora. Pamiętać jednak należy, ze zawsze musimy włożyć w tekst coś z siebie, czyli wyrażać poprzez niego to, co autor „miał na myśli” ale i

to, co „ja o tym myślę”.

5. 5. Podsumowanie

Podstawowa sprawa, o której często zapominamy, to konieczność skomponowania wygłaszania tekstu, czyli zaplanowanie użycia różnych

środków takich jak: zmiany dynamiki, tempa, pauz, zróżnicowania intonacyjnego, zawieszenia głosu, barwności wypowiedzi. Prezentacja

sceniczna czy to fragmentu prozy, czy wiersza, musi mieć swoją strukturę: początek, rozwinięcie, jakiś punkt kulminacyjny i zakończenie.

Taką strukturę należy wyczytać, wymyślić a wreszcie wypowiedzieć zwracając uwagę na ładunek emocjonalny poszczególnych słów,

wyważając swoje siły tak, aby nie zabrakło ich w najważniejszym momencie. Pamiętajmy, że recytator mówi tekst we własnym imieniu,

pragnąc zaprezentować ważne dla siebie tematy, a mówi go do ludzi, których musi przede wszystkim zainteresować. Jak dawno temu pisał

Mieczysław Kotlarczyk: „pełnię istnienia, pełnię życia uzyskuje tekst (…) dopiero poprzez głos artysty, poprzez dźwięk, brzmienie żywego

słowa”. Ja oddając do rąk czytelnika kolejną część mojego poradnika, pragnę przede wszystkim zachęcić do niełatwej sztuki świadomego

przetwarzania literatury na scenie. Nic nie daje takiej satysfakcji jak zrozumienie tekstu, opracowanie go, zaprezentowanie i świadomość, że

dzięki nam ktoś też dobrze zrozumiał istotne dla nas słowa.

Katarzyna Rzepa

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: