Jan Dobraczyński - Listy Nikodema.pdf - Dobraczyński Jan - K_F

Jan Dobraczyński

Listy Nikodema

Przedruk z wydawnictwa "PAX", Warszawa 1978

Wstęp

"Listy Nikodema" pisane były w latach 1948-1951, przy łóżku umierającej na nieuleczalną

chorobę córeczki pisarza. Elżunia zmarła w sierpniu 1950 roku.

Książka była wielokrotnie wznawiana i tłumaczona na wiele języków obcych. Jest ciągle

potrzebna, ciągle poszukiwana, ciągle znajduje nowych czytelników. Co jest tajemnicą tej

popularności?

Powieść jest rodzajem komentarza ewangelicznego. Autor szuka wyjaśnienia dla każdej

sytuacji życiowej w słowach Jezusa w Ewangelii. To pozwoliło mu zrozumieć tajemniczy

sens bolesnej choroby i śmierci dziecka, sens wszystkich wojennych doświadczeń, prawdę

naszego czasu. Autor dzieli się z czytelnikiem swoimi odkryciami, pokazuje na jakiej drodze

można spotkać Chrystusa.

Elżuni

"...Panie, mówiłem, tam na gałęzi drzewa siedzi kruk. Rozumiem, że Twój majestat nie może

się zniżać do mówiącego. Lecz ja potrzebuję znaku. Gdy skończę moją modlitwę, spraw, aby

ten kruk odleciał. To będzie jakby skinienie w moją stronę na znak, że nie jestem zupełnie sam

na świecie...

I patrzyłem na ptaka. Ale on siedział nieruchomo na gałęzi. Wtedy znowu zwróciłem się do

kamienia.

Panie, mówiłem, masz słuszność. Twój majestat nie może się zniżać do moich żądań. Gdyby

kruk odleciał, byłbym jeszcze smutniejszy. Bo taki znak byłby znakiem danym mi przez kogoś

równego - a więc znowu przeze mnie samego, znowu byłby odbiciem moich pragnień. I ciągle

tkwiłbym w swojej samotności.

I oddawszy cześć wróciłem.

Lecz wtedy właśnie moja rozpacz ustąpiła miejsca nieoczekiwanej radości..."

Antoine de Saint Exupery

"Citadelle"

List I

Drogi Justusie!

Ta choroba, Justusie, zniszczyła mnie zupełnie! Dawniej byłem człowiekiem pełnym sił,

który otaczającym ludziom umiał okazać łagodność i wyrozumiałość. Wolny byłem od

wiecznego rozdrażnienia, niecierpliwości i od nieznośnej potrzeby ciągłego skarżenia się

drugim. Dopiero teraz odkrywam w sobie te obrzydliwe cechy zgonionej istoty, która niby

dzika winorośl na każdy płot gotowa się wspiąć i do każdego płotu ma żal, że ją nie dość

wysoko ku słońcu podnosi. Tylu rzeczy potrafiłem sobie dawniej odmówić. Dziś ledwo

dopełniam przepisanych postów! Przyznaję także: nie mam dziś dla nikogo wyrozumiałości.

Coraz bardziej są mi obcy moi chaberim z Wielkiej Rady. Nudzą mnie śmiertelnie ich nie

kończące się spory na temat oczyszczeń i dyskusje nad nowymi halakkami. Te sprawy stają

mi się każdego dnia obojętniejsze. Można przez całe życie wypełniać najskrupulatniej

wszystkie przepisy, a przecież nie mieć za to nic... Dlaczego ta choroba przyszła właśnie na

nią? Cały Zakon streszcza się w słowach psalmu: "Rób, człowieku, co ci Najwyższy każe - a

On cię nigdy nie opuści". Nigdy... Niewielu jest ludzi, którzy by równie uparcie jak ja pościli,

dbali o czystość, składali ofiary, rozważali halakki i haggady. Tutaj coś zawodzi. Nie mam na

pewno tylu grzechów, by Najwyższy miał mnie za nie karać tak strasznym nieszczęściem.

Wprawdzie istnieje w Pismach historia Hioba... Ale ten Idumejczyk po pierwsze nie był

wiernym, po wtóre nie wiedział, czym się służy wszechmocnemu Szekinah; uparcie nie chciał

uznać, że każdy człowiek grzeszy, jeśli ciągle, bez przerwy, nie dba o czystość swych myśli i

uczynków. A wreszcie - Najwyższy jego samego dotknął cierpieniem, a nie kogoś, kto by mu

był tak drogi, jak mnie Rut! Straszną jest rzeczą choroba: widuję przecież te odrażające,

pokrzywione stwory, które żyją w szczelinach starego muru pod bramą Gnojną. Ale patrzeć

bezsilnie, jak choroba pożera ciało najukochańszej istoty - to jest coś, z czym pogodzić się

niepodobna!

Z kimkolwiek rozmawiam - muszę o tym mówić! Niedługo ludzie będą ode mnie uciekali

niby od kogoś, kto zaraża smutkiem jak inny trądem czy egipską chorobą oczu. Jeszcze mi

tylko jedno zostało, co mnie ratuje: moja praca. Tworząc haggady, mówiąc w nich o

wielkości Nienazwanego - odurzam się tym niby winem. Wiem, że mówi się o nich z coraz

większym uznaniem. Szepty te, które aż do mnie dochodzą, są mi pewną pociechą. Chociaż

obok pochwał spotykają mnie także nagany, te zaś ranią mnie wyjątkowo dotkliwie. Ludzie

zdają się nie rozumieć, że przeżywając chorobę Rut zdolny jestem mówić jedynie twardymi

słowami, które nie znoszą obróbki. Jeżeli trafiam czasami w niewłaściwe, nie dość mocne

słowo - to trudno... Coraz częściej zdarza mi się mówić: "to trudno" - i tym powiedzeniem

osłaniam niby tarczą swoje rozkrwawione serce. Czuję się wtedy jak żółw, który wciągnął

pod skorupę głowę i nogi i woli raczej nigdzie nie iść niż narazić się na bolesne dotknięcie.

Kiedy dawniej mówiłem "to trudno", znaczyło to, że sprawa jest ważna i że żadna ofiara nie

będzie dla niej zbyt duża. Dziś moje "to trudno" znaczy: lepiej, aby najważniejsze sprawy

zamilkły, niżbym miał jeszcze więcej cierpieć. Choć właściwie jak można jeszcze więcej

cierpieć? Czy ten, kto z lęku przed dalszym cierpieniem stał się niezdolny do bronienia

czegokolwiek, nie wypił już całej miary ludzkiego bólu?

I to także mnie przygnębia, że moje cierpienie przyszło na mnie w chwili, gdy cały świat

znalazł się na tym kłopotliwym zakręcie. Nie tylko ty to odczuwasz. U nas także jakby jakaś

gorączka wstąpiła ludziom w krew. Nigdy w Wielkiej Radzie i w Sanhedrynie nie wybuchały

tak zawzięte spory. Kłótnie przenoszą się potem pod portyk, na Xystos, zamieniają się w

bójki, w których niestety biorą udział nawet mądrzy i szanowani doktorzy. Najzawziętsze

konflikty kończą sikkaryści; rzecz ohydna - ta sekta najgorliwszych wynajmuje się po prostu,

by za pieniądze mordować tych, których śmierci ktoś zapragnął. Ludzie starsi i doświadczeni

mówią, że podobne podniecenie i nienawiść panowały przed dwudziestu kilku laty, gdy z

Galilei raz po raz nadciągały bandy buntowników. Rządy Rzymian doprowadziły do

uspokojenia kraju i trzeba przyznać, że są znośniejsze niż tyrania Heroda i jego synów. Ale

czy ten względny spokój potrwa jeszcze długo? Coś się unosi w powietrzu niby niepokojący

podmuch burzy, która kryje się jeszcze za wzgórzami, ale już jest blisko. Wszyscy są

przeciwko wszystkim. Nie jest dla nikogo tajemnicą, że legat rzymski w Syrii nienawidzi

prokuratora rzymskiego w Judei, że prokurator i tetrarchowie gryzą się ze sobą jak psy o

kość; że potomkowie Heroda są sobie największymi wrogami, gotowymi się wzajemnie truć i

mordować. Nad wszystkim zaś niby rudy cień khamsimu wisi pamięć o dalekim cesarzu,

okrutniku i szaleńcu. Wieści o krwawych proskrypcjach, jakie on każe zarządzać w Rzymie,

sprawiają, że w słuchających o tym zaczyna się odzywać dziki, niepohamowany instynkt

nienawiści. W Cezarei Grecy już kilkakrotnie rzucili się na naszych. Podobno doszło do walk

w Aleksandrii i w Antiochii. W Rzymie, jak słyszałem, na wiadomość, że pretorianie zabrali

Sejanusa, tłum napadł na naszą dzielnicę. Wszędzie wojna, krew i mordy. A tak niedawno

jeszcze rzymscy pismacy wieścili "złotą erę" i czasy "wiecznego pokoju"!

Mam przeczucie, jakby się coś niedobrego gotowało. W takich chwilach - prawda? -

człowiek wolałby się czuć swobodny, by móc czujnie uważać, z której strony nadejdzie

niebezpieczeństwo. Zamiast tego całą moją uwagę przyszpila do siebie ta choroba. Może

jutro czy pojutrze nadejdą wydarzenia o znaczeniu przełomowym, a ja ich nadejścia nawet nie

spostrzegę. Jestem jak człowiek, który niesie tak duży ciężar, że zaledwie zdolny jest widzieć,

gdzie ma postawić nogę.

Nadchodzi coś, coś się zbliża... Co to może być, jak sądzisz, Justusie? Odpowiedz mi: czy

ty naprawdę spodziewasz się, że kiedyś pojawi się Ten, którego nazywamy Mesjaszem?

Saduceusze od dawna w Jego przyjście nie wierzą. Nałykawszy się filozofii greckiej uważają

Go po prostu za symbol. śmieją się pogardliwie, gdy im ktoś mówi o Człowieku_Mesjaszu.

Zresztą - po co im Mesjasz? Im zależy tylko na tym, by istniała świątynia, by w tej świątyni

cały Izrael składał ofiary, by tylko oni byli pośrednikami między człowiekiem a ołtarzem

Pańskim, i na koniec, by Rzymianie nie sprzeciwiali się takiemu stanowi rzeczy. My jesteśmy

dalecy od odbierania ludziom wiary w Mesjasza. Mówimy o Nim często, opowiadamy w

licznych haggadach, jak będzie wyglądało Jego przyjście. Ale choć pisałem o tym i mówiłem

tyle razy, nie mogę, przyznam ci się, pozbyć się niespokojnej myśli, że te wszystkie obietnice

brzmią nieco za pięknie. Malki Massiah, Zwycięzca Edomu, Pan świata i natury, która wraz z

Jego pojawieniem się ma się stać tak płodna, jaka nie była nigdy - czyż to jednak wygląda

prawdopodobnie? Kim my jesteśmy? Małym narodem, otoczonym dziesiątkiem innych i wraz

z nimi przykutym do rydwanu barbarzyńskiego Rzymu. Skłóceni sami ze sobą... Kim

musiałby być ów Syn Dawida, aby potrafił odmienić ten stan? Zwyczajnym człowiekiem -

czy raczej półbogiem? Ale półbogowie chodzą po ziemi tylko w greckich bajkach. Ja wierzę,

że Najwyższy czynił niegdyś rzeczy cudowne. Ale dziś wszystko stało się zupełnie

zwyczajne... Opowiada się, że gdzieś za morzami leży ziemia cudów. Tylko że ci, którzy tak

mówią, są nałogowymi kłamcami. Ja rzeczy niezwykłych nie oglądałem nigdy. świat, który

mnie otacza, jest daleki od cudowności. Wiem, co w nim rządzi: złość, nienawiść, duma,

pycha, namiętność... Aby ten świat zwyciężyć, trzeba by być bardziej złym, bardziej

nienawidzącym, dumnym i namiętnym niż wszyscy inni. Na tym świecie tylko wojna

przynosi zwycięstwo... Mesjasz musiałby być wodzem, który by zdołał poprowadzić nas na

wszystkich naszych wrogów - a tych są legiony! Może to budzi w tobie oburzenie, ale takiego

Mesjasza nie wyobrażam sobie. Nie potrafię się oderwać od tego, co widzę, słyszę, czuję...

Czy ktoś, kto by z garstką naszej młodzieży porwał się na cały świat i zdołał go zwyciężyć,

mógłby być uważany za człowieka z krwi i kości? Niestety - choć nienawidzę wszystkiego,

co pochodzi od saduceuszy, czuję, że zaczynam myśleć podobnie jak i oni. Mesjasz wydaje

mi się tylko jakimś idealnym wzorem wszystkich cnót, który nam został podany, i gdybyśmy

go choć w części zdołali naśladować, uczynilibyśmy nasze życie lepszym, milszym,

piękniejszym. I wydaje mi się, że nie ja jeden tak myślę. Są faryzeusze, którzy, gdy ktoś przy

nich wspomni o przepowiedni dotyczącej powrotu Eliasza, mówią: "Czekajcie, czekajcie na

niego", tak jednak, jak się powiada o rzeczy nie mającej się nigdy spełnić. Ale głośno nikt nie

chce wyjawić takich myśli. Ja również nie wypowiadam ich. Piszę o tym tylko do ciebie,

Justusie, i rozmawiam o tym z Józefem. On, jak wiesz, nie jest ani faryzeuszem, ani

saduceuszem, wyznaje zaś filozofię, która mówi, że uczciwie zarobione złoto stanowi

najistotniejszy sens ludzkiego życia. Moi chaberim mają mi za złe, że przyjaźnię się z nim, że

wspólnie prowadzimy handel. Ze względu na jego stosunki z goimami uważają go za

zanieczyszczonego. W gruncie rzeczy Józef jest wielkim grzesznikiem... Mam jednak do

niego słabość. On jeden, mimo tylu swoich spraw, które mu nie dają dłużej wysiedzieć na

miejscu ani w Jerozolimie, ani w Arymatei, interesuje się zdrowiem Rut, znajduje czas, by ją

odwiedzić, porozmawiać z nią, zabawić, przynieść jej jakiś podarunek. Dla mnie jest rzeczą

niezrozumiałą, jak człowiek nie zachowujący przepisów Zakonu - jestem pewny, że gdyby

nie jego bogactwa, byłby ogłoszony jednym z minim - może posiadać tyle dobroci. Zawsze

oceniałem ludzi według ich pobożności i nigdy bym nie przypuścił, że właśnie między mną a

Józefem zawiąże się bliższy stosunek. Nawet przyjaźń. Gdyby nie on... Przeżywałem już

chwile całkowitego załamania. Chciałem bluźnić, kląć, szukać zapomnienia w grzechach. W

takich dniach wielkie a nieszczere słowa pociechy, jakimi mnie obdarzali moi chaberim,

wywoływały we mnie mdłości. Natomiast proste odezwanie się Józefa, jakiś żart, którym,

czuję to, chce mnie oderwać od mojej rozpaczy, sprawiają, że odzyskuję równowagę. Nigdy

bardziej niż teraz nie było mi potrzeba przyjaźni ludzkiej i nigdy nie dobijałem się o nią

natarczywiej. Jakaż to jednak trudna do znalezienia perła, zwłaszcza wtedy, gdy się jej szuka!

Dzięki spółce z Józefem, choć niczym się teraz do tego nie przykładam, mój majątek rośnie

i pomnaża się. Stałem się prawie równie bogaty jak Józef. Uważają nas za najmajętniejszych

ludzi w całej Judei. Ileż radości dzięki temu bogactwu byłbym w stanie sprawić Rut, gdyby

była zdrowa! Ale ona patrzy obojętnie na wszystko, co jej przynoszę. Czasami kładę na jej

posłaniu cenne klejnoty przywiezione z dalekich krajów. Ona nie chce mnie urazić - jest w

niej dziwna wrażliwość - więc przekłada przez chwilę pierścienie i naramienniki swymi

małymi dłońmi, tak zręcznymi do wszelkiego szycia, a potem mówi: "Tak, to bardzo ładne..."

Choć stara się to ukryć, słyszę w jej głosie zniechęcenie. "Zabierz to..." - powiada. Wyciąga

się, lekkim ruchem głowy daje znak, żeby się od niej oddalić, przymyka oczy... Kurcz ściska

mi gardło, gdy to widzę, i teraz, gdy piszę...

Zawsze sądziłem, że bogactwa, które Najwyższy pozwolił mi zebrać, były mi dane na znak

pochwały z Jego strony. I nieraz, gdy przeglądam którąś z moich haggad przed przeczytaniem

jej ludziom, myślę, że musiałem się Odwiecznemu spodobać, skoro pozwala mi tak o sobie

pisać. Dlaczegóż więc przyszła ta choroba jak cierń wbity w rękę pracującego? Czemu On

mnie przygina do ziemi, gdy tylu grzeszników obok chodzi bezkarnie? Czasami wydaje mi

się, jakbym siedział w jakimś okrutnym więzieniu, gdzie się doświadcza ciężkich tortur, a

jednocześnie widział tuż za kratą domy, w których ludzie żyją zwyczajnie, kochają się,

doznają małych codziennych radości, nie docenianych dawniej, a tak nagle pożądanych w

zamknięciu. Któż z nas pojmuje, czym jest zdrowie - przedtem, zanim choroba zagości w jego

domu? Kto wie, jak miłość potrafi wyssać wszystkie siły z człowieka, kiedy nagle tracimy

możność pomocy temu, kogo kochamy?

Wydaje mi się, że ból dotyka mię bardziej niż kogokolwiek innego. A przecież muszę

przyznać, że cały świat jest pełen okrutnych cierpień, które obejmują wszystkich, i wszyscy w

jakimś stopniu są godni współczucia. Może to jest tak, że każdy z nas żyje w więzieniu i gdy

patrzy na dom drugiego myśląc z zazdrością o jego szczęściu, w rzeczywistości widzi tylko

drugie więzienie? Jeśli to, co przychodzi na świat, ma wywołać naprawdę przewrót, musi

przynieść odpowiedź na bezsens życia. Napisałem "bezsens" i choć czuję niewłaściwość tego

słowa, nie potrafię go już przekreślić. Ty mnie znasz, Justusie, i wiesz, że pozostanę zawsze

wyznawcą Najwyższego. Nie potrafiłbym się wyrzec nadziei, że On przecież zechce mi w

końcu pomóc. Wreszcie - nawet bez względu na tę nadzieję - nie śmiałbym Go opuścić. Cóż

by mi wtedy zostało? Jestem prawdziwym Izraelitą - jednym z tych, którzy są skazani, by o

Nim świadczyć. Moje życie tak się układa, że wszystko, czymkolwiek się zajmuję, jest służbą

dla Niego - albo też zaczyna mnie odpychać swoją bezsensownością. Nie ucieknę przed Nim

jak Jonasz. Więc dlaczego On mnie przywalił tą chorobą?

Oto masz, drogi nauczycielu stan mego ducha, o który pytałeś. Zmienił się, jak widzisz, od

czasu gdy siadywałem u twych stóp i słuchałem twego nauczania. Czasami wydaje mi się, że

się wielce zestarzałem, choć wiem, że nie powinienem tak mówić wobec twojej dostojnej

starości. Odpisz mi - a ja ci napiszę znowu o sobie - i o Rut... Obym ci mógł wtedy donieść:

"Jest zdrowa"!

List II

Drogi Justusie!

Kiedy widzę cierpienia Rut, na wszelkie sposoby staram się coś czynić, działać. Być może,

iż w ten sposób szukam tylko ratunku przed rozpaczą. Niech i tak będzie. Lepiej na próżno

wyobrażać sobie, że jej w jakiś sposób pomagam, niż z opuszczonymi rękami bezradnie

patrzeć na jej twarz coraz bledszą, na przezroczyste powieki przetkane fioletowymi żyłkami

lub słuchać oddechu, który brzmi jak jęk. O Adonaj! To ponad siły człowieka! Hiob stracił

swe dzieci, nie jest jednak powiedziane, że patrzył na ich męczarnie. Ból drugich stwarza

zamknięty świat - świat, w którym nie sposób żyć i z którego nie można uciec, nawet przez

śmierć. Zresztą gdy się ma do wybierania między bólem a śmiercią, nie wybiera się niczego.

Kiedy więc Chuz, Eleazar i Samuel zostali przez Wielką Radę Faryzejską wysłani dla

przyjrzenia się bliżej działalności Jana bar Zachariasza, poszedłem z nimi i ja. Nie prowadziła

mnie do niego tylko ciekawość. Mocno wrosły w nas zapisane w księgach historie o

prorokach, którzy leczą i wskrzeszają. Stanął mi w pamięci syn wdowy z Sarepty

sydońskiej... Tamta była poganką, litościwą wprawdzie, ale kobietą obcą naszej krwi i naszej

wierze. Ja zaś jestem Judejczykiem, wiernym wyznawcą Zakonu, faryzeuszem, "pożywaczem

terumy". Służę Bogu całym swym życiem. Nie żałuję jałmużny, nie zadaję się z poganami,

dbam o czystość, odprawiam posty i modły. Nie chcę się chwalić... Gdy chwalę siebie lub

ktoś mnie darzy pochwałą, odczuwam z początku zadowolenie i radość, ale one szybko

znikają... To tak, jakby się zjadło figę, która jest smaczna, ale po niej inne będą już mniej

smakowały. Znasz mnie zresztą. Nie chcę się chwalić, ale wydaje mi się, że moja praca ma

swoją wartość. Nauczam - i wiem, że jestem słuchany. Haggady, które napisałem, mówią w

sposób przystępny o wielkości, mocy i chwale Przedwiecznego. Jedną z nich, świeżo

napisaną, opowiem ci: Pewien rabbi idąc drogą spotkał anioła, który niósł łuk. Gdy zeszli się

w wąskim przejściu, jeden drugiemu nie chciał ustąpić z drogi. "Ustąp mi - rzecze rabbi. -

Jestem zajęty myślami o Nim... Odejdź..." Ale anioł nie zeszedł mu z drogi. "Czemu mnie

zatrzymujesz?" - zniecierpliwił się nauczyciel (a był to bardzo mądry rabbi, znający wszystkie

tajemnice nieba i ziemi - gdy pisałem tę haggadę, myślałem o tobie, Justusie). Wtedy anioł

rzekł: "Ustąpię ci, gdy mi powiesz, jaki On jest". Rabbi uśmiechnął się. "Dobrze trafiłeś -

powiedział - tylko ja mogę ci to wyjaśnić. On jest jak piorun: spada z grzmotem na grzesznika

i przybija go do ziemi..." "A co czyni ze sprawiedliwym?" - pytał anioł. "Nosisz Jego łuk -

rzekł rabbi - a nie wiesz tego? Zdarza Mu się, że i w niego szyje swoimi strzałami..." "Po cóż

jednak?" "Czyni to, gdy człowiek zbytnio wyrośnie. Pamiętasz, jak nie mogąc przemóc

Jakuba w walce poraził wreszcie jego biodro?" "Więc sądzisz, czcigodny, że On boi się

człowieka?" "Tss! Tak nie mów, to by było bluźnierstwo. Trzeba powiedzieć inaczej: Jest w

Nim tajemna słabość i gdy ją człowiek odkryje - staje się Mu równy siłą. Ale ten sekret znają

tylko najmędrsi..." I anioł zszedł z drogi mądremu nauczycielowi.

Jan Dobraczyński - Listy Nikodema.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: