Chromosomowa determinacja płci – jest związana z obecnością chromosomów płci:
· System XY – występuje u większości zwierząt - płeć homogametyczną stanowią samice, a heterogametyczną samce
· System X0 – (nazywany czasami X0 – XX) – sytuacja taka występuje u większości owadów; samice XX maja parzystą liczbę chromosomów- samce X0 – nieparzystą - produkują gamety z chromosomem X i bez chromosomu płci.
· System ZW – (ZW –ZZ) – identyczny jak XX, XY tylko, że płcią homogametyczną są samce, a heterogametyczną samice. U ptaków, ciem, niektórych ryb, płazów i gadów.
Płeć homogametyczna to płeć, która ma dwa identyczne chromosomy płci i produkuje tylko jeden rodzaj gamet ze względu na chromosomy płci.
U większości gatunków płcią homogametyczną jest płeć żeńska.
Płeć heterogametyczna to płeć, która ma dwa różne chromosomy płci i produkuje dwa rodzaje gamet.
Osobniki heterogametyczne pod względem genów znajdujących się na chromosomie płci są hemizygotami (półzygotami), dlatego zawsze ujawniają się u nich pojedyncze allele recesywne!!! Natomiast osobniki homogametyczne mogą być nosicielami mutacji, nie przejawiając jej fenotypowo ale mogą przekazywać ją następnemu pokoleniu.
W latach 20 zeszłego stulecia C. B. Bridges wykazał, że płeć u muszek zależy od stosunku liczby chromosomów X do liczby autosomów X/A
Jeśli stosunek ten wynosi:
1 - 1.5 – rodzi się samica
0.5 – 0.33 – rodzi się samiec
XX AA, to stosunek X/A = 2/2 = 1 - płeć żeńska
XY AA, to stosunek X/A = 1/2 = 0,5 – płeć męska
1.5 metasamica mają określoną płeć, ale są słabo rozwinięte,
0.33 metasamiec i cechują się krótszym okresem życia.
0.67 – wartość pośrednia – rodzi się osobnik interseksualny (XXY AAA interseksy - mają cechy męskie i żeńskie).
Literatura
Gajewski - GENETYKA OGÓLNA I MOLEKULARNA, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1987
Anna Sadakierska-Chudy, Grażyna Dąbrowska Anna Goc - GENETYKA OGÓLNA Skrypt dla studentów biologii. Wydawnictwo Uniwersytet im Mikołaja Kopernika, Toruń 2004.
Sax1701