PARK WILSONA.doc

PARK WILSONA W POZNANIU

1.      LOKALIZACJA

W 1902 roku na terenie niedawno przyłączonej do Poznania dzielnicy – św. Łazarz, znajdującej się między Jeżycami Wildą i Górczynem, otwarto pierwszy w tym mieście publiczny park nazwany Ogrodem Botanicznym. Park ten o powierzchni prawie 7ha położony pomiędzy obecnymi ulicami: Głogowską, Berwińskiego i Matejki, stał się z czasem najbardziej reprezentacyjnym i najpiękniejszym z ogrodów publicznych Poznania.

System terenów zieleni Poznania:

Na planie Poznania można znaleźć 39 obiektów parkowych, a ich łączna powierzchnia wynosi 443,4ha. Największy z nich to ok. stuhektarowy park Cytadela.

Usytuowanie Poznania na zbiegu dolin rzecznych sprawiło, że do samego centrum miasta sięgają pasy terenów trudnych do zagospodarowania przez człowieka. Na osi północ–południe jest to dolina Warty, do której od zachodu dochodzi dolina Bogdanki i nieco mniejsza – Strumienia Junikowskiego, a od wschodu – doliny rzeczek Głównej i Cybiny. Z kolei drugi ważny element poznańskiej zieleni – trzy współśrodkowe kręgi – jest rezultatem działalności człowieka. Wewnętrzny, obecnie silnie porozrywany i praktycznie szczątkowy krąg, składający się z kilku niewielkich zieleńców i skwerów otaczających stare miasto, to pozostałości po dawnych fortyfikacjach średniowiecznych. Środkowy pierścień – obecnie również miejscami silnie porozrywany, ale złożony z większych parków i zieleńców oraz szerokich, obsadzonych drzewami alei – to tereny po pierwszym, wewnętrznym systemie dziewiętnastowiecznych fortów pruskich i łączących je obwałowań. Jego głównym, najważniejszym elementem jest teren dawnej Cytadeli, której zieleń, poprzez park Szelągowski, łączy się z terenami zalewowymi Warty. Trzeci, zewnętrzny pierścień zieleni, niegdyś otaczający miasto, a obecnie leżący w jego granicach, to pas ciągnący się wzdłuż zewnętrznego pierścienia fortów twierdzy fortecznej z 2. poł. XIX wieku. Osiemnaście „wysp” zieleni wokół dużych fortów połączonych jest tutaj systemem wielu mniejszych enklaw roślinności seminaturalnej, porastającej kilkadziesiąt pomocniczych schronów tzw. międzypola. W 1925 roku prof. Adam Wodziczko zwrócił uwagę, że ów unikatowy, niejako samoczynnie powstały pierścieniowo-klinowy system terenów porośniętych roślinnością stwarza niepowtarzalną szansę na zachowanie dużych zespołów zieleni na terenie Poznania. Ich odpowiednia lokalizacja mogłaby w sposób optymalny oddziaływać na zachowanie wartości przyrodniczych oraz walorów zdrowotnych i estetycznych miasta. Odpowiedni projekt został opracowany w latach 1930-34 pod kierunkiem ówczesnego architekta miasta, prof. Władysława Czarneckiego. Najważniejszym jego elementem są cztery główne kliny, które rozchodzą się koncentrycznie i stopniowo rozszerzają w miarę oddalania się od centrum ku granicom miasta.

Od czasu powstania, część parku urządzona była dla celów szkolno-botanicznych. Na jego terenie znajdowały się kolekcje drzew, krzewów i bylin ( krajowych i egzotycznych), alpinarium, rosarium, kompozycje roślin ozdobnych oraz szklarnie i palmiarnia. Oczywiście nie był to ogród botaniczny w pełnym tego słowa znaczeniu, gdyż nie posiadał najważniejszych działów botanicznych, takich jak np. działu systematycznego, działu zmienności i  biologii roślin, itp. Zależało im głównie na urządzeniu dostępnego dla wszystkich, ozdobnego parku wypoczynkowego i szerzeniu wśród mieszkańców miasta i regionu zamiłowania do przyrody.

2.      AUTOR

Ogród botaniczny powstał według projektu dyrektora Zarządu Ogrodów Miejskich

a zarazem znakomitego ogrodnika – planisty, Hermanna Kubego.

3.      HISTORIA

Park Wilsona powstał na gruntach należących do założonego w 1834 roku Towarzystwa Upiększania Miasta, które utworzyło w tym miejscu szkółkę drzew, istniejącą do końca XIX wieku. W 1898 roku Towarzystwo przekazało te grunty pod zarząd miasta. Powstała w tym czasie Dyrekcja Ogrodów Miejskich, która przystąpiła do przekształcenia dawnej szkółki drzew w publiczny park wypoczynkowy. Na części gruntów Towarzystwa, położonych przy ulicy Głogowskiej, w sąsiedztwie powstającego parku, szkółka drzew, bez której niemożliwe byłoby założenie i utrzymywanie parku, funkcjonowała nadal. W 1903 roku Towarzystwo Upiększania Miasta przekazało cały swój  majątek na własność gminie miejskiej i przeniesiono szkółkę na Jeżyce. W latach 1904-1905 założono na obszarze ponad 10ha nową szkółkę drzew, zlokalizowaną na obecnych terenach Ogrodu Botanicznego przy ulicy Dąbrowskiego.

Ogród Botaniczny otwarto dla publiczności w 1902 roku, lecz udostępniono wtedy tylko jego południowo-wschodnią połowę. W pozostałej części parku trwały jeszcze prace, ostatecznie zakończone wczesną wiosną w 1904 roku.

4.      WYSTAWY

Duży wpływ na wygląd Ogrodu Botanicznego miały organizowane na jego terenie wystawy. W dniach 14-22 września 1907 roku odbyła się tu duża Wystawa Ogrodnicza, zorganizowana z okazji ogólnoniemieckiego zjazdu w Poznaniu Związku Gospodarki Narodowej dla Przetwórstwa Warzyw i Owoców w Niemczech. W związku z tą wystawą, na obszernym tarasie, wzniesiono drewnianą, oryginalną halę. Miała ona podłużny, łukowato wygięty kształt, ażurowe ściany, łamany dach oraz arkadowe wejścia i otwory okienne. Ta ozdobna budowla służyła jako schronienie przed deszczem, a wewnątrz mieściła dobrze zaopatrzony bufet. W wystawie uczestniczyło 305 wystawców w dziedzinie sadownictwa, warzywnictwa, przetwórstwa owocowego, sztuki układania wiązanek i produkcji maszyn oraz narzędzi ogrodniczych. W części północnej ustawiono hale wystawowe. Obejrzało ją 48 tys. osób.

Znacznie większy wpływ na wygląd Ogrodu Botanicznego miała decyzja połączenia go z terenami ekspozycyjnymi, przygotowywanej w Poznaniu wielkiej i niezwykle prestiżowej Wystawy Wschodnioniemieckiego Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa, od maja do września 1911 roku. W związku z tym w 1910 roku przeniesiono Miejskie Ogrodnictwo Hodowane znajdujące się w północnej części ogrodu na dawne grunty Menkego na Górczynie, obecną ulicę Palacza. Na zwolnionym w ten sposób terenie zlokalizowano główną część Wystawy Ogrodniczej. Swoje ekspozycje miały tu najlepsze zakłady tzw. ogrodnictwa hodowlanego. W południowo – wschodniej części zlokalizowano natomiast Wystawę Sztuki Cmentarnej. Po zakończeniu wystawy niektóre ze wzniesionych wówczas pawilonów, pozostały w parku na stałe. Wśród nich była wielka palmiarnia, jeden z najbardziej spektakularnych obiektów wystawy, wzniesiona w północnej części ogrodu.

5.      PATRONI

W 1926 r. dla uczczenia 150. rocznicy powstania Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej - park nazwano imieniem amerykańskiego prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona (1856-1924) laureata pokojowej Nagrody Nobla, który w 1918 roku opowiedział się za utworzeniem niepodległego państwa polskiego. Wśród zieleni ustawiono wówczas głaz upamiętniający rocznicę niepodległości USA. Dwa lata później park otrzymał nowe ogrodzenie. Przy narożniku ulic Głogowskiej i Berwińskiego wybudowano nowe wejście główne. W 1931 roku odsłonięto w parku pomnik T. W. Wilsona, ufundowany przez Ignacego Paderewskiego. Autorem pomnika był rzeźbiarz amerykański Gutzon Borglum, znany z monumentalnych rzeźb głów czterech prezydentów, wykutych w skale Góry Rushmore w Dakocie Południowej. Pomnik i głaz zniszczone zostały przez hitlerowców. W 1936 r. wybudowano istniejącą do dziś muszlę koncertową.
Po wojnie, w 1951 park przemianowano na park Marcina Kasprzaka, a na miejscu pomnika Wilsona, w 1963 stanął pomnik rewolucjonisty. W 1990 park wrócił do przedwojennej nazwy, a postać Marcina Kasprzaka zastąpiło w 1994 popiersie prezydenta Wilsona wyrzeźbione przez Zofię Trzcińską-Kamińską. Pomnik działacza trafił do Czołowa, wsi między Kórnikiem a Rogalinem, gdzie Marcin Kasprzak się urodził.. Park poddano rewitalizacji w latach 1993 i 1994 przywracając między innymi ogrodzenie i rzeźby z bramy wejściowej pochodzące sprzed 1929, autorstwa Edwarda Haupta.

6.      KOMPOZYCJA ZŁOŻONA PARKU

Park składa się z dwóch części: pierwszej o kompozycji swobodnej (krajobrazowej) w stylu angielskim i drugiej w formie geometrycznego ogrodu francuskiego. Poznański park stanowi w sztuce ogrodowej przykład tzw. kompozycji złożonej, która na przełomie XIX i XX wieku przeżywała swój rozkwit. Jej cechą charakterystyczną było dążenie do integracji dwóch odrębnych stylów ogrodowych, tj. krajobrazowego i geometrycznego i ich wzajemne przeplatanie się w najróżniejszych postaciach. Część krajobrazowa, obszarowo największa i najwcześniej udostępniona publicznie, usytuowana jest po południowo – wschodniej stronie parku, tam też znajduje się główne wejście do parku od strony ul. Głogowskiej. Ogród o układzie geometrycznym tworzy natomiast drugą połowę parku, położoną w części północnej.

7.  ROŚLINNOŚĆ PARKU:

W Parku Wilsona zaobserwować możemy bardzo bogaty drzewostan oraz niezliczone okazy gatunków krzewiastych. Już w 1926 roku w parku występowało 260 gatunków i odmian drzew i krzewów. Na powierzchni blisko 7ha (tj. 70 000m2) rośnie kilkaset drzew i skupin krzewów. Na 1300m2 ocenia się powierzchnię kwietników, a 2ha (tj. 20 0000m2) zajmują trawniki. W trzech położonych na terenie parku stawach, oglądać można roślinny wodne.

Najcenniejszymi drzewami w parku są: platan (o obwodzie 410cm) i wierzba (430cm), chronione, jako pomniki przyrody. Od strony północnej parku znajdują się dwie aleje lipowe. Najliczniej występującymi drzewami w parku są:

·         klon pospolity (Acer platanoides),

·         klon jawor (Acer pseudoplatanus),

·         dąb szypułkowy (Quercus robur),

·        lipa drobnolistna (Tilia cordata).

Spotkamy także:

·         robinię akacjową (Robinia pseudacacia),

·         świerki pospolite (Picea abies),

·         brzozy brodawkowate (Betula pendula),

·         kasztanowce zwyczajne (Aesculus hippocastanum),

·         buki (Fagus sylvatica),

·         graby pospolite (Carpinus betulus),

·         cisy pospolite (Taxus baccata),

·         klony polne (Acer campestre),

·         klony srebrzyste (Acer saccharinum),

·         potężne platany klonolistne (Platanus x hispanica),

·         jesiony wyniosłe (Fraxinus excelsior),

·         daglezje (Pseudotsuga),

·         orzecha szarego (Juglans cinerea),

·         sosnę czarną (Pinus nigra).

Krzewy reprezentowane są głównie przez:

·         śnieguliczke białą (Symphoricarpos albus),

·         jaśminowce wonne (Philadelphus coronarius),

·         lilaka pospolitego (Syringa vulgaris),

·         forsycje (Forsythia),

·         magnolie (Magnolia).

Przy wejściu od ulicy Głogowskiej znajdziemy miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba), w pobliżu stawów cypryśnika błotnego (Taxodium distichum) a na przeciw cypryśnika rośnie tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera).

8.   PALMIARNIA:

Pierwszym punktem naszego spaceru jest Palmiarnia Poznańska. Jest to dydaktyczno-wystawowa placówka botaniczna, wzniesiona w 1910 r. Wówczas powierzchnia obiektu wynosiła 534m2. Palmiarnia składała się z wysokiego, murowanego budynku, tworzącego korpus główny, z kopulastym, szklanym dachem wykonanym z konstrukcji stalowej oraz dwóch skrzydeł bocznych, z oszklonymi partiami dachowymi. W części centralnej prezentowano palmy, a skrzydła boczne, były przeznaczonych do kolekcji kaktusów i roślin tropikalnych.

W czasie wojny, w roku 1941 pawilony Palmiarni zostały uszkodzone przez ciężką bombę angielską, część roślin została zniszczona. W okresie wyzwalania Poznania w 1945 roku, obiekt został mocno uszkodzony, straty wynosiły ok. 90%, uległa zniszczeniu prawie cała kolekcja roślin. Jednak już w tym samym roku przystąpiono do odbudowy. Dzięki uratowaniu części zbiorów, a także roślinom zwiezionym z terenu całego kraju już w 1946 otwarto niemal wszystkie pawilony (dział roślinności pustynnej i wodnej otwarto w 1947). W 1961 roku Międzynarodowe Targi Poznańskie przekazały palmiarni swoją szklarnię, dzięki której po połączeniu z istniejącym kompleksem powierzchnia obiektu wzrosła do 2528m².

Rdzewiejąca i gnijąca wskutek upływu czasu konstrukcja została zamknięta dla zwiedzających w roku 1978, lecz nadal utrzymywano bogatą kolekcję w celach naukowych. W 1983 wmurowano kamień węgielny pod nową palmiarnię. W celu ochrony istniejących zbiorów przebudowę wykonywano metodą obudowy, czyli wokół istniejących pawilonów wznoszono nowe, o konstrukcji aluminiowej, a gdy wyposażono je już we wszystkie niezbędne urządzenia stary pawilon rozbierano, chroniąc tym samym rośliny przed działaniem niekorzystnych czynników z zewnątrz. Palmiarnia Poznańska ponownie otworzyła swoje podwoje dla zwiedzających 1 października 1992 roku. 

W kolejnych latach powstała stacja uzdatniania wody, zapewniająca obiektowi wodę o optymalnych do uprawy roślin tropikalnych parametrach. Następnie zmodernizowano kotłownię, w efekcie uzyskano stałe i równomierne temperatury w pawilonach i ograniczono emisję zanieczyszczeń do atmosfery. Wybudowano także instalację zamgławiania utrzymującą niezbędny poziom wilgotności i umożliwiającą uprawę wymagających roślin tropikalnych.

W 2003 roku, powstał dodatkowy pawilon dydaktyczno – usługowy, a także w budynku administracyjnym stworzono salę konferencyjną połączoną z pawilonem I, posiadającą niezbędne wyposażenie techniczne (klimatyzacja, system multimedialny).

Nowa Palmiarnia ma 4600m2 i tworzy ją dwanaście pawilonów, z czego dwa są niedostępne dla zwiedzających, gdyż rozmnaża się w nich rośliny. Palmiarnia stanowi największe w kraju i jedno z największych w Europie sztucznych zbiorowisk roślinności tropikalnej. Znajduje się w niej także kawiarnia, w której można odpocząć po zwiedzaniu i sklepik z pamiątkami.

Plan Palmiarni:

pawilon I:   ROŚLINNOŚĆ SUBTROPIKALNA

Prezentowana jest w nim roślinność subtropikalna, jest pawilonem centralnym łączącym pawilon roślin tropikalnych i śródziemnomorskich. Dominują w nim pnącza oraz palmy. Do najciekawszych i najcenniejszych roślin tego pawilonu zaliczyć można wiekowe paprocie drzewiaste (Dicksonia antarctica) oraz kilka gatunków sagowców z sagowcem malajskim (Cycas rumphii) w części centralnej pawilonu na czele. W pawilonie tym rośnie jedna z najdłużej rosnących w Palmiarni roślin palma Sabal minor, która przetrwała krytyczny dla obiektu rok 1945.

pawilon II i III:   ROŚLINNOŚĆ KLIMATU UMIARKOWANEGO

W pawilonach tych eksponowana jest kolekcja roślin charakterystycznych dla basenu Morza Śródziemnego, w tym wiele roślin użytkowych. Ozdobą pawilonu drugiego jest stale owocujący gaj cytrusowy oraz okazała palma feniks (Phoenix canariensis). W pawilonie trzecim szczególną uwagę zwracają liczne, dużych rozmiarów palmy, wśród których dominuje szorstkowiec (Trachycarpus fortunei). Wyróżnia się też drzewo figowe (Ficus carica), które często pokryte jest dorodnymi owocami. Szczególną atrakcją tego pawilonu jest około 10 metrowy dąb korkowy (Quercus suber), dostarczający cennego surowca, z którego od wieków wykonuje się korki do butelek. Do ciekawostek botanicznych pawilonu zaliczyć można grupę zastrzalinów (Podocarpus sp.) roślin iglastych, których lancetowate lub jajowate igły łudząco przypominają liście roślin okrytonasiennych.

pawilon III a:   AKWARIA

Na osobną uwagę zasługuje specjalny dział, jakim jest Akwarium. W trzydziestu siedmiu basenach o pojemności od 1000 do 4000litrów, prezentowanych jest około 170 gatunków ryb tropikalnych oraz około 40 gatunków roślin wodnych.

pawilon IV:   ROŚLINNOŚĆ AMERYKI

W pawilonie zgromadzono bogaty zbiór przedstawicieli sukulentów (rośliny gruboszowate) głównie kaktusów. Zgromadzone tu rośliny przedstawiają bogactwo form, które pozwalają przetrwać roślinom w warunkach skrajnej suszy. Oglądać można tutaj liczne sukulenty liściowe (Agave sp., Furcraea sp.) oraz bogato reprezentowaną grupę sukulentów łodygowych - kaktusów. Niespotykana różnorodność form prezentowanych roślin imponuje kształtami, bogactwem przystosowań, a w okresie letnim barwą kwiatów. Do najciekawszych okazów zaliczyć można, kaktus saguaro (Carnegiea gigantea) oraz liczne formy z gatunku Echinocactus grusonii i rodzajów Ferocactus, Astrophytum i Pachycereus.

pawilon V:   ROŚLINNOŚĆ TROPIKALNA

Na uwagę zasługuje prezentowana tu formacja epifitów, grupy roślin porastających inne, najczęściej drzewiaste rośliny, ale niebędących pasożytami. Są wśród nich storczyki, paprocie, ananasowate, a nawet kaktusy. W pawilonie zgromadzono bogaty zbiór roślin z rodziny obrazkowatych, głównie z rodzajów Monstera sp., Philodendron sp., Dieffenbachia sp., Aglaonema sp. Na uwagę zasługuje okazały bananowiec - banan mądrości (Musa x sapientum), często z dojrzewającą kiścią pełną aromatycznych, lecz pełnych drobnych nasion owoców. Znana wszystkim monstera (Monstera delicosa) zachwyca wielkością liści i dużą liczbą zwieszających się korzeni powietrznych.

pawilon VI:   ROŚLINNOŚĆ TROPIKALNA

W pawilonie tym dominują formy drzewiaste głównie z bogatego w gatunki rodzaju fikus - Ficus. Tworzy to namiastkę mrocznego, gęstego i tajemniczego lasu tropikalnego. Charakterystyczną cechą są korzenie powietrzne i podporowe, które wytworzyły się u wielu prezentowanych tu drzew niczym w naturze. W pawilonie znaleźć można także pieprz czarny, drzewo hebanowe, muraję i hurę - drzewo o pniu pokrytym kolcami i bardzo ciekawym sposobie rozsiewania nasion.

pawilon VII:   ROŚLINY WODNE

Centralne miejsce pawilonu zajmuje basen do uprawy wiktorii królewskiej (Victoria regia), której pływające, pokryte na spodniej stronie ostrymi kolcami liście dorastają do 2m, a ich niezwykła konstruk...