J. Sławiński: Socjologia literatury i poetyka historyczna w: Problemy socjologii literatury, Wrocław 1971.
Socjologia form literackich interesuje się zagadnieniami dotyczącymi: 1) życia literackiego względem określonych sposobów, środków i założeń literackiej komunikacji, 2) metod literackiego komunikowania się. Musi określić się wobec:
A. Socjologii życia literackiego, która analizuje warunki społeczne biorące aktywny udział w powstawaniu, popularyzacji oraz w odbiorze dzieł literackich, a także role społeczne twórców, pozycję społeczną pisarza oraz status jego zawodu. Socjologa interesują wybory czytelnicze oraz kryteria ich selekcji, koncentruje się na współczesnym życiu literackim, bada także zagadnienia dotyczące 1) życia literackiego względem określonych sposobów, środków i założeń literackiej komunikacji, 2) metod literackiego komunikowania się.
B. Negatywnych rysów podejścia socjologiczno-genetycznego: 1) wewnętrznego rozdarcia utworu literackiego na dwa elementy: zawierający społeczną genezę oraz pozbawiony motywacji przyczynowej, 2) sytuacji socjalnej pisarza , 3) lekceważeniu sytuacji komunikacyjnej, 4) roli konwencji literackiej w organizacji dzieła.
C. Historii recepcji i oddziaływań utworów literackich – zasięgu ich popularności, poczytności, krytyki, istnieniu w przekazach pozaliterackich, a także historii odczytań przez twórców prowadzących z nimi dialog poprzez swoją twórczość; słowem: aktywność interpretacyjna odbiorców dzieł.
Dla socjologii literatury najważniejsze znaczenie mają dwa stwierdzenia: 1) „fakt literacki”, gdzie ważna jest całość powstała w wyniku konfrontacji dzieła ze stereotypem odbioru określającym daną epokę
i środowisko, 2) granica między wewnętrznym porządkiem dzieła a czynnikami zewnętrznymi.
„Socjologia form literackich zajmuje się społecznym zakorzenieniem możliwości, reguł, środków i sposobów literackiego komunikowania” – twierdzi Sławiński, który wyróżnia dwa podstawowe zadania badawcze socjologii form literackich: 1) rekonstrukcję kryteriów, 2) rodzaje komunikatów uważane przez zbiorowość za najbliższe literaturze. Ów zbiorowość, czyli publiczność literacka, będąca aktywnym uczestnikiem
w wytwarzaniu i odbieraniu dzieł literackich, pośredniczy między literaturą a całością społeczeństwa.
Na kulturę literacką składa się: 1) wiedza o poważanych dokonaniach literackich - ogół umiejętności właściwego rozumienia i wartościowania przekazów uznawanych za wzorcowe, 2) gust - ogół upodobań do przekazów danego typu, 3) kompetencja literacka - ogół zdolności pozwalających posługiwać się zdobytym doświadczeniem literackim.
Kultura literacka zapewnia publiczności możliwość swobodnego poruszania się po terenie tradycji literackiej. Sławiński wyróżnia dwa zróżnicowania publiczności: poziome – pisarz, czytelnik i krytyk oraz pionowe – stratyfikacja publiczności powiązana z istnieniem poziomów kultury literackiej, gdzie o hierarchii decydują: zainteresowanie oraz aspiracje. Socjologia literatury badając stosunki miedzy publicznością a kontekstem socjalnym natrafia na dwa zjawiska: 1) rozszczepianie się warstwy społecznej na szereg warstw publiczności, 2) interferencję różnych warstw społecznych w tej samej warstwie publiczności.
Podsumowując, socjologia literatury rozważa kulturę literacką w stosunku do rozwarstwienia społecznego publiczności, natomiast poetyka historyczna skupia się na sieci literackich ograniczeń, którym podlegają dzieła powstałe w różnych stadiach ewolucji literatury. Socjologia form literackich bada relacje między konwencjami a kulturą literacką.
aramanda