skanowanie0003.pdf

- -~--.----.-.- .- - -- ··.. ·. ··.. _._.H __.._ ._ __ _ .. _ _ ._ .. _. _ ~_._ .._ __ .._ _ ._ _ __ .. .._ __ .. ,_

.__

.> ••. _ ••• _.

•.

• __

._ ••••••.• __

•• _ •.••• ~_

238

WŁADIMIR PROPP

MOHFOLOGIA BAJKI

23!:l

i , i

"'.

nosci. Psycholcgię narratora ludowego [cKa30 l lHHK]. psychologię jego

twórczości - stanowiącą fragment ipsychologii twórczości w ogóle -

należy badać samopstnie. Ale mozna przecież przypuścić, że zasadnicze

dobitne momenty naszego, bardzo w istocie prostego schematu pelriią

funkcję pewnego rdzenia również :na płaszczyźnie psychologicznej. Tyl-

ko, że przy tym uj-ęciu 1J10we bajki okazują się jedynie kombinacjami

lub modyfikacjami starych Wynikałoby stąd, że jeśli chodzi o bajkę,

nie ma u ludu nic z twórczości. Wszelako jest miezu pełrrie tak. Można

dokladnie wyznaczyć tereny, na których narrator ludowy nie tworzy

nigdy, i tereny, gdzie tworzy mniej lub bardziej swobodnie. Jest on

ściśle ograniczony i ID i e tworzy na terenach następujących: 1) W sfe-

rze ogólnego następstwa funkcji, iktóre prze'biega zgodnie z ukazanym

rpowyżej 'Schematem. Zjawisko to stanowi skornpl ikowany problem, któ-

rego wyjaśnić tutaj nie możemy, możemy tylko skonstatować fakt. Zja-

wiskiem tym winna się zająć antropologia i dyscypliny [pograniczne,

bowiem jedynie one mogą rzucić światło na jego przyczyny. 2) Ludowy

narretor riie posiada swobody w wypadku substytucji elementów, qdó-

rych warianty gatunkowo są :powiązane stosunkiem absolutnej lub

względnej zależności. 3) W innych wypadkach opowiadający jest ogra-

niczony w wyborze pewnych postaci od strony ich atrybutów, jeżeli za-

chodzi iprzy tym Jwnieczność użycia o'kr eślonej funkcji. Trzeba jednak

,powiedzieć, że ograniczenia te są bardzo względne. Tak np. jeśli zajdzie

konieczność użycia funkcji R l (lot w Ipowietrzu), to darem magicznym

nie może być wprawdzie żywa woda, ale może 'nim być i koń, i dywan,

i pierścień, i skrzynka i wiele innych. 4) Istnieje' określona zależność

między sytuacją rpoczątkową a następującymi 'Po niej' funkcjami. Tak

np., jeśli Istnieje konieczność (luJbpo .prostu chęć) użycia fun~,cji A 2

(porwanie bohaterowi pomocnika), to ów !pomocnik winien być włączo-

ny w sytuację .początlcową.

Z drugiej jednak strony opowiadający posiada swobodę i możliwość

uprawiania twórczości w następujących dziedzinach: 1) W wyborze Iunk-

cji pomijanych lub odwrotnie - stosowanych ,przez niego w bajce.

2) W wyborze sposobu konkretyzacji danej funkcji (w wyborze odmiany

gatunkowej tej funkcji). .Iak już wskazano wyżej, na tej właśnie dro-

dze odbywa się tworzenie nowych wariantów, nowych fabuł, nowych

bajek. 3) Opowiadający (posiada całkowitą swobodę w wyborze nomen-

łclatury i atrybutów (postaci działających. Teoretycznie ma on tutaj

swobodę najpełniejszą. Drzewo może wskazywać drogę" żuraw może

Ipodarować konia, dłuto może !podpatrywać [warianty funkcji magiczne-

go pomocnika], Swoboda taika jest wyłączną właściwością bajki. Trzeba

jednak powiedzieć, że z tego rodzaju swobody lud korzysta niezbyt

powszechnie. Podobnie l~unG(cle,Iyo\{·(;f7.a:!i(;.~ię-.ł.akże

"V dziedzinie tej, na co już zwracano uwagę wyżej, utarł się określony

kanon (smok jest t.Y.E2.Y.ł.Yl!l.P!:_~ę,g.i.:.y!~,~l(iE!111" Baba .Jaga typowym dcna-

toreyn, . Iwan tYlPowym poszukiwaczem itd,fRanon' ,uleria wprawdzie

-;;:;-;;~-~·;l;;:'-jecz~n;ianyowe bardzo rzadkosąpi'oduktem indywidualnej

twórcz ości artystycznej. Można ustalić, że twórca bajki rzadko wymyśla;

bierze on raczej materiał z zewnątrz, nieraz wprost z aktualnej rzeczy-

wistości, i wprowadza go do 'budowy bajlei 7. 4) Opowiadający posiada

swobodę w wyborze środków językowych. Ta naJbogatsza dziedzina nie

wchodzi w zakres badań morfologa. S t Y l bajki stanowi zjawisko,'

które powinno 'Zostać zbadane osobno.

" y

1-:

L:· ~

:r'

~:,::

E. Problem kompozycji i fabuły oraz fabuł i wariantów

i, ~,'

Do tej pory -rozpatrywaliśmy hajlkę wyłącznie rpod kątem jej ,stru~ctu~

ry.Widzieliśm ,. ż:,~~:dnio zawsze była ona rozpatrywana z 'punk-

tu widzen . fabuły tC-iO')I(~;L.2Tego ostatniego zagadnienia nie wolno nam

,pominąć, A l! . orrlew&1:--'nle ma [edn ego 'Pl'zY:i'ltęgo ogólnlewyjaśl1ienlo

słowa "fabula", to marny wobec tego cal·teblanche i możemy pojęcie

to określić na swój sposób.

Cała zawartość bajki da się przedstawić za :pomocą krótkich zd al'!

w rodzaju: rodzice jadą do lasu, zakazują dzieciom wychodzić na dr ogę.: ~:~

smok 'porywa dziewczynę itd. Wszystkie o r z e c z e n i a tworzą kom- .. J

.pozycjr; bajki, wszystkie p o d m i o t y, d o p e ł n i e n i a i inne części "::"

zdania określają fabułę, Innymi słowy: ta sarna kompozycja leży u pod-l.\.

staw różnych fabuł. Z punktu widzenia 'kompozycji nie ma r-óżnicy po-

Yl1iędzy 'porwarliem'iprzez smoka królewny a porwaniem (przez diabła

, córki chłopa czy też. popadia'nki. Można natomiast (przytoczone tu wy-

';pildki traktować jako różne fabuły. Dopuszczamy również inną definicję

llf)Ostad"6'a~1Ci~"/

7 Można tu sformułować następująca twierdzenie: wszystko to, co jest wpro-

wadzone do bajki z zewnątrz, podporząkowujo się jej normom: i regułom. Dia-

bel wprowadzony do baj'k i jest traktowany albo jako 'pI:zeciwnik, albo jako po-

mocnik, albo wreszcie jako donator. Sens tego' twierdzenia można w sposób

szczególnie interesujący przeanalizować na archaicznym materiale obyczajowym

[61,1'1] itp. Tak np. u niektórych narodów .przyjęcie nowego członka do wspól-

noty rodowej jest związane z, naznaozemern go krwawym piętnem na czole,

policzkach i ramionach' (znamię) (Jl lr n ne [n, Hemopust KY/lb/JlYfJb' c ontóem.n u x ouep sax,

s. 213 [wyd. oryg.: J. L i pp e r t, Ku!tuTgescl1ichte der Menschheit. T. 1-3.

181\6-1887]. Bez trudu rozpoznajemy tu znamię (K) bohatera przed weselem (S).

Nakładanie piętna na ramiona nie zachowało się, ponieważ w naszej kulturze

ramiona pokrywa odzież, zacnowal s ię jed'nak zwyczaj nakładania znamion na

czoło i policzki, często znamion .krwa w yoh , lecz ma to zastosowanie wylączrue

','; celach artystycznych.

j':.:

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: