STYLIZACJA

Zarys poetyki (E. Midońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara)

stylizacja: ukształtowanie językowo wypowiedzi na wyraźne podobieństwo stylu innej wypowiedzi lub zespołu wypowiedzi → realizowana dzięki przejęciu zasad wyboru i układu elementów w postaci stosowanej przez tych, na których styl i język dokonuje się stylizacji

·         pojęcie stylizacji pojawia się także poza literaturą: malarstwo, rzeźba, architektura

·         stylizacja językowa: możliwa tylko w obrębie języka → istnieje stylizacja językowa na gatunki muzyczne, nigdy na konkretny utwór muzyczny → dotyczy to sfery akustyki

·         nie da się konkretnie powiedzieć, w jakim celu stosuje się stylizację → cel zmienia się w zależności od jej charakteru

·         każda stylizacja zastosowana w utworze wzmaga siłę jego ekspresji → stylizacja jest potwierdzeniem pewnego kręgu kulturowego, tradycji uznawanej i kontynuowanej przez pisarza

przegląd najważniejszych możliwości w zakresie sylizacji

ALUZJA LITERACKA

·         w danym utworze odnajdujemy przywołanie konkretnego obrazu lub pojęcia znanego z innego utworu literackiego → pokazanie go w nowej strukturze, zazwyczaj w odmiennym celu artystycznym

·         aluzja literacka czasami może być kluczem do właściwego odczytania całego utworu (J. Tuwim Odyseusz)

·         funkcja: potęgowanie siły ekspresji środkami „pożyczonymi”, sprawdzonymi w swej wartości artystycznej,
ale przetworzonymi dla artystycznych celów nowego utworu

PARAFRAZA

·         sposób budowania tekstu przez włączenie do niego elementów konkretnej wypowiedzi, utworu literackiego,
ale przyporządkowanych nowej formie i nowej treści (J. Tuwim Bagdad, czyli o przyszłym poecie)

CYTAT

·         przytoczenie w oryginalnym kształcie fragmentu cudzego utworu, wtopienie go w tekst wypowiedzi literackiej
(J. Tuwim Kwiaty polskie)

·         w cytacie nie ma możliwości odmienienia intencji i wymowy ideowej cytowanego utworu → może on funkcjonować tylko w tym kształcie, jaki nadał mu jego twórca

STRESZCZENIE

·         zabieg bliski zabiegowi użycia cytatu – forma narracji o jakimś utworze (J. Tuwim Kwiaty polskie, A. Mickiewicz Pan Tadeusz)

PASTISZ

·         stylizacja polegająca na zagęszczeniu czyichś – typowych – chwytów stylistycznych dla ukazania ich wyrazistości → stylizacja na jakiś określony (bo indywidualny) styl językowy

·         jest zabawą literacką i posiada bezpośrednią wskazówkę czyj styl został podchwycony (K.Wyka Przy drogowym pobrzeżu)

PARODIA

·         chwyt podobny do pastiszu, różniący się tym, że:

→     często pojawia się tendencja satyryczna

→     w parodii mamy do czynienia z kondensacją chwytów stylistycznych charakterystycznych dla czyjegoś stylu,
ale chwyty te pozbawione są pierwotnych motywacji estetyczno-ideowych, co prowadzi do karykaturalnych przejaskrawień

·         parodia dała podstawy poematu heroikomicznego, który powstał z parodii poematu homeryckiego

·         w parodii ważną rolę odgrywa przyjęcie identycznego kształtu rytmicznego wypowiedzi, tego samego gatunku wierszowego

STYLIZACJA NA GATUNEK LITERACKI

·         odwołanie się do jakiegoś gatunku literackiego poprzez wyzyskiwanie pewnych elementów strukturalnych
i kompozycyjnych danego gatunku (K. I. Gałczyński Żywot Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego) → wykorzystanie stylizacji wersyfikacyjnej itp.

STYLIZACJA NA UTWÓR MUZYCZNY

·         dążenie do tego, aby wiersz oddziaływał na równi: warstwą brzmieniową o znaczeniową, ale strona brzmieniowa była ekspresywnie mocniej nacechowana

·         zjawisko rzadkie, ponieważ współczesna poezja świadomie odchodzi od eksponowania walorów dźwiękowych wiersza, skupiając się na walorach treściowych słowa

·         taką stylizacje realizuje się za pomocą (prze wszystkim) elementów kompozycyjnych utworu: układ wątków, motywów (K. I. Gałczyński Melodia; Niobe)

STYLIZACJA NA JĘZYK OBCY

·         próba naśladowania dźwięków jakiegoś (obcego) języka z jego charakterystyczną melodią → daje to specyficzną melodię językową

·         takiego zabiegu dokonuje się przez wyzyskanie układów głosek i formantów wyrazowych charakterystycznych
dla danego języka (J. Tuwim O mowie rosyjskiej)

ARCHAIZACJA

·         zabieg umożliwiający  osiągniecie tzw. kolorytu lokalnego i czasowego przez wprowadzenie języka określonej epoki, której utwór dotyczy → założenie jest oczywiście teoretyczne, bo nie możemy oddać epoki, jeśli jest zbyt odległa[1]

·         potrzeby artystyczne wykluczają w zasadzie pełne nasycenie tekstu językiem danej epoki → w praktyce posługuje się tu archaizmami bez względu na epokę z której pochodzą → archaizm pełni funkcję sygnału dawności

STYLIZACJA NA GWARĘ

·         dialektyzacja wprowadza czasem do literatury język gwar jako kompletny system językowy

·         zabieg ten pociaga za sobą niebezpieczeństwo – wprowadzenie fałszu artystycznego

·         wprowadzenie gwary do utworu literackiego pełni funkcje stylizacyjną w tym sensie, że albo charakteryzuje postaci albo miejsce

·         operowanie gwarą może przybrać dwie formy

a)      gwara jest jednym systemem językowym utworu literackiego

b)     język gwarowy pojawia się na równi z językiem literackim, nie jest to jednak dowolna mieszanina, ale wyraźne sfunkcjonalizowanie obu systemów językowych