Temat: Jeżyna fałdowana – Rubus plicatus
Rodzina: Różowate – Rosaceae
Rodzaj Rubus jest dość zmienny i liczny, rozpowszechniony prawie po całym świecie. Najwięcej gatunków rośnie w Ameryce Północnej. Występuje pospolicie i obficie na całym niżu, z wyjątkiem północno-wschodniego skrawka (przez Polskę przebiega granica zasięgu), a także w niższych położeniach górskich. W Polsce występuje ponad 50 gatunków jeżyn, które są dość trudne do odróżnienia, często występują ich mieszańce. Najczęściej spotykana jest jeżyna fałdowana, która tworzy dziesiątki różnych podgatunków i mieszańców. Rośnie w borach i lasach, na stanowiskach naświetlonych, w lukach drzewostanu, na obrzeżach, przy drogach, a także na otwartych terenach, tworząc lite zarośla, często na glebach suchych, piaszczystych.
Jeżyna fałdowana jest krzewem o zdrewniałych pędach długości do 1,5 m pokrytych ostrymi kolcami średniej i mniej więcej jednakowej wielkości, rozszerzonymi u nasady, Ku wierzchołkowi gwałtownie zaostrzonymi. Jej cierniste pędy płonne zwykle kanciaste, zginają się łukowato ku ziemi, niekiedy wierzchołki ukorzeniają się, tworząc gęstwiny. Liście złożone z 3-5 jajowatych, zaostrzonych listków o brzegach ostro, nierówno piłkowanych; od góry lekko owłosione, od spodu biało omszone. Jednoroczne pędy nie wydają kwiatów, natomiast dwuletnie i kilkuletnie są kwiatonośne. Kwitnie od czerwca do lipca. Kwiatostan zbliżony do groniastego. Kwiaty pięciokrotne, białe lub różowe z dużą liczbą pręcików i słupków. Owoc czarny, lśniący, złożony z drobnych, mięsistych pestkowców zrośniętych dookoła stożkowego, białego dna kwiatowego. Pestkowce nie oddzielają się od mięsistego, jadalnego dna.
Surowcem jest liść jeżyny fałdowanej – Rubi fruticosi folium, o słabym swoistym zapachu i cierpkim ściągającym smaku zawierający: garbniki (4-14%), flawonoidy, kwasy organiczne (jabłkowy, bursztynowy, cytrynowy), witaminę C, śluzy; oraz owoc jeżyny – Rubi fruticosi fructus, o kwaśnym smaku i swoistym zapachu. Nasiona jeżyny znaleziono już w wykopaliskach z okresu neolitu. Liście i owoce wymienia Hipokrates (V w. p.n.e.) w „Corpus Hippocraticum” jako środek gojący rany. Dioskorydes (I w.) zalecał odwar z liści i korzeni jeżyny do płukania przy stanach zapalnych dziąseł. Leclerc podaje, że jeżyna już w XII wieku stosowana była jako środek tamujący krew. W lecznictwie ludowym liście jeżyny mają szerokie zastosowanie: przy biegunkach, nieżytach przewodu pokarmowego, krwawieniach różnego pochodzenia (np. żołądkowych, menstrualnych), jako środek przeciwkaszlowy w schorzeniach górnych dróg oddechowych, poprawiający przemianę materii (przy wypryskach skórnych), do płukania jamy ustnej. Owoce zaś stosowano przy bólach stawowych, zapaleniu nerek i pęcherza moczowego, przy kaszlu. Zewnętrznie jako środek gojący. Obecnie w lecznictwie liść jeżyny jest już rzadko używany jako łagodny środek ściągający przy nieżytach przewodu pokarmowego, przede wszystkim w ostrych i przewlekłych schorzeniach żołądka różnego pochodzenia. Madaus (1938 r.) zaleca liść jeżyny jako składnik mieszanek stosowanych w lżejszych postaciach cukrzycy. Ze świeżych owoców jeżyny można sporządzać konfitury, wina, syropy, dżemy, napoje chłodzące, galaretki i kompoty. Ze względu na słaby, ale przyjemny zapach i kwaśno-słodki, lekko cierpkawy smak oraz zawartość antocyjanów, kwasów organicznych, witaminy C, karonetoidów, cukru i soli mineralnych, żelaza, fosforu, magnezu, miedzi i wapnia, owoce cenione są w żywieniu dietetycznym, szczególnie w stanach ozdrowieńczych i przy niedokrwistości. Dzięki zawartości intensywnych i trwałych barwników jeżynę zalicza się do tzw. Owoców kolorowych i m.in. z tego powodu ceni się ją wysoko w przetwórstwie. Często dodaje się ją do rozmaitych produktów w celu pogłębienia lub nadania im odpowiedniej barwy. Liść wchodzi w skład niektórych herbatek ziołowych. Napój przygotowany z młodych, szybko wysuszonych liści lub młodych pędów z liśćmi używany jest w niektórych krajach jako namiastka herbaty naturalnej. Herbatę można również przygotować z przefermentowanych liści jeżyny.
Liście na surowiec zielarski zbiera się wiosną i latem, ścina nożem lub nożyczkami, bez ogonków. Z jednej rośliny nie należy zrywać więcej niż ¼ liści, aby jej zbytnio nie osłabić. Zebrane młode i zdrowe liście układa się luźno do koszy i przenosi do suszenia. Dobrze wysychają w warunkach naturalnych, w miejscach zacienionych. W suszarni ogrzewanej temperatura nie powinna przekraczać 40oC. Owoce jeżyny zbiera się (zależnie od stopnia dojrzałości) od sierpnia do września, zrośnięte z jadalnym dnem kwiatowym.
Bibliografia:
Krystyna Suchomska, Irena Olszewska – Kaczyńska, 1998 „Botanika lekarska” Wydawnictwo SGGW, Warszawa
Krystyna Mikołajczyk, Adam Wierzbicki, 1999 „Zioła źródłem zdrowia” Oficyna Poligraficzno – Wydawnicza „ADAM”, Warszawa
Grochowski Wiesław, Grochowski Andrzej, 1994 „Leśne grzyby, owoce i źdźbła” PWRiL, Warszawa
Lánská Dagmar, 1992 „Jadalne rośliny dziko rosnące” Polska Oficyna Wydawnicza „Delta W-Z”, Warszawa
1
diamencik1