omówienie na egzamin z dydaktyki.
na podstawie książki "Podstawy Dydaktyki Ogólnej" Czesława Kupisiewicza, wydanie 10.
1. PRZEDMIOT I ZADANIA DYDAKTYKI1.1. Etmologia, geneza i znaczenie nazwy dydaktyka- nazwa pochodzi z greki, gdzie "didatikos" oznacza "pouczający", a "didasko"-"uczę"; pierwszy raz została użyta w 1613 w Niemczech przez Junga i Helwika, którzy napisali "krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza"- dydaktyka = sztuka nauczania, czyli umiejętność praktyczna- w 1657 Komeński napisał "Wielką dydaktykę przedstawiającą uniwesralną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego"- dydaktyka to nie tylko sztuka nauczania, ale także wychowania
- Herbart: dydaktyka to teoria nauczania wychowującego, podporządkowana pedagogice; zadaniem miała być analiza czynności wykonywanych w szkole przez nauczyciela, polegających na zaznajamianiu dzieci i młodzieży z nowym materiałem
- w nowym wychowaniu większą rolę przypisywano aktywności własnej ucznia, wysuwano postulat kształcenia i rozwijania intelektualnego oraz umiejętności działań praktycznych; dydaktyka nie jest już teorią nauczania, a uczenia się
- dziś d. to nauka o nauczaniu-uczeniu się, czyli SYSTEM POPRAWNIE UZASADNIONYCH TWIERDZEŃ I HIPOTEZ DOTYCZĄCYCH PROCESU, ZALEŻNOŚCI I PRAWIDŁOWOŚCI NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ, ORAZ SPOSOBÓW KSZTAŁTOWANIA TEGO PROCESU PRZEZ CZŁOWIEKA; spełnia funkcję teoretyczną (diagnoza i prognoza), jak i praktyczną (instrumentalną)
1.2. Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe
- dyd. ogólna analizuje elementy takie jak cele, treści, metody, formy i środki, formułując na ich podstawie oreślone zasady nauczania- uczenia się- dyd. szczegółowe (metodyki nauczania) analizują te elementy, jednak ograniczają się tylko do jednego przedmiotu (konkretny przedmiot na konkretnym szczeblu nauki)- dyd. naukowa- sposób porozumiewania się pracowniów nauowych między sobą- dyd. szkoły wyższej- sposób porozumiewania się pracowniów naukowych ze studentami
1.3. Przedmiot i zadania dydaktyki
- dyd. zajmuje się analizą wszelkiego uczenia się i nauczania organizowanego w posó świadomy, systematyczny i planowy, czyli analizą wszystich czynności słądających się na proces nauczania- uczenia się.- proces w tym wypadu to zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela, warunujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, jakim jest wywołanie u dzieci, młodzieży lub osób dorosłych pewnych zamierzonych i względnie trwałych zmian- dyd. bada też warunki niezbędne do wystąpienia procesu (treści, organizacje, środki itd.), a także wyniki i skutki tych czynności- dyd. zajmuje się opisaniem treści, metod, form organizacyjnych i środków nauczania- dyd. zajmuje się też analizą i opisem systemów dydaktycznych- dyd. spełnia też zadania praktyczne, czyli wskazuje czynności, któe (wykonywane przez nauczyciela w określonych warunkach i za pomocą dostępnych mu środków) mogą doprowadzić do przewidywalnych i pożądanych wyników nauczania-uczenia się (nie suche informacje, ale też wyjaśnienie, czyli nie "dobrze, by uczył xx", ale "dobrze, by uczył xx tak i tak, żeby osiągnąć to i to")1.4. Podstawowe pojęcia dydaktycznea. uczenie się: - Nawroczyński "nabywanie wiadomości i sprawności", czynny proces wytwarzania i przetwarzania- Baley "proces, którego produktem jest wiedza i umiejętność"- Daniłow, Jesipow "to praca nad opanowaniem wiadomości, umiejętności i nawyków"- Glockel "polega na przyswaaniu sobie wiadomości, umiejętności, nastawie,n i postaw"- Hilgard i Marquis "to względnie trwała zmiana możliwości eagowania, która występuje w wyniku odpowiednio wzmacnianego ćwiczenia"- wszyscy mówią o uczeniu jako o "procesie" albo "pracy", podkreślając, że nie jest to akt jdnorazowy, a zbiór czynności powiązanych ze sobą i podporządkowanych wspólnem celowib. cechy uczenia się:- planowość- aktywność- ukierunkowanie- wyuczenie się- przedmiotem jest otaczająca rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna i kulturowa; poznaje się te elementy bez- lub pośrednio- uczenie jest zdeerminowane przez zdeterminowe przez cel, treść i czynnośći, za pomocą których przyswaja się wiadomości, umiejętnosci i nawyki; jest własną czynnością podmiotu, bo nikt nie może jej wykonać za niego; ma charakter procesualny; może przybierać różne formy; opiera sie na ponaniu bez- lub pośrednim i na doświadczeniu; wywołuje zmiany w zachowaniy; wymaga aktywnościUCZENIE SIĘ JEST PROCESEM NABYWANIA PRZEZ UCZĄCY SIĘ PODMIOT OKREŚLONYCH WDOMOŚCI, UMIEJĘTNOŚCI I NAWYKÓW
c. podsumowanie uczenia się:- cechy procesu uczenia się: planowość, systematyczość, aktywność, ukierunkowanie na wynik- przyczyny procesu uczenia się: silne motywy, jak chęć zaspokojenia ciekawości, albo wykonania różnych zadań- skutki procesu uczenia się: nabycie wiadomości, umiejętności, nawyków, jako podstawa modyfikacj dotychczasowych form zachowania lub ukształtowania form nowychprzedmio procesu uczenia się: rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna i kulturowa
d. nauczanie:
- mówimy o nim, jak w uczeniu się, gdy występuje w postaci czynności okazjonalnych i przypadkowych, jak i wtedy, kiedy staje się systematycznym, planowym i bezpośrednim kierowaniem procesem uczenia się (oba procesy się łączą, dlatego mówimy o nauczaniu-uczeniu się)
- w procesie tym występują obok siebie:> czynności uczenia, czyli stwarzania warunków sprzyjających opanowaniu zasobów wiedzy, umiejętności i nawyków; czynności ucenia się> elementy kontroli, dzięki którym te elementy mogą być racjonalnie wykorzystywane i elementy korektywne; czynności nauczania
NAUCZANIE TO ORGANIZOWANIE UCZENIA SIĘ I KIEROWANIE UCZENIEM SIĘ UCZNIÓW- to proces złożony: dążenie do zapewnienia nauczycielowi kierowniczej roli i zachowanie pełnej samodzielności uczniów; dochodzenie do głosu czynników wychowawczych; determinowanie go przez cele, treści, osobowość nauczyciela, zasoby wiedzy wyjściowej uczniów, wyposażenie szkoły; jego występowanie w różnych formach (pokaz, wykład itd.); spełnia wiele funkcji; może mieć rózne charaktery (naukowy lub propedeutyczny, systemtyczny lub egzemplaryczny itp.); trwa bardzo długoe. kształcenie: to element nauczania; może występować w dwóch typach- opanowanie informacji (nauczanie informujące i wdrażające) albo wszechstronny rozwój, rozwinięcie zainteresowań i zdolności; wdrożenie określonych postaw, potrzeby samodzielnego zdobywania wiedzy itd.- proces ten obejmuje i wszelkie świadome, planowe i systematyczne oddziaływania dydaktyczno-wychowawcze, zapewniając im wykształcenie ogólne lub zawodowe- może być organizowane i kierowane bez- (autor książki, audycji itd.) lub pośrednio (nauczyciel); pośrednie nazywamy samokształceniem (obejmuje ono wysiłek własny uczącego się, nie podlegający kontroli zewnętrznej i organizowany samodzielnie)- kształcenie nie ma charakteru okazjonalnego; zawsze jes procesem planowym, systematycznym i zamierzonym, świadomie realizowanymPROCES KSZTAŁCENA WYZNACZA KIERUNEK W UDZIELANIU WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI, JAK I W ĆWICZENIU UMYSŁU
f. wychowanie:- ideał wychowawczy: poczucie współodpowiedzialności za sprawy dnia dzisiejszego i za przyszłość narodu, przejawianie gotowości do efektywnej pracy i aktywnego udziału w realizacji humanistycznych ideałów, posiadanie dużej wrażliwości, wysokiego poziomu moralnego, zdyscyplinowanie, smak estetyczny, inteligencja itd.
- odbywa się nie tylko w szkole, a też w rodzinie, środowisu rówieśniczym, organizacjach, pracy itp.- działalność tych instytuacji musi być skoordynowana- jest szersze niż kształcenie, bo obejmuje różne "tereny wychowawcze" i wszystkie sfery osobowości wychowanka- intelektualną, moralną, wolicjonalną, estetyczną i fizyczną (kształcenie głównie umysłową)
1.5. Metody badań dydaktycznych
- dyd. systematyzuje, porównuje i analizuje, by opisać zachodzące zalezności ilościowe i jakościowe- ustala w ten sposób związki lub relacje mizy cechami i zdarzeniami w rzeczywistości; związki te mogą mieć charater przyczynowo-skutkowy (coś powoduje coś), strukturalny (kilka zjawisk pojawia się łącznie tworząc względnie stałą strukturę) lub funkcjonalny (zmienia się jedna zmienna, zmienia się i druga; chłopi nie idą do lo, nie idą na studia)- do badania zjawisk dydatycznych służą obserwacje, eksperymenty pedagogiczne, wywiady, ankiety, analizy dokumentów, analizy statystyk; by to zrobić posługuje się narzędziami, takimi jak arkusze obserwacji, testy psychologiczne i dydatyczne, kwestionariusze wywiadu, ankiety, skale postaw
2. SYSTEMY DYDAKTYCZNE
- SYSTEM DYDAKTYCZNY TO CAŁOKSZTAŁT ZASAD ORGANIZACYJNYCH ORAZ TREŚCI, METODY I ŚRODKI NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ, TWORZĄCE SPÓJNĄ WEWNĘTRZNIE STRUKTURĘ I PODPORZĄDKOWANE REALIZACJI SPOŁEZNIE AKCEPTOWANYCH CELÓW KSZTAŁCENIA
- dyd. może badać głównie proces nauczania (herbartyści), albo proces uczenia się (nowe wychowanie)nauczanie> uczenie się - ujęcie tradycyjnenauczanie< uczenie sę - nowe wychowanienauczanie= uczenie się - system współczesny
- każdy z tych systemów ma kilka albo kilkanaście podsystemów2.1. Dydaktyka herbartowska jako teoretyczna podstawa tzw. szkoły tradycyjnej
a. opracował Jan Herbart (1776-1841) niemiecki filozof, psycholog i pedagog, oceniając krytycznie poprzedzających i wspołczesnych pedagogów; próbował skonstrować "naukowysystem pedagogiki", oparty na dorobku teoretycznym etyki i psychologii- etyka miała wyznaczać cel wychowania, a psychologia drogi i środki wiodące do tego celu
b. najwyższym celem wychowania jest ukształtowanie silnych moralnie charaktrów. służą temu: kierowanie dziećmi i młodzieżą, karności i związane z nią nauczanie;- głownym zadaniem kierowania jest stałe zatrudnianie dzieci, organizowanie dla nich zajęć, pielęgnacjaozwoju fizycznego, wdrażanie do porządku- karność jest warunkiem koniecznym, by wyrobić u wychowanków moralności opartej na silnym charakterze; dla utrzymania karności niezbędne jest stosowanie róznych metod i środków, łącznie z nakazami i zakazami, a nawet karami cielesnymic. nauczanie wychowujące- wychowania nie można oddzielać od nauczania, wola i charakter rozwijają się równocześnie z rozumem- wartośc nauczania wychowującego polega na nie tyle przekazywaniu wiedzy, co na łączeniu jej z rozwojem ich uczuć i woli
*PRZYKŁAD ODE MNIE: czytamy "Chłopów", czyli uczymy się o czymś> dostajemy wyobrażenie (za złe prowadzenie Jagna zostaje wywieziona na gnoju)> zmieniamy zachowanie= wychowujemy się (prowadzimy sie dobrze, żeby uniknąć takiej kary)d. psychologia herbartowska- nie istnieją jakiekolwie nabyte czy dziedziczne predyspozycje psychiczne- całe życie psychiczne składa się z wyobrażeń- wyobrażenia to siły, które mogą być ze sobą zgodne, albo sobie przeciwstawne; gdy są zgodne rodzi się uczucie przyjemności, gdy są niezgodne odczuwamy przykrość- wyobrażenia przeżywane przez człowieka zostają z czasem zepchnięte pod "próg świadomości", dostarczają wtedy tworzywa do powstania tzw. mas apercepcyjnych; tam łączą się z wyobrażeniami aktualnie przeżywanymi (dzięki percepcji); by móc je wydobyć potrzebne są skojarzenia
*WYTŁUMACZENIE ODE MNIE: nasza głowa to stół, na którym są materiały; materiały z jednej dziedziny odbieramy dzięki percepcji- tworzą się masy aercepcyjne. wraz z dochodzeniem nowych wiadomości percepcja na nowo "ugniata" te informacje- w momencie ich odbioru są wyobrażeniowe, gdy łączą się ze starymi, posiadanymi, twaorzą się masy wyobrażeniowe.e. skutecznemu kształceniu charkteru służą:- tworzenie bogatej sieci skojarzeń- rozwijanie u uczniów zainteresowań (bezpośrednich i pośrednich)- racjonalne rozłożenie treści (nauka od zagłębiania do ogarniania)f. stopnie formalne przyswajania treści:- etapy: zagłębiania i ogarniania, podzielone na stadia spoczynku i ruchu (postępu)- powstaje wtedy zagłębianie spoczywające, zagłębianie postępujące, ogarnianie spoczywające i ogarnianie postępujące; stopniom tym odpowiadają stopnie nauczania: jasność, kojarzenie, system i metoda, któe wyznaczają tok nauczania- stopnie formalne nauczania wg Herbarta i modyfikowane przez Reina:Herbart: jasność, kojarzenie, system, metodaRein: przygotowanie, podanie, powiązanie, zebranie, zastosowanieOD WYOBRAŻEŃ I POJĘĆ DO UMIEJĘTNOŚCI*PRZYŁAD ODE MNIE: a. pani pyta "co wiecie o jesieni?"- uaktywniają się masy apercepcyjne- PRZYGOTOWANIE, czyli wyciągnięcie tego, co się wie
b. wycieczka do parku i czytanie wierszyka o jesieni- wieszyk to nowy materiał, który jest PODANYc. czego się dziś dowiedzieliśmy?- POWIĄZANIE tego, co wiedzieliśmy i co nam powiedzianod. piszemy notatkę z wycieczki- ZEBRANIE wszystkich informacjie. do domu: wypowiedź o jesieni- ZASTOSOWANIE nowej wiedzy, kóra już jest powiązana ze starą
g. minusy ped. Herbartowskiej, czyli szkoły tradycyjnej:- opis rzeczywistości górował nad przekształceniem przez dzieci dostępnych fragmentów rzeczywistości- formalizm- rygoryzmh. plusy ped. Herbartowskiej:- wskazanie na potrzebę przekształcania pedagogiki w dyscyplinę dysponującą własnym przedmiotem badań i własną terminologią- nacisk na powiązanie pedagogiki z naukami pomocniczymi, jak psychologia- rozwijanie u uczniów uwagi i wielostronnych zainteresowańi. konsekwencje herbartyzmu:- przyczynił się do upowszechniania poglądów, że celem pracy szkoły jest przekazywanie dzieciom i młodzieży gotowego materiału do zapamiętania i rygorystyczne egzekwowanie go- aktywny w szkole miał być nauczycieł- uczniowie mieli siedzieć cicho i nie przeszkadzać, wykonywać wszystkie polecenia- przeświadczenie, że podstawowym obowiązkiem nauczyciela jest realizacja programu nauczania, który nie musi uwzględniać potrzeb i zainteresowań uczniów, bo porzeby i zaintersowania można kształtować przy użyciu róznych bodźców2.2. Dydaktyka Deweyowska jako teoretyczna podstawa szkoły progresywistycznej
- na przełomie XIX i XX wieku bardzo krytykowano szkołę tradycyjną
- postulowano stworzenie "szkoły dla życia i przez życie"; programy miały być przystosowane do potrzeb, zainteresowań, możliwości, środków- domagano się szkoły, która uwzględniałaby zainteresowanie, rozwiajała umysły,uczucia i wolę, uczyła myśleć i działać, była miejscem swobodnej i twórczej pracy, wdrażała do współdziałania i zespołowego wysiłku, indywidualizowała treść i tempo nauki, była tereem aktywności, nie przekładała wtłaczania wiedzy nad samodzielne myślenie, przygotowywała do życia w społeczeństwiea.szkoła progresywistyczna Johna Deweya- główny akcent położony na rozwój aktywności dzieci i młodzieży, przejawiającej się najbardziej na róznych zajęciach pratycznych- celem zajęć praktycznych był rozwój wrodzonych zdolności i uzyskanie doświadczenia- zajęcia pratyczne mają łączyć wiedzę książkową z wiedzą zdobytą samodzielnie w trakcie zajęć umysłowych i praktycznych- była to koncepcja szkoły "laboratoryjnej" b. pełen akt myślenia- stopnie- odczucie trudności- określenie jej- wyszukanie pomysłu rozwiązania (poszukwanie hipotez)- logiczna weryfikacja hipotez- rowiązanie problemumiędzy tymi etapami występuje wg Deweya "umysłowa strona całkowitego aktu myślenia", tzn. wnioskowanie i rozumowaniec. skuteczne nauczanie musi uwzględniać powyższe etapy, musi stwarzać też uczniom sytuacje wymagające rozwiąywania przez nich oreślonych problemów, przy czym problemy te należy łączyć z przedmiotami potrzebnymi i interesującymi- inna też, niż w szkole tradycyjnej, musi być organizacja nauczania i inny tok lekcji; każdy krok pełnego aktu myślenia wyznacza swoisty stopień formalny nauczania; nauczyciel ma tak prowadzić lekcje, by uczniowie odczuli trudności, zdefiniowali je, wymyślili pomysły ich przezwycieżania, sprawdzali te pomysły i wyprowadzili wnioskid. stopnie formalne nauczania wg Reina i wg Deweya- Rein: przygotowanie, podanie, powiązanie, zebranie, zastosowanie- Dewey: doporowadzenie do odczucia trudności, sformułowanie problemu, wysunięcie hipotez dotyczących rozwiązania, weryfikacja logiczna i / lub empiryczna hipotez, działanie zgodne z wybraną hipoteząe. szkoła progresywistyczna, jak szkoła herbartowska, nie odpowiada dzisiejdzym czasom; minusy:- przenosi przesadnie zainteresowania ucznia nad wysiłek planowy- swobodę stawia nad karnością- potrzeby są ważniejsze niż cele wychowania- uczeń jest ważniejszy od nauczyciela i to on ma wysuwać inicjatywyf. plusy szkoły nowego wychowania:- trafna krytya werbalizmu- uczenie się przez dokonywanie odkryć- wskazuje porzeby rozbudzania i rozwijania samodzielności myślenia i działania
PORÓWNANIE SZKOŁY TRADYCYJNEJ I SZKOŁY PROGRESYWISTYCZNEJ:(schemat: szk. tradycyjna-> szk. progresywistyczna)
1. podział treści nauczania na przedmioty -> podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki. 2. przekaz wiedzy przez nauczyciela -> samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciele głównie w roli obserwatora
3. uczniowie pasywni -> uczniowie aktywni4. uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania -> uczniowie mają wpływ na treści5. dominuje uczenie się pamięciowe -> dominuje uczenie oparte na rozwiązywaniu problemów6. zachęcanie uczniów do nauki przez motywy zewnętrzne, głównie stopnie -> pobudzanie przez motywy wewnętrzne, potrzeby i zainteresowania7. częsta kontrolna wyników nauczania -> nieczęsta kontrola, nacisk na samokontrolę8. współzawodnictwo -> współpraca9. szkoła jedynym terenem uczenia się, tylko prace domowe są robione poza nią -> szkoła głównym, ale nie jedynym miejscem uczenia się10. słaby nacisk na samorzutną twórczość -> silny nacis na samorzutną twórczość2.3. Dydaktyka współczesna jako teoretyczna podstawa szkoły obecnej
różnice między dyd. współczesną a jej poprzedniczkami:a. - zdołała przezwyciężyć jednostronności w analizie i sposobach interpretacji genezy, źródeł, mechanizmów oraz celów poznania- nie zaleca już, by w nauczaniu-uczeniu się wiązano poszczególne sposoby poznania z określonymi fazami psychofizycznego rozwoju- wysuwa postulat, by od pierwszych dni dziecka w szkole rozwijać jego myślenie abstrakcyjne- łączy w spójną całość elementy poznania zmysłowego, umysłowego i działania uczniówb. - zamist psychologii Deweya i Herbarta opiera się na psychologii rozumianej jako nauka o wyższych czynnościach istot żywych- chodzi o idealne proporcje między autonomią Deweya i rygoryzmem Herbartac. - nie ma ani przekazywania gotowej wiedzy, ani też nie same doświadczenia własne- uczniowie mają i przyswajać wiedzę usystematyzowaną i zdobywać doświadczenia na drodze samodzielnych działań- odrzuca się stare stopnie formalne, zamiast nich przyjmuje się koncepcję ogniw nauczania-uczenia się, która uwzględnia wielość zadań dyd., ale też i czynności wykonywane podczas nauki i przez nauczyciela i przez uczniówd. - dyd. współczesna próbuje pogodzić i potrzeby społeczne i indywidualne, przeciwstawia się podporządkowaniu tego doboru zmiennym zainteresowaniom dzieci i młodzieży, ale też ich nie lekceważy- nie ma juz nie uwzgledniania potrzeb i zaiteresowań, ale nie ma też opierania się tylko na niche. - dyd. podkreśla celowość całościowego nauczania w klasach początkowych w młodszych latach i nauczania przedmiotowego- późniejf. - unikanie skrajności- nauczanie i samodzielne i praca w grupach, wykłady masowe
g. - o wynikach kształcenia nie przesądzają ani czynniki dziedziczne, ani środowisko; wpływają na nie, ale nie tylko one- dużą rolę ma świadoma i celowa działalność nauczyciela- nauczyciel nie jest ani dyktatorem, ani tylko luźnym obserwatem, ma stanowisko na środku
3. CELE KSZTAŁCENIA
jjnb
olcia11021