Sawanna.docx

Sawanna

Biotop.

Sawanny występują na znacznych obszarach Afryki i Ameryki Południowej na północ i południe od strefy lasów równikowych, a także w Indiach, wschodniej Australii czy na pograniczu meksykańsko-amerykańskim. Sawanna nosi różne nazwy regionalne np. campo w Brazylii, czy llanos w Wenezueli.
Sawanna (z dialektów karaibskich zawan) – trawiasta formacja roślinna, strefy międzyzwrotnikowej.
Produktywność ok. 9,5KJ/m2 ( produkcja pierwotna netto).


1.Warunki klimatyczne.
Klimat gorący z wyraźnie zaznaczoną porą suchą, trwającą od 3 do 9 miesięcy oraz porą deszczową ( od 3 do 5 miesięcy). Na sawannach deszcze padają tylko latem (pora deszczowa), gdy słońce znajduje się wysoko na niebie, natomiast zima (pora sucha) jest bezdeszczowa. W porze suchej panuje bezchmurna, słoneczna pogoda i jest bardzo gorąco. W porze deszczowej temperatury powietrza są nieznacznie niższe. Im bliżej zwrotnika, tym krótsza jest pora deszczowa, a pora sucha dłuższa. W sawannie wilgotnej pora sucha trwa od 3 do 5 miesięcy, w sawannie suchej susza trwa od 5 do 7 miesięcy. Na sawannie kolczastej pora sucha trwać może nierzadko kilka lat. Ilość opadów jest bardzo zróżnicowana, choć zasadniczo waha się od 100(150) do 500 mm na rok. W porze suchej częstym zjawiskiem są pożary.
Temperatura wysoka, średnio 30˚C i waha się od 18 do 24˚C , w ciągu dnia może dochodzić nawet do 50˚C a rekord to 58˚C. Nocą wyraźnie niższa, może osiągnąć nawet 0˚C.

2. Warunki glebowe.

Gleby na ogół ubogie. Laterytowe i serpentynitowe. Są to gleby czerwone. Ich nazwy pochodzą od minerałów. Ubogie w azot i fosfor. Produkcja 6-15t/ha/rok. Duża część fitomasy znajduje się pod ziemią a niewielka część na ziemią. Bardzo często występują poziomy glebowe. Wykształciły się także profity (roślina przystosowana (fizjologicznie i anatomicznie) do oddziaływania ognia np.  dąb korkowy i mamutowiec olbrzymi - chronione grubą korą, u tego drugiego gatunku do 60 cm grubości).





Biocenoza.

1. Flora.

W szacie roślinnej dominują kępy sucholubnych traw (np. afrykańska trawa słoniowa dochodząca do 5 m wysokości). Na niektórych sawannach rosną nieliczne drzewa, np. akacje, baobaby, palmy, które zwykle zrzucają liście w porze suchej. Większe skupiska drzew występują tylko nad ciekami wodnymi tworząc tzw. lasy galeriowe. W krajobrazie nie ma wyraźnej granicy między wilgotnym lasem równikowym a trawiastą sawanną. W strefie przejściowej w miarę posuwania się w stronę sawanny las staje się coraz rzadszy, a drzewa coraz niższe. Sawanny żywią stada zwierząt roślinożernych. Strefa sawann jest stosunkowo gęsto zaludniona. Zamieszkują ją zarówno rolnicy jak i pasterze.

Występują : aloesy, chwastnice i dzikie gatunki prosa, balsamowce, akacje, bambusy, dużo roślin wilczomleczowatych.
Struktura i wygląd sawanny jest bardzo jest bardzo zróżnicowany. Decyduje o tym dostępność wody do warstwy trawiastej. Mogą być sawanny :
- czyste – same trawy
- parkowe – wykształcają się w dolinach rzek i są z większą ilością drzew. 
Drzewa mają charakter luźnych struktur. Wygrywają te, które mogą pobierać wodę z głębszych warstw. Przy opadach 100 – 150mm drzewa wcale nie występują.

Podział sawann :
1. Sawanny naturalne ( największe obszary). Wykształciły się pod wpływem warunków klimatycznych (opady, pożary).
Pożary użyźniają glebę, która jest jałowa. Niszczą fitofagi, a także unieruchamiają nasiona do kiełkowania.
2. Sawanny zoogeniczne. Zwierzęta wpływają na kształtowanie się świata roślin. Stada roślinożerców, liściożerców, które osiągają liczebność tysięcy osobników lub też mrówki, współistnieją z krzewami. Czerpią z krzewów i chronią je przed roślinożercami. Podgryzanie krzewów powoduje wzrost roślin trawiastych nawet o 20%.
3. Sawanny antropogeniczne. Powstają w wyniku działalności człowieka. Np. Na sawannie koczownicy wypasają zwierzęta, które podgryzają rozdeptaną, nierówną trawę i w ten sposób tworzą sawannę antropogeniczną. Rolnicy sawannę zamieniają na pola uprawne ( ryż, trzcina cukrowa, banany, rośliny strączkowe, sorgo, proso).

Podział sawann z ekologicznego punktu widzenia:
1. Zalewowe. Występują na pobrzeżach rzek. Dominują tu oprócz traw także palmy. Są to tzw. lasy galeriowe (las występujący w strefie sawanny wzdłuż rzek, w dolinach zalewowych, czerpiący wodę z płytko położonych wód gruntowych. Gdy rzeka jest wąska, korony drzew stykają się nad nią tworząc zacienioną galerię).
2. Wilgotne. Nieco więcej opadów. W obniżeniach lokalizują się gęste trawy. Należą do sawann biogenicznych.
3. Suche. Opady niewielkie, rzadko powyżej 100mm. Pora sucha 7-9 miesięcy. Trawy sztywne, szorstkie, dość wysokie ( trawa słoniowa ok. 5m wysokości). Pojawiają się pojedyncze drzewa – baobaby.
4. Sawanna kolczasta. Opady do 500mm. Trawy niskie. Struktura kępkowa, luźna. Rośliny – sklerofity ( rośliny należące do grupy kserofitów, występujące w środowiskach suchych, przystosowane do okresów niedoboru wody przez silne ograniczenie parowania, natomiast nie magazynujące jej. Sklerofity mają wieloletnie, drobne, twarde, często błyszczące liście o budowie łuskowato-igiełkowatej, z silnie rozbudowaną tkanką mechaniczną, pokryte kutykulą lub gęstymi włoskami, zaopatrzone w liczne, lecz głęboko osadzone, aparaty szparkowe. Częste jest występowanie cierni pochodzenia liściowego lub pędowego (pęd roślinny. W okresie dostatku wody sklerofity silnie transpirują, dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu i dużej liczbie szparek).
Występują niskie krzewy i drzewa, głównie kolczaste. Duży udział sukulentów ( rośliny gruboszowate- odznaczają się mocno rozwiniętą tkanką magazynującą wodę w śluzowatym soku komórkowym, redukcją liści, małą transpiracją, ciśnieniem osmotycznym (2-3 atmosfer) oraz wolną produkcją materii organicznej. Przystosowane są do bezpośredniego pobierania wody deszczowej).
Sawanna niekorzystna dla zwierząt.
5. Sawanna termitowa. Charakterystyczne kopce termitów( do 3m wysokości), średnio na hektar przypada 10-30 kopców, a bywa i 1000 kopców/ha. Pożary omijają tę strefę, gdyż w okolicach kopców s silnie wilgotne.

Bioróżnorodność jest zmienna, ale jest to bogaty biom :
- 10tys. gatunków roślin sawanna południowo – amerykańska
- Wenezuela i Lanos – 700 gatunków
- Sawanny afrykańskie- 1900 gatunków
- australijskie – 700 gatunków

2. Fauna.

Ssaki :

o        roślinożerne:

§         antylopy (np. gnu pręgowane, eland, gazele), słonie(bengalskie, afrykańskie), zebry, żyrafy, nosorożce, bawoły, góralki, topi, pancerniki

o        mięsożerne:

§         lwy, lamparty, gepardy, serwale, likaony

o        padlinożerne:

§         szakale, hieny centkowane

·         Ptaki

o        sępy, strusie, marabuty, bąkojady, perliczki afrykańskie

·         Gady

o        węże (pyton, kobra egipska, żmija gabońska), gekony, kameleony

·         Owady

o        Szarańczaki, termity, mrówki, pajęczaki
 

Występuje też mnóstwo drobnych i większych gryzoni oraz drapieżników jak mangusty.

Wśród wielu gatunków zwierząt zamieszkujących obszar sawanny powszechne jest zjawisko mimetyzmu, czyli upodobnienia się do podłoża lub innych gatunków.

Dużo zwierząt kopie podziemne schronienia, aby chronić się przed upałem.

Busz australijski – rodzaj sawanny, są to zarośla akacjowe (akacje kolczaste). Na tej sawannie wypasano owce i bydło, które zniszczyły trawy i drzewa zyskały przewagę czyli akacje kolczaste, które wyparły trawy. Jest to przykład sawanny zdegradowanej.


Pustynie i półpustynie

Biotop.

Półpustynia - teren o bardzo skąpej roślinności, pokrywającej od 10 do 50% powierzchni. Występują na niej gatunki przystosowane do warunków dotkliwej suszy, podobnie jak w obszarach pustynnych. Są to suchorosty i sukulenty.

Obszary półpustynne występują głównie w strefach brzeżnych pustyń. Półpustynie są bardzo podobne do pustyń.

Pustynie są suchymi środowiskami, gdzie roczne sumy opadów nie przekraczają 250 mm. Aby jakiś obszar stał się pustynią, łączne parowanie wody z roślin, skał i gleb musi być większe niż wielkość opadów deszczu oraz dopływ wody w postaci mgieł nadciągających od morza. Pustynie występują tam, gdzie dociera gorące, tropikalne powietrze z rejonów równikowych, a więc regionów zwrotnika Raka i Koziorożca, w okolicy 30º szerokości geograficznej północnej i 30º szerokości geograficznej południowej. Powietrze jest tam nieustannie suche i gorące, co sprzyja powstawaniu pustyń.

Na świecie jest kilkanaście pustyń, o łącznym obszarze przekraczającym 20 mln km2; największą z nich jest Sahara, o powierzchni ponad 9 mln km2; a oddzielona od niej Morzem Czerwonym Pustynia Arabska ma 2,5 mln km2.

Połączone pustynie Afryki i Arabii stanowią największy kompleks pustynny na całym świecie. Jego powierzchnia ciągle wzrasta w wyniku erozji spowodowanej nadmiernym wypadem bydła na obrzeżach pustyni.

Do innych wielkich pustyń zalicza się pustynię Kalahari i Namib w południowo-zachodniej Afryce, a także połączone pustynie ciągnące się na południu USA i w Meksyku. W kompleksie tym wyróżnia się Wielką Kotlinę, Mohave, Sonorę i Chichuahua - dwie ostatnie z nich leżą na granicy pomiędzy USA i Meksykiem.

Na świecie są jeszcze dwie inne pustynie. Pierwsza, Atakama, ciągnie się wzdłuż wybrzeży Ameryki Łacińskiej i dochodzi do wschodniego wybrzeża jako Pustynia Patagońska. Druga to w zasadzie grupa pustyń w Azji środkowej - Pustynia Turkiestańska, Gobi, Takla Makan i Thar.

Pustynie są obszarami cierpiącymi na poważny niedobór wody. Głównym powodem braku wody są słabe opady, szczególnie jeśli chodzi o deszcz. Na obszarach pustynnych często z roku na rok występują odchylenia opadów od normy. Pustynie nie zawsze są gorące, chociaż wiele z nich znajduje się na obszarach o klimacie gorącym, co zwiększa niedobór wody z powodu szybkiego parowania. Brak wody na pustyniach stwarza trudne warunki życia dla ludzi , zwierząt i roślin. W rezultacie organizmy żywe są rzadziej spotykane na pustyni niż na wilgotnych obszarach. Szansę przeżycia maja jedynie organizmy o umiejętności przystosowania się do trudnych pustynnych warunków. Główną cechą pustyń jest brak wody, dlatego obszary Arktyki i Antarktydy są czasami nazywane pustyniami lodowymi, ponieważ woda nie jest tam dostępna w postaci ciekłej.
Wiele obszarów pustynnych pokrywa się z obszarami charakteryzującymi się stałym wysokim ciśnieniem atmosferycznym, co nie sprzyja opadom deszczu. Te subtropikalne, odznaczające się wysokim ciśnieniem strefy, są główną przyczyną powstania pustyń, takich jak Sahara i Kalahari w Afryce oraz pustyń Australii i Arabii. Przyczyną istnienia innych pustyń, jak np. pustyni Gobi, jest ich kontynentalność, czyli ich oddalenie od morza. Duża odległość uniemożliwia wilgotnym wiatrom od morza dotarcie do tych obszarów. Kształt krajobrazu może jeszcze bardziej uwydatnić ten efekt. Nadchodzące od morza wilgotne powietrze może np. skroplić się nad górami (deszcz lub śnieg) i zanim przejdzie przez góry staje się suche, tworząc w ten sposób pustynię cienia deszczowego. Takie pustynie występują np. na północ od Himalajów. Pustynie zachodnich wybrzeży południowej Afryki i Południowej Ameryki Namib i Atacama są pod wpływem chłodnego prądu morskiego płynącego wzdłuż wybrzeża. Prądy te ochładzają powietrze, z którym się stykają, nie dopuszczając do ulotnienia się wilgoci z powierzchni oceanu i uformowania się deszczu. W niektórych miejscach na pustyni Atacama nie było deszczu od 400 lat. Chłodna woda oceanu często powoduje powstawanie mgieł, które są głównym źródłem wilgoci na tych skrajnie suchych pustyniach. Ludzka działalność może również przyczynić się do utworzenia nowych obszarów pustynnych. Taki proces nazywa się dezertyfikacją.

Czynnikiem rzeźbotwórczym na pustyniach jest wiatr. Porywa on cząsteczki piasku i uderza o skały , które tam występują. Dlatego na pustyni obserwuje się różne ciekawe formy : grzyby

Wyróżnia się dwa zjawiska :
- korazję – osobliwe formy skalne-  graniaki, grzyby skalne, wykłady deflacyjne
- deflację : są to jamy, kieszenie i niecki deflacyjne ((wiatr)

Na wielu pustyniach temperatura waha się od bardzo wysokiej w dzień do bardzo niskiej w nocy. Przyczyną takich skoków temperatury jest pogodne, bezchmurne niebo, dzięki któremu ciepło łatwo uchodzi. Kolejnym czynnikiem jest zmniejszona zdolność ziemi pozbawionej roślinności do wchłaniania ciepła. Na środkowej Saharze zanotowano rekordowe wahania dzienne temperatury wynoszące 55ºC - od 52ºC do -3,3ºC.

Gleby pustynne to gleby laterytowe. Inaczej jest to zwietrzelina. Gleby : żwir, gruz, drobne kamienie, piasek
Prymitywne gleby pustynne – yermosole (nie przypominają gleby)
- reglosole
- litosole



W zależności od podłoża, wyróżnia się pustynie :
- skaliste - hamiada
- kamieniste -pokryte złomiskami skalnymi
- żwirowe – seriry
- żwirowo – piaszczyste
- piaszczyste – na Saharze - ergy
- ilaste – na Saharze – szot lub nebeka

Biocenoza.
Pustynie charakteryzują się najmniejszą produkcją fitomasy. Ocenia się, że fitomasa 0,5 – 1,5t/ha rocznie razem z masą korzeniową przy czym, masa korzeniowa stanowi 90% masy ogólnej. Na niektórych pustyniach biomasa 0,005t/ha.

Rośliny i zwierzęta mogą przeżyć na pustyni, jeżeli przystosują się do panujących tam trudnych warunków. Ludzie również zdołali się przystosować do pustynnych warunków przez umiejętne wykorzystanie skąpych zasobów wody, np. żyjąc w oazach, gdzie znajdują się źródła wody albo przez wykopanie studni w korytach wyschniętych rzek. Nowoczesna technologia umożliwiła wielu ludziom normalną egzystencję na pustyni, czego dowodem są miasta położone na pustyniach północnoamerykańskich. Życie na pustyni zawsze jednak wiąże się z pewnym ryzykiem. Niebezpieczeństwo suszy zawsze istnieje, doprowadziło ono w ostatnich latach do wielkich tragedii na południowych krańcach Sahary.

Ludzie na pustyniach żyją głównie w oazach. Są to płaty roślinności skupione wokół źródła wody. Uprawia się tu małe poletka sztucznie nawadnianej ziemi. W oazach Sahary gorsze gleby obsiewane są jęczmieniem, głównym źródłem mąki, na lepszych uprawia się pszenicę. Najlepsze gleby przeznaczone są do uprawy warzyw: cebuli, bobu, marchwi, grochu, fasoli czy sałaty. Cień tym uprawom zapewniają drzewa i krzewy: morele, brzoskwinie, granaty, winorośl, cytryny. Najważniejszą rośliną każdej oazy na Saharze jest palma daktylowa. Jej owoce spożywane są w różnych postaciach: na surowo, przetworzone, w postaci mąki daktylowej (zmieszana z jęczmienną służy do wypieku chleba). Wykorzystuje się również liście palmy, młode jada się jako warzywa a tymi większymi kryje się dachy. Drewno daktylowca służy jako materiał budowlany i na opał.

Fauna pustyń :
- SUHAK CZYLI SAJA
- NILGAJ
- KOŃ PRZEWALSKIEGO
- ORYKS
- WIELBŁĄD DWUGARBNY
- DZIKI OSIOŁ
- LEW PERSKI, AZJATYCKI
- GEPARD AZJATYCKI
- DROP DROBNY
- PYTON TYGRYSI

Flora.
...