PSYCHOLOGIA OGÓLNA
PSYCHOLOGIA I JEJ PRZEDMIOT, PODSTAWOWE KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA
Psychologia jest nauką, która zajmuje się opisem, wyjaśnianiem, prognozowaniem, a także niekiedy korektą zachowań ludzkich.
Tak samo celami badań psychologicznych jest opis, wyjaśnianie, prognozowanie i ewentualna korekta.
Dyfuzja odpowiedzialności – im więcej osób do pomocy, tym mniejsza szansa na uratowanie
Psychologia jest nauką, tzn. że dąży do prawdy i obiektywizmu, posługuje się własnymi metodami badawczymi wynikającymi stąd technikami i narzędziami, dąży także do precyzji języka.
Psychologia nie jest jednolita, tzn. że wyróżniamy w niej wiele nurtów, które wywodzą się z wczesnego okresu rozwoju psychologii naukowej, a więc z wieku XIX.
WIODĄCE NURTY W PSYCHOLOGII
BEHAWIORYZM
KONCEPCJA PSYCHODYNAMICZNA
KONCEPCJA POZNAWCZA
KONCEPCJA HUMANISTYCZNA
Behawioryzm - Zaczął się rozwijać w wieku XIX na wskutek dążenia ówczesnych psychologów do obiektywizacji metod badawczych, ponieważ istniejąca metoda badawcza była subiektywna, a więc nie spełniała wymogu naukowości. Tą metodą badawczą był introspekcjonizm tzn. wejrzenie w siebie.
Behawioryści przyjęli, iż jedynym materiałem do badań w odniesieniu do człowieka jest zachowanie, ponieważ jedynie ono poddaje się obserwacji i mierzeniu. Ich zdaniem życie wewnętrzne człowieka istnieje, ale nie może być obiektywnie badane ze względu na brak metod. W tej koncepcji człowiek jest istotą reaktywną, tzn. że środowisko działa na niego za pomocą bodźców, na które człowiek w określony sposób reaguje.
Według behawiorystów człowiek jest istotą niesamodzielną, gdyż jest sterowany nie tylko przez bodźce płynące ze środowiska, ale również poprzez konsekwencje swoich reakcji, które nazywane są wzmocnieniami. Wzmocnienia mogą być pozytywne bądź negatywne dla organizmu. Nie należy w prosty sposób utożsamiać pojęcia wzmocnień z nagrodą czy karą.
Najważniejsze ustalenia behawiorystów
1. Występuje zaburzona proporcja pomiędzy stosowaniem wzmocnień pozytywnych i negatywnych tzn. istnieje przewaga negatywnych nad pozytywnymi.
2. Mitologizacja kary polega na tym, iż ludzie wierzą, że jest ona znacznie bardziej skuteczna niż nagroda i twierdzą, że kara powinna być surowa. Tymczasem wiadomo, że powinien istnieć określony system nagród i kar, a także że najbardziej skuteczna jest kara nieuchronna o średniej surowości.
(przykład zadania na egzaminie – jakbyś zaplanował system kar i nagród w ośrodku wychowawczym?)
3. Stosowanie kar jest obarczone wieloma konsekwencjami, do tych konsekwencji należą:
Po pierwsze – unikanie źródła kary, bardzo często człowiek nie zmienia zachowania, a jedynie próbuje uniknąć osoby lub sytuacji, które są karzące.
Po drugie – zachowania, za które jesteśmy surowo karani bardzo często bywają jedynie zatamowane a nie zniwelowane i powracają kiedy przestaje zagrażać karą.
Po trzecie – konsekwencją kar fizycznych jest uczenie dzieci zachowań agresywnych.
4. Błędy w stosowaniu wzmocnień to:
Po pierwsze – odroczenie wzmocnień, tymczasem wzmocnienie powinno być stosowane po wykonaniu reakcji, zwłaszcza u zwierząt i małych dzieci.
Po drugie – stosowanie niewłaściwych procedur, czyli np. nagradzanie za wszystko albo nieróżnicowanie wzmocnień.
Koncepcja behawioralna przedstawia nieco uproszczony obraz człowieka, ponieważ dalsze badania dowiodły, że funkcjonowanie człowieka jest bardziej złożone.
Koncepcja psychodynamiczna - pochodzi z XIX – wiecznej koncepcji człowieka, a mianowicie z psychoanalizy. Człowiek jest istotą niesamodzielną, ale jest sterowany przez wewnętrzne siły dynamiczne, są one związane z niezaspokojeniem potrzeb co powoduje zaburzenie wewnętrznej równowagi i dążenie do jej przywrócenia, powstaje w ten sposób popęd.
( przykładowe zadanie na egzaminie – podaj podobieństwa koncepcji behawioralnej i psychodynamicznej – tu i tu człowiek nie jest istotą samodzielną )
Osobowość człowieka – jego wewnętrzna struktura składa się z trzech warstw :
1. najbardziej pierwotna – wewnętrzne dziecko (ono / id )
[ emocje są naszym wyposażeniem, nie ma złych emocji, są tylko dobre ]
2. postępujący proces socjalizacji kształtuje kolejne warstwy naszej osobowości, w wyniku oddziaływań wychowawczych kształtowany jest nasz wewnętrzny rodzic, albo inaczej super ego – sumienie, czyli nakazy, zakazy i powinności, które są nam przekazywane. Niekiedy do super ego są włączane dodatkowe nakazy (zakazy, które nie są wyprowadzone z głównych norm u są szkodliwe).
3. EGO – (wewnętrzny dorosły, dojrzały) powstaje w wyniku naszych własnych doświadczeń, kieruje się zasadą wyboru i ponoszenia konsekwencji.
Konflikt jest to sprzeczność interesów i dążeń pomiędzy wewnętrznym dzieckiem a super ego. Konflikt jest nieuświadomiony.
Pojawienie się konfliktu powoduje dyskomfort, a ponieważ człowiek nie jest świadomy konfliktu próbuje sobie z nim radzić za pomocą mechanizmów obronnych.
Niektóre z mechanizmów obronnych:
1. RACJONALIZACJA – polega ona na podawaniu innych niż rzeczywiste, przyczyn naszych zachowań. Wyróżniamy dwa rodzaje racjonalizacji:
a) kwaśne winogrona – polega on na pozbawianiu wartości tego czego nie udało nam się osiągnąć i w związku z czym odczuwamy np. zazdrość.
b) słodkie cytryny – podnoszenie wartości tego co zrobiliśmy i co nie jest zgodne z naszym super ego.
2. PROJEKCJA – jest to rzutowanie tych cech lub zachowań, których nie akceptujemy u siebie na inne osoby.
3. WYPARCIE – polega na zepchnięciu do podświadomości tego np. naszych zachowań, które są sprzeczne z naszym super ego.
W wychowaniu odniesieniem do koncepcji psychodynamicznej jest tzw. model konfliktowy, w którym przyjmuje się, że wychowawca i wychowanek, a w zasadzie ich działania pozostają ze sobą w konflikcie, ponieważ włączenie człowieka w funkcjonowanie człowieczeństwa zgodnie z jego zasadami i normami wymaga ograniczeń.
Deformacja tego modelu jest tzw. model wahadła, polega on na tym, iż dziecko czy młody człowiek nie wie jakie normy obowiązują, kiedy i dlaczego jego obowiązują a innych nie.
Koncepcja poznawcza - przedstawia człowieka jako istotę aktywną, czyli taką, która pobiera informacje z otoczenia i twórczo je przekłada, konstruuje obraz zarówno siebie jak i otaczającego świata. W tym procesie biorą udział procesy poznawcze tzw. spostrzeganie, myślenie, pamięć i uczenie się.
( przykładowe zadanie na egzaminie - czym różnią się między sobą 3 przerobione koncepcje? -
w dwóch poprzednich człowiek jest bierny, zaś w koncepcji poznawczej człowiek jest badaczem, twórcą i jest aktywny. Sam się kształtuje. )
Konstrukty osobiste (struktury poznawcze) – są to wyobrażenia człowieka o sobie samym, ale także o otaczającym go świecie we wszystkich jego aspektach.
Wyobrażenie o sobie samym= struktura JA
Sieć poznawcza, to sieć, w której znajdują się struktury poznawcze. Każdy ma inne wyobrażenie, inną strukturę poznawczą.
Treść struktur poznawczych - co one w sobie zawierają:
- cechy formalne struktur poznawczych (cechy struktur poznawczych są cechami ciągłymi tzn. występują w różnym natężeniu u różnych osób:
- proste albo złożone - złożone są wtedy, gdy człowiek posługuje się wieloma kryteriami, próbując opisać i wyjaśnić rzeczywistość; proste (prymitywne) - niewiele kryteriów;
- aktywne bądź bierne - aktywne są wówczas, kiedy używamy zawartych w nich treści;
- abstrakcyjne albo konkretne - abstrakcyjne są wtedy, gdy potrafimy dokonać porównań i uogólnień;
-otwarte bądź zamknięte - otwarte są, gdy bierzemy pod uwagę napływające informacje i niekiedy dokonujemy korekty w istniejących już strukturach poznawczych;
Stan rozbieżności pomiędzy informacjami napływającymi a informacjami zakodowanymi nazywamy dysonansem poznawczym (inaczej rozbieżnością informacji). Człowiek dąży do zredukowania tego stanu na różne sposoby tzn. może poszukiwać informacji, które może także blokować lub deformować napływające informacje, żeby nie naruszyć istniejących już struktur.
BARDZO CZĘSTO BLOKOWANIE BĄDŹ DEFORMOWANIE INFORMACJI NIEZGODNYCH Z NASZYMI STRUKTURAMI POZNAWCZYMI JEST TZW. OBRONĄ WŁASNEGO „JA”.
Konflikt motywacyjny- sytuacja, w której na człowieka działają dwie siły i stoi on przed wyborem pomiędzy tymi dwiema siłami. Nie ma jednocześnie możliwości ucieczki z pola.
Rodzaje konfliktu motywacyjnego:
· „dążenie, dążenie” – na człowieka działają dwie siły pozytywne, między którymi dokonuje on wyboru. Cechą charakterystyczną zachowania człowieka jest wahanie się. Wynika ono z faktu, iż w miarę zbliżania się do jednej wartości jej atrakcyjność maleje natomiast rośnie atrakcyjność tego czego nie wybraliśmy. Po dokonaniu wyboru człowiek podnosi wartość tego co wybrał, ponieważ jest istotą dążącego do przekonania, że ma słuszność.
· „unikanie, unikanie”- na człowieka działają dwie siły negatywne i również jest on zobligowany do dokonania wyboru. Cechą charakterystyczną zachowania człowieka jest również wahanie się, ponieważ w miarę zbliżania się do jednej z wartości jej aspekt negatywny rośnie. Przykład: kobieta w związku z alkoholikiem. Nie chce byś w takim związku, ale boi się być sama.
· „unikanie, dążenie”- sytuacja, w której ten sam cel (obiekt) budzi w nas zarówno chęć dążenia jak i unikania. W tej sytuacji w miarę zbliżania się do celu obie siły, a więc siła dążenia i siła unikania rosną, jednak siła unikania rośnie szybciej, wiec musimy być bardzo zdeterminowani by osiągnąć cel. Przykład: dziecko, które widzi psa. Z jednej strony chce go pogłaskać, z drugiej boi się go. Wyjście za mąż. Z jednej strony chcemy zawrzeć związek małżeński, z drugiej jednak rodzą się w nas obawy.
Silna wola- określa się jako konkurencje pomiędzy motywacjami, a wiec pomiędzy unikaniem albo dążeniem. O silnej woli mówimy kiedy dążenie jest na tyle silne, że udaje nam się zdobyć postawiony cel. Sytuacje konfliktu motywacyjnego determinują nasze zachowania. Potrafią je opisać i wyjaśnić.
Struktura „JA” – jest to wyobrażenie o sobie samym. Nie jest to struktura jednolita, ponieważ wyróżniamy różnego rodzaju „JA” np. „JA” realne, czyli to jacy jesteśmy i „JA” idealne czyli jakimi chcieli byśmy być. Zwykle te dwa rodzaje „JA” nie pokrywają się. Struktura „JA” kształtuje nam się przez całe życie. Informacje o naszym „JA” zasięgamy od: znajomych, nauczycieli, rodziny, osób w naszym otoczeniu, naszego odbicia, zdjęć, z tego co osiągamy, porównując się do innych.
Dostajemy szereg informacji, które tworzą nasze „JA”.
Rodzice i nauczyciele mają znaczący udział w kształtowaniu się struktury „JA” dziecka, ponieważ są osobami znaczącymi a dziecko pozostaje z nimi w zależności emocjonalnej. Należy mieć świadomość, że komunikaty pozytywne budują poczucie własnej wartości natomiast komunikaty negatywne działają przeciwnie.
Motywacja w ujęciu poznawczym
Koncepcja poznawcza zajmuje się tzw. mediacyjnymi procesami poznawczymi. Te procesy to osobiste wyjaśnienia sukcesu i porażki. Zajmuje się także przetwarzaniem informacji w warunkach szkolnych. To podejście dąży do zrozumienia dlaczego ludzie angażują się w dane zadania, a dlaczego nie.
Czynniki wpływające na indywidualną motywację :
a. Składnik wartości : zawiera on cele i przekonania ludzi na temat znaczenia tego co robię i tego czy jest ono interesujące.
b. Składnik oczekiwań : jest to przekonanie na temat zdolności człowieka co do wykonywania zadania ( Czy jestem w stanie wykonać to zadanie?)
c. Składnik afektywny / emocjonalny : zawiera on reakcje emocjonalne związane z wykonywanym zadaniem
Opis składników z punktu widzenia psychologa :
· Składnik wartości :
ü Z tym składnikiem łączy się pojęcie celów. Cele spełniają rolę kontrolującą nasze zachowanie, dostarczają informacji na temat procesu w którym człowiek się znajduje, ale także determinują wzorce motywacji.
Cel powinien kontrolować nasze zachowanie.
Cele :
· Sprawnościowe : dążenie do rozwoju, do osiągnięć po to, aby osiągnąć sprawność, doskonałość, umiejętność niezależnie od osiągnięć innych ludzi
· Wykonaniowe : człowiek ukierunkowany na porównania społeczne, współzawodnictwo, na to by osiągnąć więcej niż inni
Z tymi celami związany jest rodzaj motywacji to znaczy : z celami sprawnościowymi związana jest motywacja wewnętrzna, a celami wykonaniowymi częściej związana jest motywacja zewnętrzna. Przyjęcie określonego rodzaju celu pociąga za sobą różny stosunek do zadań. Kiedy człowiek przypisuje większą wartość sprawności ma pozytywne nastawienie wobec zadań, w większym stopniu monitoruje rozumienie, prezentuje strategię organizowania i łączenia wiedzy, natomiast osoby skoncentrowane jedynie na celach wykonaniowych sięgają po strategię zapamiętywania, nie angażują się w myślenie krytyczne, są nastawione na szukanie ułatwień i szybkich zysków.
· Składnik oczekiwań :
ü Jest to odpowiedź na pytanie „ czy jestem w stanie wykonać to zadanie?”. Łączy się on w bezpośredni sposób z pojęciem „ umiejscowienia kontroli”, ponieważ uważa się, że spostrzeganie przez ludzi kontroli / sterowania wpływa na ich zachowanie. Wyróżniamy wewnętrzne i zewnętrzne umiejscowienie kontroli. Osoba o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli ma przekonanie, że steruje swoim zachowaniem oraz że wysiłek i nagrody są ze sobą mocno powiązane. Jest to także przekonanie na temat własnej skuteczności, czyli indywidualna ocena tego czy posiadamy specyficzne umiejętności do wykonywania danego zadania.
Ludzie o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli wybierają trudne zadania, wkładają w nie większy wysiłek, pracują wytrwalej i stosują adekwatne strategie w celu rozwiązania zadania. Wykazują także niższy poziom lęku. Osiągają więcej, bo kierują się w swoim życiu chęcią uzyskania sukcesu.
Ludzie o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli są przekonani, że mają niewielką kontrolę nad rzeczywistością, że niewiele od nich zależy i często nie widzą związku przyczynowo – skutkowego.
Z umiejscowieniem kontroli łączą się tzw. sądy atrybucyjne, czyli przekonania o własnej skuteczności, które wpływają na nasze zachowanie.
· Składnik afektywny / emocjonalny :
ü To pytanie „ jakie uczucia wzbudza we mnie to zadanie?”. Dominują tutaj w przypadku obniżenia dominacji takie uczucia / emocje jak wstyd i lęk, które spełniają rolę de motywatorów.
Psychologia humanistyczna ( psychologia egzystencjonalna / psychologia perceptualna)
Zdaniem psychologów humanistycznych zachowanie ludzi jest zdeterminowane przede wszystkim tym w jaki sposób spostrzegają oni sami siebie i otaczający świat. Według nich ludzie nie są wyłącznym produktem środowiska, ale są istotami obdarzonymi swobodą wyboru, są motywowani przez potrzebę samorealizacji czyli wykorzystania swojego potencjału istoty ludzkiej.
Według tej psychologii zrozumienie zachowań ludzkich jest możliwe wówczas jeżeli poznamy świat percepcyjny każdego człowieka, innymi słowy : aby zrozumieć człowieka należy zrozumieć jak wyglądają zjawiska czy rzeczywistość z jego punktu widzenia. Dyskusyjnym jest w takim odniesieniu używanie i rozumienie pojęcia „fakty” bowiem, aby zrozumieć zachowanie ludzkie należy wiedzieć, że istotne są nie tylko fakty zewnętrzne, ale znaczenie tych faktów dla człowieka. Przykładem takiego rozumienia faktów jest np. interpretacja bodźca stresowego ( bodziec jest interpretowany jako pozytywny bądź negatywny w zależności od oceny poznawczej).
Aby zrozumieć zachowanie dziecka musisz określić w jaki sposób spostrzega ono swoje zachowanie w określonej sytuacji. To co z naszego punktu widzenia wydaje się zachowaniem dziwnym czy niezwykłym może być zupełnie celowym czy normalnym z punktu widzenia dziecka. Z tego powodu psychologowie humanistyczni twierdzą, że zmiana zachowania będzie możliwa jeśli zmienimy percepcję jednostki.
Wewnętrzna perspektywa spostrzegania świata jest bezpośrednio powiązana z procesem uczenia się tzn., że uczymy się tego, takich treści, które mają dla nas osobiste znaczenie.
Psychologowie humanistycznie wyróżniają dwa znaczące elementy w procesie uczenia się :
1. Nabywanie nowej informacji
2. Dokonywanie personalizacji tej informacji
Konkluzja :
Często w procesie nauczania popełnia się błąd, uważając że treści będą przyswojone jeśli zostaną starannie zorganizowane i zaprezentowane, tymczasem to nie wystarcza. Zostaną one zasymilowane jeśli jednostka będzie potrafiła nadać im znaczenie. W procesie nauczania ważne jest, aby pomóc ludziom wydobyć osobiste znaczenie z przedstawianych treści. W procesie uczenia się i nauczania istotne jest:
1. Pragnienie uczenia się tz., że istoty ludzkie posiadają naturalne dążenie do uczenia się
2. Ważne jest uczenie się bez zagrożenia, przynosi ono najlepsze efekty wówczas kiedy zachodzi w bezpiecznym otoczeniu i mamy przyzwolenie na błąd
3. Ważne jest samo inicjowanie uczenia się, jest ono najbardziej znaczące i rozległe, kiedy jest zainicjowane przez podmiot or...
wyrocznia100