ARYSTOTELES.doc

ARYSTOTELES

Biografia
Arystoteles urodził się w Stagirze niedaleko Tracji w 384 r.p.n.e. Był synem lekarza króla macedońskiego. Przybywając do Aten postanowił studiować filozofię. W wieku 17 lat wstąpił do Akademii Platońskiej, gdzie spędził 20 lat najpierw jako student wyróżniając się niezwykłym intelektem, potem jak nauczyciel i badacz a w końcu jako profesor. Z czasem został nauczycielem Aleksandra Wielkiego. Po objęciu tronu przez Aleksandra, Arystoteles wrócił do Aten, gdzie założył liceum. Szkoła ta była wzorowana na Akademii, ale miała ją prześcignąć wszechstronnością; Arystoteles zaszczepił w niej ducha empiryzmu i uczynił instytutem badań zarówno w dziedzinie humanistycznej, jak i przyrodniczej. Do przedmiotów których tam uczono należały logika, medycyna, biologia i historia, a wykłady odbywały się w czasie spacerów. Tam spędził trzynaście ostatnich lat w otoczeniu swoich oddanych studentów. Jego życie zajmowały nie tylko same wykłady naukowe, był również autorem poezji, doskonalił swoje zdolności literackie, pozostawił po sobie 143 pisma zebrane do czterystu ksiąg. Odrzucił Platoński podział na świat idei oraz świat cieni. Jeśli chodzi o cnotę był to dla Arystotelesa środek między dwiema skrajnościami, więc np.męstwo jest środkiem względnym wobec bojaźliwości i zuchwalstwa. Szczególną uwagę poświęca Arystoteles sprawiedliwości. Zmarł na wskutek choroby żołądka w Chalkis w 322 r.p.n.e. Jego zwłoki zostały przewiezione do Stagiry, która mu jako swemu drugiemu założycielowi przyznała honory bohatera, ustaliła święto na jego cześć i nazwała plac jego imieniem, a jego przyjaciel Teofast wystawił mu na świątyni posąg.
Państwo

Państwo to rezultat naturalnego rozwoju, czyli pochodzi z natury. Ludzie podzieleni są na mężczyzn i kobiety, łączących się ze sobą po to, by stworzyć pierwszą wspólnotę, to znaczy rodzinę, w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb i prokreacji. Ponieważ żadna rodzina nie wystarcza sama sobie, powstaje wioska, będąca szerszą wspólnotą, która zmierza do systematycznego zaspokajania potrzeb życiowych. Jednak do zagwarantowania warunków życia doskonałego, tzn. moralnego rodzina i wioska nie wystarczają. Jedynie prawa, urzędy i złożona organizacja państwowa mogą zapewnić te formę życia, którą możemy nazwać życiem duchowym.  To w państwie jednostka zaczyna żyć według tego co jest naprawdę i obiektywnie dobre. Człowiek jest istotą polityczną stworzoną do bytowania w państwie. Stagiryta uważa, że ten kto założył państwo był największym dobroczyńcom, gdyż bez prawa człowiek jest najgorszym ze zwierząt. Istnienie prawa zależy od istnienia państwa. Według Arystotelesa ludzie mają swobodę wyboru, mogą zerwać z zasadą sprawiedliwości i instytucjami bytu zbiorowego. Cel państwa to zorganizowanie ludziom dobrego życia, czyli dostatku materialnego, warunków rozwoju duchowego i poczucia bezpieczeństwa. A zatem powinno ono sprzyjać pogłębianiu dorobku kulturalnego, moralnego i majątkowego, obywatela i zbiorowości. Państwo jest samowystarczalną i doskonałą wspólnotą. Jednostka nie może realizować swego przeznaczenia, jeśli nie jest częścią państwa. W każdym państwie występują, niezależnie od formy trzy czynniki podstawowe: obradujący - rozstrzygający o sprawach pokoju i wojny, stosowaniu kary śmierci, wyborze urzędników, zawieraniu i rozwiązywaniu przymierzy, rządzący, związany z urzędami kierowniczymi i sądzący składający się z ośmiu rodzajów rządów, które zajmują się: przestępstwami szkodliwymi dla ogółu, zamachami na ustrój państwowy itd. Władza wykonawcza jest podporządkowana zgromadzeniu. Duże miasta nie są rządzone dobrze, ponieważ olbrzymia wielkość nie może pozostawać w stanie ładu. Państwo powinno być dostatecznie duże, aby zapewnić sobie samowystarczalność. Jednakże nie za duże na rządy konstytucyjne. W związku z czym obywatele powinni znać się dostatecznie dobrze, w przeciwnym razie, wyniki wyborów i spraw sądowych nie byłyby sprawiedliwe. Podboje nie należą do celów państwa. Niepodległość dostępna jest tylko dla państw wystarczająco potężnych, które są w stanie same się obronić przed podbojami.
Handel
Istnieją dwa sposoby używania każdej rzeczy: właściwy i niewłaściwy. Handel polega na umiejętnym zarządzaniu gospodarstwem i ziemią, wiąże się z pieniędzmi lecz nie polega na gromadzeniu monet. Pieniądz został stworzony do celów wymiany, więc nienawiść, którą żywi się do lichwiarzy jest uzasadniona, ponieważ bogacą się oni na nim (lichwa-udzielanie pożyczek na procent). Od zawsze ludzkość podzielona jest na dłużników i wierzycieli. Właściciele ziemscy byli dłużnikami, ludzie zajmujący się handlem wierzycielami.
Możliwe formy państwa
Arystoteles przeprowadził systematyzacje ustrojów. Ustroje dobre, czyli monarchia,
arystokracja i politeja - rządy obywateli, stawiają sobie za cel powszechne dobro, ustroje zdegenerowane (tyrania, oligarchia i demokracja) korzyści rządzących. Arystokracja - występuje gdy rządy należą do grupy wybitnych obywateli wyróżniających się ogólną gotowością służenia polis. Jest to forma rządów trudna w praktyce do osiągnięcia. Jeśli w arystokracji uzyskują przewagę najbogatsi lub zdominuje ją chęć wzbogacenia to wówczas przekształca się w oligarchię. Arystoteles wyróżnił cztery typy oligarchii: 1. Prawa polityczne posiadają tylko obywatele spełniający określony status majątkowy; 2. Obywatele majętni panują za plecami posłusznych sobie urzędników; 3. urzędy w państwie są dziedziczne; 4. Elita rządząca nie podlega prawu. Władza oligarchiczna jest pochodną zamożności oligarchów, przedkładających interes własny nad interesy państwa. Monarchią nazywa Arystoteles dwa ustroje, które różnią się między sobą zasadniczo: królestwo i tyranię. Podzielił monarchię na 5 rodzajów: I monarchia- król nie posiada władzy nad wszystkimi, jedynie dowództwo na wojnie. II monarchia- władca sprawuje władzę dożywotnio. Królestwa ludów barbarzyńskich przyjmują formę tyranii, III monarchia- jest to tyrania, która cechuje się wyborem króla. Brak jej oparcia w tradycji, jest zbudowana na podstawie prawnej, IV monarchia- królestwo z czasów bohaterskich, stworzone na prawie i zgodzie rządzonych, V monarchia- władza jednego człowieka, który kieruje wspólnymi sprawami. Tyrania - to panowanie jednego człowieka, który będąc nieodpowiedzialnym włada nad wszystkimi, równymi i lepszymi od siebie, nie dla ogólnego pożytku, lecz ku swojej korzyści. W definicji tej można wyróżnić dwie cechy tyrani: brak prawnej podstawy i granicy władcy oraz jej funkcja, wyrażająca się w zapewnieniu korzyści samemu władcy. Obiecując chronić lud przed arystokracją, tyrani będący demagogami zdobyli władzę. Aby utrzymać się przy władzy nie może dopuścić by jakakolwiek osoba wzrosła w siłę, w razie konieczności może odwoływać się do egzekucji i zabójstw. Tyran musi obłożyć zakazem wszelkie rodzaje edukacji, które mogłyby zaowocować wrogimi nastrojami. Nie może dopuścić do tego by ludzie znali się nawzajem zbyt dobrze, nie może być żadnych dyskusji i spotkań literackich, powinien siać niezgodę, utrzymywać poddanych w ubóstwie i zatrudniać szpiegów. Powinien starać się o ciągłe prowadzenie wojen, aby poddani czuli, że jest im potrzebny przywódca. Ustrój ten stwarza możliwość rządów dalekich od umiarkowania i rozsądku oraz nadużycia prawa. Jest to ustrój najgorszy, prowadzący do naruszania interesów jednostki i wspólnoty. W demokracji Arystoteles widzi wiele wad, gdyż władza należąca do ludu nie zawsze prowadzi do rezultatów służących ludowi, a ten według swoich uznań i zachceń każdorazowo rozstrzyga wszystkie sprawy. W skrajnych demokracjach zgromadzenie obywateli stało ponad prawem, sądy składały się z wybranych losowo obywateli, łatwo ulegających sile wymowy oraz namiętności stronnictw. Konsekwencją założeń demokracji jest obsadzanie urzędów spośród wszystkich obywateli drogą losową (czasami przez wybór), brak urzędów dożywotnich, krótka kadencja urzędników. Zgromadzenie ludowe ma głos decydujący we wszelkich sprawach. Zespół zasad obowiązujących w ustroju demokratycznym służy zapewnieniu wszystkim członkom państwa, zgodnie z kryterium równości, jednakowego dostępu do władzy. W ustroju demokratycznym obowiązuje zasada wymieniania obywateli na stanowiskach, gdyż niemożliwe jest, aby rządzili wszyscy. W zależności od klasy, która zdobędzie przewagę, powstaje jedna z odmian demokracji: I demokracja: najwłaściwsza, wszyscy biedni i bogaci mają równy udział w kierowaniu życiem zbiorowym i we wszystkich sprawach rozstrzygają uchwały większości. II demokracja: dostęp do urzędów jest uzależniony od stanu majątkowego i tu więc większość bierze udział w rządzeniu. Jednakże z uczestnictwa w rządach wyłączeni są najubożsi. III demokracja: władza dostępna jest dla wszystkich obywateli. Sprawowanie władzy wygląda tak samo jak w demokracji I i II, nadal więc rządzi prawo. IV demokracja: skrajna zwana ochlokracją (motłoch), za udział we władzy wypłaca się pensje, przez co lud, z przewagą biedoty miejskiej jest w stanie poświęcić czas na rzeczywiste sprawowanie rządów. Najbardziej właściwą jest forma zwana politeją, przy równowadze bogatych i ludu, dominują klasy średnie propagujące cnoty obywatelskie, ponieważ to one określają decydujące warunki rozwoju jednostki, a w konsekwencji całej polis. Politeja charakteryzuje się najwyższym stopniem poszanowania prawa, a w tym poszanowania godności jednostki i zbiorowości, przy zagwarantowaniu sprawiedliwości i stabilności ich rozwoju.
Który z tych trzech ustrojów jest najlepszy?
Odpowiedź Arystotelesa nie jest jednoznaczna. Przede wszystkim mówi, że wszystkie trzy formy rządu, kiedy są zdrowe, są zgodne z naturą, a więc dobre, właśnie dlatego, że dobro państwa polega na dążeniu do dobra wspólnego. Oczywiste jest jednak, że gdyby w jakimś państwie istniał człowiek, przewyższający wszystkich innych doskonałością, to on powinien dzierżyć władzę królewską. A gdyby istniała grupa jednostek, wybijających się pod względem cnoty, należałoby przyjąć ustrój arystokratyczny. Jednak z uwagi na to, że warunki takie nie mają miejsca wskazuje w zasadzie politeję jako najbardziej odpowiednią formę ustroju dla współczesnych mu państw greckich, gdyż było wielu ludzi, którzy nie górowali nad innymi cnotą polityczną, ale zdolni byli jednak do tego, aby kolejno kierować lub być kierowanymi według prawa. Politeja praktycznie jest drogą pośrednią między oligarchią a demokracją. Jest to ustrój doceniający warstwę średnią , która dlatego właśnie, że jest średnia, daje większą gwarancję stabilności. Ustrój ten zapewnia sprawiedliwe rządy oparte na cnotach obywatelskich oraz stwarza możliwość indywidualnego rozwoju każdemu człowiekowi. Charakteryzuje się także najwyższym stopniem poszanowania godności jednostki i zbiorowości oraz troską o wspólne dobro jakim jest państwo.
Teoria przewrotów ustrojowych.
Z racji tego, że każda z form rządu oparta jest na pewnej zasadzie to odejście od niej lub przesadne jej stosowanie prowadzi do niesprawiedliwości i przewrotu. Główną ich przyczyną jest konflikt między oligarchami i demokratami. Demokracja rodzi się z przekonania, że ludzie powinni być równi pod każdym względem. Oligarchia, zaś że ci którzy zajmują wyższą pozycję żądają więcej dla siebie. Rządy demokratyczne są mniej podatne na przewroty niż oligarchie, ponieważ ci drudzy mogą się nawzajem zwalczać. Przyczynami przewrotów mogą być: nierówności, zazdrość, różnice narodowościowe, strach. Różne mogą być cele przewrotów np. wprowadzenie nowej formy ustrojowej, polegające na objęciu rządów przez nową grupę lub partię, przy pozostawieniu dotychczasowego ustroju państwa. Trzy niezbędne rzeczy do uniknięcia przewrotu: rządowa propaganda w edukacji, szacunek dla prawa oraz sprawiedliwość w prawie i administracji.

Sprawiedliwość
Fundamentalną zasadą w myśleniu Arystotelesa jest sprawiedliwość ponieważ rozsądna
organizacja ustroju powinna zmierzać do jej zagwarantowania w stosunkach między ludźmi oraz miedzy władzą a poddanymi. Wyróżnia dwie postacie sprawiedliwości: ogólną, czyli formalną, zagwarantowana i przewidziana w normach prawnych oraz szczegółową, czyli materialną, odpowiada poczuciu obywatela w zakresie słuszności podziału praw i obowiązków przypadających każdemu. Sprawiedliwość szczegółowa dzieli się na dwie grupy: I. sprawiedliwość wyrównująca - niezależnie od konkretnych zasług jednostki przyznaje każdemu w sposób równy prawa i obowiązki. II. Sprawiedliwość wymierzająca ( proporcjonalna), bierze za podstawę indywidualne wartości jednostki w jej wkładzie na rzecz działania pożytecznego, odpowiadającego interesom polis, innym grupom ludzkim, czy poszczególnym obywatelom.
Obywatel
Państwo tworzą obywatele. Żeby być obywatelem jakiegoś państwa nie wystarcza mieszkać na jego terytorium, ani posiadać prawa podjęcia działań sądowych, nie wystarczy nawet być potomkiem obywateli. Aby być obywatelem, trzeba mieć prawo udziału w sądach i w rządzie. W greckiej polis człowiek czuł się obywatelem tylko wtedy, gdy bezpośrednio uczestniczył w rządach sprawami publicznymi na wszystkich ich etapach. Liczba obywateli jest bardzo ograniczona, gdyż np. nie mogli nimi być członkowie podbitego miasta, rzemieślnicy, niewolnicy. A zatem działalność społeczna i ściślej polityczna staje się głównym znamieniem obywatelstwa. I tu właśnie problem obywatelstwa łączy się w teorii Arystotelesa z zagadnieniem klasowo-społecznych ograniczeń działalności. Cnota obywatela nie znamionuje każdego człowieka i nie każdego nawet kto jest wolnym człowiekiem, lecz tych którzy są wolni od pracy dla koniecznego utrzymania.
Według Arystotelesa w wychowaniu dzieci należy zachować umiar jeśli chodzi o aktywność fizyczną, powinny się skupić na sztuce, czyli docenianiu piękna. Podstawę stanowi umiejętność czytania i pisania, mimo użytecznego charakteru tych umiejętności, celem edukacji jest cnota, a nie użyteczność.
Polityka Arystotelesa
Polityka przedstawia powszechne przesądy wykształconych greków, jego epoki. Jest źródłem zasad, które oddziaływały do końca Średniowiecza. Niewolnictwo jest wskazane i sprawiedliwe. Niektórzy do poddaństwa przeznaczeni są już od urodzenia. Człowiek z natury należący do kogoś innego jest z natury niewolnikiem, czyli przedmiotem własności w gospodarstwie domowym i "narzędziem ponad narzędzia" do wytwarzania dóbr. Założenie Arystotelesa o niewolnictwie z natury i jego tłumaczenie miało silny oddźwięk w dziejach myśli społecznej. Służyło uzasadnieniu systemów niewolnictwa i poddaństwa. Budziło niepokoje i wątpliwości natury etycznej. Wywoływało sprzeciwy wobec tezy i jej idealistycznych przesłanek.
Społeczeństwo Arystoteles podzielone jest na trzy grupy:
1.Pierwsza grupa to wielcy właściciele narzędzi i środków produkcji. Podstawowym kryterium wyróżniającym tą grupę jest majątek tzn.koncetracja własności ziemi, niewolników i lichwiarskiego kapitału. W skład tej grupy wchodzili częściowo obywatele, cudzoziemcy na stałe osiedli w państwie-metojkowie oraz wyzwoleni wzbogaceni niewolnicy.
2.Druga grupa to drobni właściciele (wolni obywatele i metojkowie). Grupa ta zróżnicowana od posiadających dostatecznie majątek by własną pracą zdobyć środki na swe utrzymanie, poprzez posiadających niewiele, aż do nic nie posiadających i zmuszonych do zarabiania pracą fizyczną na równi z niewolnikami.
3.Trzecia grupa to niewolnicy. Zaliczano do nich tzw.niewolników będących w stałym kontakcie osobistym z właścicielem, niewolników pracujących w dużych zakładach produkcyjnych (kopalniach) traktowanych jak "żywe narzędzia"- byli to ludzie najbardziej upodleni i stanowili dla funkcjonowania państwa duże niebezpieczeństwo w postaci buntów.