Miejsce_akcji_-_Ditfurth_-_bez_przypisow_z_podpowiedziami.pdf

„Miejsce akcji” Haimar von Ditfurth

www.maturazpolskiego.pl

1. Trzy miliardy lat – tego (…) nie potrafimy sobie uzmysłowić. Okres czasu, w którym przebiegała dotych-

czasowa historia życia na Ziemi, jest tak długi, że siła naszej wyobraźni nie może mu sprostać. Natomiast

przestrzenny rozmiar sceny, na której od zarania historia ta się rozgrywa – tylko nim dla swego celu dys-

ponując – wyda nam się w porównaniu z tym nader mały. Najstarsze odkrycie prekambryjskie skamienia-

łości, a mianowicie prymitywne sinicopodobne jednokomórkowce z tak zwanego gunflint chert (to jest

pewnej geologicznie niezwykle starej skały, przypominającej łupek, a występującej na północy stanu Mi-

chigan), a w pewnym stopniu także niedawne znaleziska na terenie Afryki Południowej, dowodzą, że życie

na Ziemi istnieje już co najmniej od trzech miliardów lat. Wobec takiego dystansu czasu wydolność takiej

wyobraźni zawodzi. Nasze odczucie czasu oraz nasza umiejętność oceny i uświadomienia sobie w sposób

obrazowy oddalenia, i to również oddalenia w czasie – są z oczywistych przyczyn biologicznych dostrojone

do naszej fizycznej budowy, a mianowicie do takiej budowy naszego ciała, jaka umożliwia nam przebycie

o własnych siłach co najwyżej dziesięciu czy piętnastu kilometrów w przeciągu godziny i jaka określa krań-

cowy czas trwania naszego życia na siedemdziesiąt, najwyżej osiemdziesiąt lat.

2. Nie możemy zatem już sobie uzmysłowić, co to jest trzy miliardy lat. Fakt ten, aczkolwiek pośrednio, jest

jedną z najważniejszych, chociaż rzadko kiedy rozpoznawanych przyczyn, dla których wielu światłych

współczesnych wciąż jeszcze nie może uwierzyć w prawdę nauki Darwina o ewolucji. Wydaje im się po pro-

stu całkowicie niemożliwe, aby zespołowe działania przypadkowych nie ukierunkowanych mutacji oraz

selekcji dokonującej wśród nich wyboru, to znaczy, aby tak mozolny „ślepy” proces potrafił „w krótkim

czasie niewielu miliardów lat” doprowadzić do powstania jednych gatunków z innych i wytworzenia

na drodze wewnątrzgatunkowej konkurencji wyżej rozwiniętych, bardziej skomplikowanych i bardziej po-

stępowych form życia, spotykanych obecnie w takiej różnorodności.

3. Krytykom tym trzeba rzeczywiście przyznać, że to jest niewyobrażalne, jednakże w sensie o wiele bar-

dziej dosłownym od tego, który mają na myśli. W powiązaniu z naszą strukturą jesteśmy bowiem zmuszeni

w sposób absolutnie nieunikniony do dewaloryzowania okresu czasu tego rzędu wielkości, a czynimy

to tak drastycznie i tak bez żadnej możliwości włączenia w ten proces głębszej rozwagi, że podany powyżej

argument traci wszelką wartość dowodową. Tendencja ta, której sobie nie uświadamiamy i uświadamiać

nie możemy, na domiar złego znajduje oparcie także w naszej pisowni. Gdy przechodzimy z 1.000

na 1.000.000 dodajemy po prostu do trzech zer stojących po prawej stronie jedynki – dalsze trzy zera.

W ten sposób znakomity system określany mianem dziesiętnego umożliwia nam wygodne obcowanie

z wielkimi liczbami. Z drugiej jednak strony już dziecko w wieku szkolnym wskutek tego musi zapomnieć,

że dodając te trzy dalsze zera posługuje się wyrafinowaną „stenografią cyfrową” (…).

4. Jak wiadomo, istnieją pewne pomoce myślowe, niby protezy dla naszej wyobraźni, dzięki któ-

rym na przeciąg pouczającej chwili może nam zaświtać pojęcie o wielkościach, z jakimi mamy tutaj do czy-

nienia: wymawiając co sekundę jedną liczbę, możemy doliczyć do tysiąca w ciągu jednego kwadransa.

Dla miliona potrzeba w tych samych warunkach – zakładając ośmiogodzinny dzień pracy na liczenie –

już całego miesiąca. Aby dojść do miliarda, należałoby temu poświęcić całe życie, dzień po dniu po osiem

godzin, przyjmując wciąż tylko jedną sekundę dla każdej liczby i dożywając jeszcze w tym celu pełnych

osiemdziesięciu lat. Podobnie zdumiewające są wyniki przenoszenia rozmiarów czasu na odległości prze-

strzenne. Gdybyśmy chcieli przedstawić przebieg naturalnej historii ostatnich trzech miliardów lat na gra-

ficznym schemacie o długości trzech metrów – to dla całej historii ludzkości łącznie z okresem prehistorii,

od epoki brązu począwszy, nie starczyłoby już miejsca nawet dla zaznaczenia jej pod mikroskopem. Dzie-

sięć tysięcy lat zajęłoby na takim grafiku tylko jedną setną milimetra.

5. Stosując takie i inne eksperymenty myślowe, możemy sobie najwyżej uprzytomnić, że rozmiary czasu,

w ciągu których dotychczas rozwijało się życie na Ziemi – są nie do ogarnięcia. (…) Czas trwania tego ol-

brzymiego rozwoju umyka naszej wyobraźni.

6. Wobec tych rozmiarów – widownia akcji, scena, na której wyłącznie rozgrywa się wszystko, co się do-

tychczas działo, zda się nam stosunkowo maleńka: jest nią powierzchnia naszej Ziemi. (…)

7. Zwłaszcza nam, ludziom dnia dzisiejszego, szczupłość tej sceny, na której przebiega historia ludzkości,

objawia się szczególnie plastycznie wobec zdjęć Ziemi swobodnie unoszącej się w przestworzach, zdjęć

przywożonych obecnie przez kosmonautów z lotów kosmicznych. To, co tam płynie nieskrępowanie w nie-

ograniczonej przestrzeni i wydaje się zagubioną kulą tak łatwą do objęcia wzrokiem – jest wszystkim,

czym życie dysponowało jako miejscem akcji w ciągu tego niewyobrażalnego okresu trzech miliardów lat.

Na powierzchni tej kuli, (…) rozgrywało się od zarania dziejów wszystko, co człowiek kiedykolwiek czuł

i myślał, co zdziałał i co wycierpiał (…).

8. To, co z przyzwyczajenia wydaje się codzienne i oczywiste, już z dystansu niewielu tysięcy kilometrów

przedstawia się nam jako wyjątkowy nieomal pod każdym względem punkt w przestrzeni, w warunkach

tak niewiarygodnych i jedynych w swoim rodzaju, że już samo to zdaje się uzasadniać słuszność jeszcze

rozpowszechnionego poglądu, że Ziemia nasza – a tym bardziej powstałe na niej życie – jest zdarzeniem

wyjątkowym, być może nawet jedynym w całym Wszechświecie i dającym się wyjaśnić tylko przez zupełnie

nieprawdopodobny zbieg niezwykłych przypadków. Wniosek taki w pierwszej chwili wydaje się istotnie nie-

unikniony. Perspektywa naszej rzeczywistej sytuacji we Wszechświecie objawiająca się nam, skoro tyl-

ko oderwiemy się od nawykowego nieprzemyślanego powszedniego punktu widzenia i spróbujemy „obiek-

tywnie” spojrzeć na to samo otoczenie – przedstawia się tak przekonywająco, że wyobrażenie o Ziemi ja-

1 z 3

„Miejsce akcji” Haimar von Ditfurth

www.maturazpolskiego.pl

ko ojczyźnie człowieka i życia zagubionej w bezgranicznych rozmiarach przestrzeni Wszechświata dawno

już weszło jako stały składnik do „nowoczesnego” obrazu świata.

9. Jednak nie zawsze tak było. Jeszcze przed niewielu wiekami człowiek uważał siebie i Ziemię za elementy

do Kosmosu włączone. Wprawdzie człowiek średniowiecza odróżniał położony „pod Księżycem” ziemski

świat od wiekuiście niezmiennych niebiańskich sfer gwiezdnych unoszących się nad tym podksiężycowym

światem śmiertelnych istot i przemijających spraw, ale nawet przez chwilę nie wątpił przy tym w podsta-

wową jedność tych dwóch zakresów Wszechświata, w ich ścisłe powiązanie (…).

Hoimar von Ditfurth, Miejsce akcji , w tegoż: Dzieci wszechświata , Warszawa 1978, s.17–25)

Zadania do tekstu:

1. Udowodnij, przytaczając dwa argumenty zaczerpnięte z tekstu, że „Miejsce akcji” jest fragmentem tek-

stu popularnonaukowego.

(0–1 p.)

Nie da się ukryć, że na ogół mamy do czynienia z esejami. Prawdopodobieństwo, że na egzaminie będziesz

musiał się zmierzyć właśnie z tym gatunkiem jest duże. Dlaczego akurat esej? Odpowiedź na to pytanie

nie jest trudna: to bardzo „wdzięczny” gatunek – do fragmentu zręcznie napisanego eseju niemal na pocze-

kaniu można wymyślić kilkanaście pytań i poleceń: powiązanie tytułu z treścią tekstu, rozszyfrowanie me-

tafor, uzasadnienie zastosowania przez autora pochyłego druku i cudzysłowów itd. Bywają jednak eseje

o zacięciu naukowym; niekiedy nawet bardziej erudycyjne niż tekst, który masz przed sobą! Pytania o ce-

chy eseju zdarzają się bardzo często; pytania o cechy teksty popularnonaukowego – rzadziej, nie znaczy

jednak, że można łudzić się, że takie pytanie na pewno nie padnie.

2. Autor tekstu zawsze pisze słowo Ziemia wielką literą. Stosuje taki zapis, gdyż:

a. Ziemia to nazwa planety, tak jak np. Mars czy Wenus.

b. Ziemia to nazwa planety – matki wszystkich ludzi.

c. Ziemia to miejsce bliskie i drogie autorowi – jest do niego szczególnie przywiązany.

d. To po prostu fantazja autora.

(0–1 p.)

Pamiętaj, że masz o czynienia z tekstem popularnonaukowym, w którym autor pisze o Ziemi jako o jednej

z planet. Nie znaczy to, oczywiście, że Ziemia nie jest miejscem szczególnie mu drogim, w którym (naj-

prawdopodobniej) spędził całe życie. Ambicją tekstu jest jednak udowodnienie czytelnikom, że planeta,

na której żyjemy, nie jest aż tak wyjątkowa, jak na ogół sądzimy.

3. Można powiedzieć, że autor tekstu w pewien sposób nawiązuje do starego toposu teatru świata; posłu-

guje się terminologią związaną ze sceną. Odszukaj w tekście taki fragment i zacytuj go.

(0–1 p.)

Zwróć uwagę zwłaszcza na dwa słowa: widownia i scena. Tą sceną, na której rozegrała się historia rodzaju

ludzkiego od początków do czasów obecnych, jest, oczywiście, Ziemia. W tekście można było natrafić

na jeszcze jeden „sceniczny” fragment – zacytowany w przykładowej odpowiedzi był jednak o wiele bardziej

wyrazisty. Ten mniej wyrazisty można było znaleźć już na początku tekstu: „Natomiast przestrzenny roz-

miar sceny, na której od zarania historia ta się rozgrywa (…) wyda nam się w porównaniu z tym nader ma-

ły”.

4. Dlaczego człowiekowi tak trudno ogarnąć wyobraźnią okres trzech miliardów lat, od kiedy istnieje życie

na Ziemi?

(0–1 p.)

„Wobec takiego dystansu czasu nasza wyobraźnia zawodzi” – uświadamia nam wyraźnie autor. Pisze tak-

że o powodach takiego właśnie stanu rzeczy – nie tak wprost, co prawda, jak w zaprezentowanym fragmen-

cie, ale i tak dość wyraźnie. Tego typu pytania sprawdzają, czy jesteś uważnym czytelnikiem.

5. Dlaczego wiele współczesnych, światłych ludzi nie umie uwierzyć w prawdę nauki Darwina?

(0–1 p.)

Mówi się, że człowiek pochodzi od małpy, ale naukowcy starają się jeszcze bardziej cofnąć w czasie i od-

szukać starszych naszych przodków.

6. Jaka jest różnica między tym, jak postrzegali miejsce Ziemi we wszechświecie nasi przodkowie (np.

ludzie średniowiecza), a jak je postrzegają ludzie współcześni?

(0–1 p.)

2 z 3

„Miejsce akcji” Haimar von Ditfurth

www.maturazpolskiego.pl

Pytanie nie było trudne – odpowiedź na nie można było wyczytać z końcowej partii tekstu. Choć autor pod-

kreśla, że w myśleniu człowieka średniowiecza zauważymy pewną naiwność, to jednak jego świadomość,

że i on, i Ziemia są częściami Kosmosu, zasługują na pochwałę. W pewnym sensie prezentuje on rozsąd-

niejsze poglądy niż człowiek współczesny, który dysponuje przecież większą wiedzą.

7. Wymień jedną wadę i jedną zaletę systemu dziesiętnego.

(0–1 p.)

Można powiedzieć, że ten system jest trochę niefrasobliwy – liczba większa od drugiej o tysiąc razy

to po prostu liczba z większą liczbą zer! Problemy zaczęłyby się na pewno, gdybyśmy na koncie mieli o jed-

no zero mniej, niż się spodziewaliśmy. A przecież tak łatwo pomylić się w liczbie zer.

8. Autor – chcąc uświadomić czytelnikom, że rozmiary czasu, w którym rozwijało się dotąd życie na Ziemi

są niewyobrażalne, każe im wyobrazić sobie pewne rzeczy, zaprasza do zabawy w eksperymenty my-

ślowe. Podaj jeden taki przykład.

(0–1 p.)

Rzeczywiście, taki przykład bardzo przemawia do wyobraźni. Lecz mogłeś podać także inne przykłady,

jak choćby ten z dodawaniem zer przy zapisywaniu liczb w systemie dziesiętnym.

9. Czas trwania rozwoju życia na Ziemi jest:

a. wprost proporcjonalny do jej wielkości,

b. odwrotnie proporcjonalny do jej wielkości,

c. mniej więcej taki sam,

d. trudno ustalić jakiekolwiek proporcje.

(0–1 p.)

Długość trwania życia na Ziemi jest odwrotnie proporcjonalna do jej wielkości. Ziemia, w porównaniu

z tym, co się na niej działo w ciągu tych trzech miliardów lat, jest zastanawiająco mała.

10. Kiedy współcześni ludzie szczególnie ostro i wyraźnie uświadamiają sobie, że Ziemia jest niewielką pla-

netą?

(0–1 p.)

Odpowiedź na to pytanie nie była trudna. Łatwo można było znaleźć fragment, w którym autor pisze:

„(…) ludziom dnia dzisiejszego, szczupłość tej sceny, na której przebiega historia ludzkości, objawia się

szczególnie plastycznie wobec zdjęć Ziemi (…) przywożonych obecnie przez astronautów z lotów kosmicz-

nych”.

11. Dokończ zdanie: „Autor chciałby, aby czytelnicy tego tekstu uświadomili sobie, że…”

(0–1 p.)

Nietrudno było wysnuć taki wniosek po lekturze tego tekstu. Pytanie było łatwe – odpowiedź mogła być

właściwie tylko jedna. Jeszcze jedna zaleta – nie trzeba było dużo pisać, wystarczyło kilka słów.

12. Autor dwukrotnie zastosował cudzysłowy – w cudzysłowach umieszcza słowa „obiektywnie” i „nowocze-

sny”. Dlaczego?

(0–1 p.)

Jeśli w tekście pojawiają się cudzysłowy, kursywa, rozstrzelony druk czy bold (pogrubiony druk), tym

fragmentom trzeba przyjrzeć się ze szczególną uwagą! Jest duże prawdopodobieństwo, że pytanie będzie

dotyczyć właśnie tych nietypowo zapisanych fragmentów tekstu. Te „dziwne” zapisy nie powinny utrudniać

lektury, lecz przeciwnie, ułatwiać ją. Autorzy chcą w ten sposób podkreślić, uwypuklić jakąś myśl, zazna-

czyć swój stosunek do jakiegoś wydarzenia.

3 z 3

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: