Podstawy pedagogiki
11.X.2011 wykład
Pedagogika: nauka o wychowaniu. Prawdziwa, logiczna, wynikająca z badań naukowych i oparta na faktach.
Ewolucja ideałów racjonalności: Hejnicka-Bezwińska. Sposób rozumienia człowieka i jego relacje z rzeczywistością.
Racjonalność premodernistyczna (myślenie człowieka starożytnego i średniowiecznego): człowiek nieśmiały w stosunku do wielkiej tajemnicy, jakim był świat zajmuje pokorną pozycję. Nośnikami informacji i wiedzy byli np. szamani czy kapłani (wtajemniczeni) będący w kontakcie ze światem na innej płaszczyźnie niż większość (ideał wiedzy magiczno-religijny: odwołanie się do autorytetu, który nic nie wyjaśnia, np. gusła czy przesądy).
Racjonalność modernistyczna (nowożytna): poznawanie świata jest powinnością człowieka, świat jest logicznym i uporządkowanym mechanizmem, w którym nic się nie dzieje bez przyczyny. Trzeba nauczyć się rozpoznawać zachodzące w nim zjawiska i procesy, „odczarowanie” rzeczywistości. Idea postępu, ważne są fakty. Ideał wiedzy mechanistyczno-redukcjonistycznej. W naukach humanistycznych używa się sposobów badań z nauk ścisłych. Przeświadczenie, że świat można zmierzyć i zbadać. Nauka upraszcza, a świat się jej wymyka.
Twórcy pedagogiki naukowej: Jan F. Herbart: założyciel seminarium nauczycielskiego, przemianowanego na Instytut Pedagogiczny w Królewcu. Kontynuatorami byli Wilhelm Rein i Truiskon Ziller (pierwszy przewodniczący Stowarzyszenia Pedagogiki Naukowej)
18.X.2011 wykład
Początek XIXw: narodziny pedagogiki jako nauki. J.F. Herbart zainicjował badania skupione wśród kategorii wychowania, wyodrębnił dziedzinę pedagogiki. Powinna się zajmować metodą i celem wychowania. W jaką stronę prowadzić wychowanka i w jaki sposób go do tego celu prowadzić.
XIXw – pedagogika praktyczna. Zainteresowana metodą oddziaływań pedagogicznych, przede wszystkim praca na lekcji.
Przełom XIX i XXw. – pedagogika eksperymentalna. Próby całościowego opisu procesu wychowania człowieka. Szukanie odpowiedzi na temat czynników rozwoju (dziedziczność czy środowisko).
Lata 20 XXw do II wś – pedagogika normatywna. Zarzucenie techniczności i skupienie się na metodach. Powrót do filozoficznych teorii wychowania.
II połowa XXw. – pedagogika teoretyczna. Ponowoczesne wątpliwości i zainteresowanie pedagogią. Paidagogos (paidos – chłopiec, dziecko; agos – prowadzić) to niewolnik, który prowadzili dzieci na ćwiczenia do szkoły, odpowiadali na ich pytania, dawali przykład. Paidagogika techne - wiedza o prowadzeniu. Stąd wywodzi się pedagogika, która pragnie poznać prawdę o dziele prowadzenia, dążenie do bycia znawcą przedmiotu. Paidagogija – praktyka pedagogiczna, żywy czynny proces, dążenie do bycia artystą sztuki pięknego umysłu.
Ruch badaczy praktyków – lata 80 XXw w Europie zachodniej, w Polsce początek XIXw. Rozwinął się dzięki możliwościom komunikacyjnym, jakie daje technika. Powodem powstania było niezadowolenie z wiedzy. Celem było samodoskonalenie. Podejmują się roli badacza i praktyka. Z jednej strony czynni nauczyciele, a z drugiej analizują swoją praktykę. Ich zdanie wysoko cenione w środowisku. Nauczyciel ma być przewodnikiem ucznia, który pomaga mu odnaleźć drogę (ruch tutorski). Nauczanie domowe – rodzice uczący dzieci w domu współpracują ze sobą.
Cykl pełnego doświadczenia poznawczego Kolba – praktyka (wykonanie zadania) -> (obserwowanie zjawiska w kontekście działania) -> refleksja -> (chęć znalezienia czegoś, co pomaga zrozumieć działanie) -> teoria -> planowanie zadania -> (zastosowanie) -> praktyka i od nowa.
Edukacja (ex duce – wprowadzam), ogół zamierzonych i niezamierzonych oddziaływań instytucjonalnych i indywidualnych formułujących zdolności życiowe, intelektualne, fizyczne, emocjonalne i społeczne człowieka.
Wychowanie – świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia korzystnych zmian rozwojowych w osobowości wychowanka.
Kształcenie – proces wspomagania uczącej się jednostki w poznawaniu świata i samej siebie dotyczący przede wszystkim sfery poznawczej.
Socjalizacja i wychowanie to oddziaływania społeczne. Socjalizator – osoba reprezentująca większą zbiorowość nieuświadamiająca sobie swojej roli. Treści jakie docierają do nas podczas socjalizacji są z naszego otoczenia, takie, które nas bezpośrednio dotyczą. Stajemy się podobni do grupy, proces nieświadomy, stajemy się typowi, modelowi. Wychowawca – reprezentuje świadomie. Proces wychowania jest celowy, informacje docierają o wszystkim.
25.X.2011 wykład
Wychowanie: definicje praktyczne (prakseologiczne, ważne działania wychowawcy, praktyka), definicje sytuacyjne (ważne środowisko i ogół zdarzeń), definicje adaptacyjne (ważny cel, przystosowanie do grupy i twórcze w niej funkcjonowanie), definicje ewolucyjne (ważne osiąganie dojrzałości, zmiany wewnętrzne).
Funkcje wychowania są powiązane z potrzebami, które ma zaspokajać. Potrzeby społeczeństwa jako całości (jakiego człowieka potrzebuje społeczeństwo) oraz jednostki (wychowanka, perspektywa psychologiczna). Wychowanie w perspektywie społecznej zaspokaja potrzeby trwania oraz ekspansji (wzrostu), funkcje zachowawcze i rozwojowe. Wychowanie w perspektywie jednostki: przystosowanie do innych (potrzeba zakorzenienia i więzi) oraz niezależności od innych (potrzeba tożsamości i transcendencji), pełni funkcje indywidualne (funkcję adaptacyjną, kreatywną, kompensacyjną). Ogólna potrzeba układu odniesienia.
8.XI.2011 wykład
Summerhill: Zajęcia nie są obowiązkowe, można robić co się chce, brak kar, dziewczynki i chłopcy uczą się razem. Tradycja boogie-woogie i bluesa. Uczniowie uczą się kiedy chcą. Wolność od porażki i społecznej oceny. Uczniowie w szkole czuli się sobą i zachowywali naturalnie, poza nią byli obcy. Wychowawca obserwuje i analizuje wytwory dziecka, a potem próbuje z nim rozmawiać. Zebrania społeczności pozwalały omawiać sprawy bieżące, prowadził je przewodniczący, który udzielał głosu i pilnował porządku. Każdy miał ważny głos, który liczył się tak samo. Dorośli nie interweniują, dzieci same rozwiązują swoje problemy i dają sobie radę w trudnych sytuacjach. Neil/Nill miał bardzo radykalne poglądy, pedagogika emancypacyjna (wyzwolona). Szkoła była eksperymentem pedagogicznym. Charakter terapeutyczny (na początku też resocjalizacyjny, lecz zatracony w trakcie).
15.XI.2011 wykład
Pedagogika emancypacyjna: wyzwolenie od despotyzmu, nieuzasadnionej władzy, przymusu i przemocy, walka o samostanowienie, równouprawnienie, współdecydowanie à by zostały stworzone warunki umożliwiające proces osiągania dojrzałości.
Filozofia tradycyjnego wychowania: T. Hobbes (XVIIw.) Wolność to zrozumiana i zaakceptowana konieczność podporządkowania się prawu społecznemu. Szczęście to życie zgodnie z prawem stanowionym w poczuciu bycia prawdziwie rozumiejącym (mądrym i godnym) członkiem społeczności. Społeczeństwo jest nośnikiem wartości. Na egoistycznej i pasożytniczej naturze człowieka trzeba ukształtować odpowiednie wartości. Człowiekowi jest potrzebne wychowanie do pokonania naturalnej krnąbrności (co uzasadnia przymus).
J.J.Rousseau – XVIIIw., człowiek ma naturalną potrzebę rozwoju, aktywności, harmonii. Świat społeczny za to jest źródłem zła, posiada zniewalające człowieka struktury, wiele niepotrzebnych ograniczeń. Najlepiej by było, gdyby świat nic od nas nie chciał. Wychowanie negatywne – powstrzymywanie się od nacisków
C.Rogers: wolność to niezależność od oczekiwań i obyczajów społecznych. Szczęście to życie zgodne z prawem naturalnym, bycie sobą, czyli bycie autentycznym (zadać sobie pytanie czy robię coś dla radości istnienia czy żeby się wyróżnić od innych).
Definicje praktyczne i adaptacyjne po stronie filozofii. Definicje sytuacyjne i ewolucyjne po stronie teorii.
Struktura wychowania: ważne elementy wychowania i ich wzajemnie powiązanie. Stosunek wychowawczy (Florian Znaniecki) to relacja zachodząca między wychowawcą, a wychowankiem. Jest warunkiem procesu wychowania. To stosunek społeczny (zachodzący między dwoma osobnikami społecznymi), w którym obydwa człony tego stosunku świadomie i dobrowolnie przyjmują prawa i obowiązki wynikające ze stosunku. Cele szczegółowe, konkretne są bezpośrednie (np. przekazanie jakiejś wiedzy). Cele ogólne uzasadniają leżące niżej w hierarchii cele konkretne, kierunkują nasze działanie, chociaż nigdy ich nie osiągamy, nimi ujawniamy na czym nam zależy. Każda czynność prowadzi do zbliżenia się do osiągnięcia ostatecznego celu. Jest wskaźnikiem czy zbliżamy się do niego, a jeżeli nie to sugeruje zmianę drogi do celu.
Diagnoza współczesności à prognozy edukacyjne
Problem relacji międzypokoleniowych: zmiana układu starsze-młodsze pokolenie, trudna sytuacja bycia autorytetem dla młodych. à Potrzeba budowania dwupodmiotowych relacji dorosły-dziecko. Teoria dystansu międzypokoleniowego Margaret Mead. Kultury postfiguratywne (tradycyjne), autorytety w przeszło ści, dziadkowie uczą dzieci. Kultury kofiguratywne (współcześnie przemijające), zorientowanie na rówieśników, „uczę się od sobie podobnych”. Kultury pokoleniowe: dzieci odrzucają porządek dorosłych i proponują swoją (Hippisi). Kultury prefiguratywne: młodzi uczą starszych.
22.XI.2011 wykład
Problem postępu naukowo technicznego: brak kontroli nad postępem, zjawisko „luki ludzkiej”. E.Foure: uczyć się = prezentować postawę otwartości wobec nowej wiedzy. à Przygotowanie do życia w świecie zmian i zawieranie „luki ludzkiej” ku edukacji nastawionej na uczenie się innowacyjne.
Uczyć się: reprezentować postawę wobec wiedzy (informacji): zachowawczo (adaptacja, przystosowanie, bierność), innowacyjnie (antycypacja, przewidywanie jak może być, uczestniczenie).
Efekty postępu naukowo technicznego: globalizacja i integracja świata, tworzenie organizacji międzynarodowych i zmiana stosunku do państwa i narodu. Problemy ery elektronicznej Marconiego, doświadczenie mozaikowatej hiperrzeczywistości. à Idea edukacji skierowanej na świat w dialogu z innym i kształtowanie świadomości narodowej i szerszej. Koncepcje edukacyjnego sprzeciwu (np. głębokiej ekologii R.Steinera), koncepcje sterowanego wpływu, postmodernistyczne koncepcje akceptacji życia w hiperrzeczywistości. Pedagogika postmodernistyczna.
Przygotowanie do życia w demokracji, idea edukacji demokratycznej i „równych szans”. Edukacja świadomie selekcyjna.
Edukacja w społeczeństwach demokratycznych: powszechna i bezpłatna, drożna (możliwość przechodzenia na wyższy poziom bez straty lat), ustawiczna i permanentna, profilowana (coraz wcześniejsza specjalizacja), możliwie szeroki front kształcenia (wspólna podstawa, umożliwiająca komunikację i zmianę profilu), „równe szanse”.
Problem wartości w świecie współczesnym: ponowoczesne dylematy moralne, chaos i różnorodność eksponowanych wartości i norm (ku jakim wartościom prowadzić wychowanka). à Poszukiwania etyków (myśl ponowoczesna Z. Baumana), zadanie wychowania do odpowiedzialności, problem wolności i jej granic w wychowaniu.
1.XII.2011 ćw
Krzysztof Rubacha – Edukacja jako przedmiot pedagogiki i jej subdyscyplin. „Pedagogika. Podręcznik akademicki” red. Kwieciński, Śliwierski, T1. s.18-33.
Referat na 5 ćwiczenia: Uczestnictwo dzieci i młodzieży w instytucjach kultury – wychowanie pośrednie.
Edukacja: pojęcie związane z rozwojem umysłowym i wiedzą człowieka, proces zdobywania wiedzy, ogół czynności i procesów mających na celu przekazywanie wiedzy, kształtowanie określonych cech i umiejętności. Formalna, nieformalna, akcydentalna, nieoficjalna.
Wychowanie: proces obejmujący wiele operacji, zabiegów i procesów oraz czynników, mających na celu wpływanie na fizyczny, umysłowy, duchowy i moralny rozwój człowieka.
Kształcenie: całość doświadczeń składających się na proces zdobywania przez jednostkę umiejętności, wiedzy oraz rozumienia otaczającego ją świata. Kształcenie obejmuje zarówno proces nauczania jak i uczenia się.
Opieka: dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb (właściwości ludzkich, będących potrzebą), których jednostka nie umie, nie może lub nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój (doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku.
Socjalizacja: to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół). Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość.
Inkulturacja: stopniowy proces wrastania jednostki w kulturę otaczającego ją społeczeństwa
8.XII.2011 ćw
Tożsamość pedagogiki, jako nauki:
Przedmiot: praktyka edukacji, czyli działanie instytucji edukacyjnych, stosunki międzyludzkie w nich panujące, zmiany zachodzące w ludziach poddanych oddziaływaniom edukacyjnym itp.
Język: pojęcia muszą być jak najściślejsze i jednoznaczne. Trudno o precyzję, gdyż materiał jest szeroki, a kolokwializmy mogą mylić znaczenia pojęć w znaczeniu naukowym.
Metoda: zbieranie danych o praktyce edukacyjnej. Metody ilościowe (podejście przyrodnicze, mierzenie skali zjawiska oraz związku zjawisk ze sobą, jak coś wpływa na coś) i jakościowe (podejście humanistyczne, pogłębione badanie wyjaśniające mechanizmy badanego zjawiska, celem zrozumienie zjawiska).
Teoria: reprezentacje poznawcze i symboliczne, które złożone z twierdzeń ogólnych pozwalają przewidywać praktykę edukacyjną. Ciężko uzyskać spójne opisy zjawisk w pedagogice.
Subdyscypliny pedagogiki i kryteria ich wyodrębniania: kryterium celów działalności edukacyjnej, metodologiczne, rozwojowe, dewiacji i defektów rozwojowych człowieka, instytucjonalne, problemowe, dziedzin działalności ludzkiej.
Umiejscowienie pedagogiki pośród nauk współpracujących: socjologia, psychologia, filozofia.
15.XII.2011 ćwiczenia
Gordon T., Wychowanie bez porażek, Warszawa 1991 lub: Wychowanie bez porażek w praktyce, Warszawa 1994 lub: Gordon T. Fragmenty prac zamieszczone w: Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, TIII, Księga druga, ss. 367 – 403
1. Wychowanie bez porażek jako III metoda (komunikowanie się dzieci z rodzicami)
2. Zasady wychowania bez porażek
3. Cel i metoda wychowania bez porażek (rozwój wychowanka, budowanie dobrej komunikacji)
a. Komunikacja, blokady komunikacji
b. Techniki pomocowe, oparte na słuchaniu (bierne, akcentowane, zadawanie pytań, aktywne słuchanie)
c. Techniki konfrontacyjne (informowanie o swoim problemie, mówienie)
4. Język władzy, a język porozumienia
22.XII.2011 ćwiczenia – Szkoła jako instytucja adaptacyjna i emancypacyjna
1. Ewolucja szkoły jako instytucji realizującej funkcję adaptacyjną i emancypacyjną.
2. Modele szkoły współczesnej.
3. Klimat szkoły, jako instytucji nauczającej i uczącej się
W szkole klasy podzielone ze względu na kryterium wieku, lekcje ze względu na kryterium dyscypliny. System klasowo-lekcyjny ma przejrzystą strukturę i jest łatwy w zarządzaniu. Pasuje do niezdemokratyzowanej struktury społeczeństwa. Dzisiaj próbuje się ją zmieniać. W klasach 1-3 stosowane jest nauczanie zintegrowane, tzn. bez podziału na przedmioty.
Nauczanie frontalne: nauczyciel stoi przed uczniami siedzącymi w ławkach rzędami. Uniemożliwia współpracę, jednokierunkowy przekaz.
Szkoły eksperymentalne odeszły od nauczania frontalnego, stawiały na rozwój intelektualny dziecka i jego emancypację. Progresywizm.
Szkoła tradycyjna: konserwatywna, autokratyczny stosunek nauczyciela do uczniów. Szkoła romantyczna: klasa jest zbiorem indywidualności, wzajemna akceptacja i współpraca, metoda nauczania ważniejsza od przedmiotu. Szkoła nowoczesna: tworzenie grup roboczych, demokratyczna organizacja pracy.
12.I.2012 ćwiczenia
Dodek15