Ściąga na egzamin.doc

FILOZOFIA

fileo + sophia

file~miłować,dążyć ku czemuś, być skłonnym; sophia~wiedza, mądrość

Filozofia -  najbardziej ogólna, fundamentalna, racjonalna i krytyczna wiedza o wszystkim, co istnieje; w znaczeniu źródłowym f. oznaczała umiłowanie mądrości, czyli nieustanne dążenie do wiedzy i poszukiwanie pewności .

Swoiste cechy filozofii:

1. maksymalna ogólność- zamiar uczynienia przedmiotem poznania absolutnie wszystkiego, a nie tylko jakiejś warstwy,części rzeczywistości. Punkt widzenia maksymalnie ogólny.

2. maksymalny krytycyzm - przyjmowanie, że wszystko może stać się problemem. Nic nie jest rozstrzygnięte, a rozstrzygniętym może stać się jedynie własnym wysiłkiem filozofującego.

DZIAŁY FILOZOFII

1.         Teoria bytu (inaczej: metafizyka, ontologia) - metafizyka oznacza etymologicznie „po fizyce”, zaś ontologia oznacza „nauka o będącym, o tym co jest”.Dawniej określeń tych używano zamiennie. Od czasu Husserla zwykle traktuje się metafizykę jako refleksję nad tym, co jest nad bytem rzeczywistym, a ontologię jako refleksję nad bytem możliwym. Byty możliwe są szerszym zespołem możliwości.Teoria bytu zajmuje się bytem, strukturą, warstwami poznania.

2.         Teoria poznania. Dzieli się na :

gnoseologia,epistemologia.

Używane zamiennie albo przy stosowaniu pojęcia „gnoseologia” do czynności i aktów poznania.

3.         Teoria wartości (aksjologia) - refleksja nad wartościami.Dzieli się na działy :

etyka - teoria wartości moralnych. Przedmiotem są: oceny moralne, problem dobra i zła itd.

estetyka - teoria piękna i sztuki. Przedmiotem refleksji są właściwości przeżycia estetycznego.

PODZIAŁY NURTÓW FILOZOFICZNY CH;

                            MATERIALISTYCZNE; 

o    Starożytny materializm atomistyczny (nawet świadomość składa się z atomów)

o    Mechanistyczny (wszystko jest mechanizmem)

o    Współczesny (funkcjonowanie materii zależy od człowieka)

IDEALISTYCZNE

o    Idealizm obiektywy (idea istnieje poza człowiekiem np. Bóg)

o                                                                              Idealizm subiektywny (istotę pierwotną jest indywidualna świadomość człowieka)

POWSTANIE FILOZOFII ( IV W P.N.E.)

Filozofia to wiedza racjonalna, dziedzina ogólnych rozważań opartych na rozumowaniu na temat istoty i struktury bytu (ontologia) człowieka i jego miejsca w świecie (antropologia), tajemnicy istnienia (metafizyka), zasad poprawnego myślenia oraz na temat dobra i zła. Narodziła się w starożytnej Grecji ok VI wieku przed Chrystusem, a podstawowymi czynnikami jej powstania były:
a) Łagodny klimat Grecji kształtujący postawę otwartości wobec zewnętrznego świata
b) Ustrój niewolniczy - grek posiadając liczną służbę mógł oderwać się od przyziemnych zajęć codziennych i oddać teoretycznym rozmyślaniom
c) Uogólnienie konkretnych wiadomości - potrzeba znalezienia racjonalnych odpowiedzi na podstawowe pytania typu: "Jak powstał świat?"
d) Zastąpienie opowieści mitycznych myśleniem racjonalnym.

PODZIAŁ TEORII FILOZOFICZNYCH
Podział ze względu na poznanie:
empiryzm - filozofia zakładająca wyższość poznania zmysłowego nad rozumowym, w skrajnej postaci odrzucająca wszystko, co nie ma bezpośredniego odniesienia do poznania zmysłowego. Odwrotnością empiryzmu jest idealizm poznawczy.
racjonalizm - filozofia zakładająca możliwość poznania za pomocą tworzenia spójnych i logicznych systemów poglądów, w swojej skrajnej postaci odrzuca ona jakąkolwiek wartość poznania pozaumysłowego.
idealizm poznawczy - filozofia odrzucająca możliwość poznania zewnętrznej rzeczywistości.
Podział ze względu na byt:
idealizm - filozofia uznająca pierwszeństwo idei nad rzeczywistością materialną. Uznaje ona obiektywne istnienie idei jako bytów samodzielnych i uważa byt materialny za wtórny w stosunku do świata idei. W skrajnej postaci odrzuca istnienie rzeczywistości materialnej i uznaje ją za złudzenie (idealizm subiektywny).
realizm - filozofia uznająca różne formy współistnienia idei i materii w przeświadczeniu, że obie są bytami obiektywnymi, wzajemnie dopełniającymi się.
materializm - filozofia odrzucająca obiektywne istnienie idei, uważająca, że są one w całości wytworem człowieka, uznająca za to obiektywne istnienie świata materialnego.
aktywizm - filozofia nie uznająca w ogóle bytów jako takich. Według aktywizmu wszystko się tylko "dzieje" i nie ma żadnego istnienia obiektywnego.
fenomenalizm - filozofia, która unika pojęcia bytu obiektywnego i wprowadza w to miejsce pojęcie fenomenu, czyli zbioru odczuć zmysłowych i/lub psychicznych odbieranych przez podmiot (czyli w praktyce przez człowieka) i składających się na wrażenie "istnienia" określonych zjawisk.

SPIRYTUALIZM stanowisko w ontologii, zgodnie z którym cała rzeczywistość jest w swej istocie natury duchowej,a świat materialny stanowi jedynie przejaw aktywności owego pierwiastka duchowego (absolutu, Boga, ducha).

MATERIALIZM

1) kierunek filoz. głoszący,że jedynym istniejącym,samoistnym bytem jest materia; rozróżnia się materializm dialektyczny, materializm historyczny, mechanistyczny i materializm wulgarny;

2) pogląd uznający materię jako pierwotną, a świadomość jako wtórną.

TEORIA POZNANIA (epistemologia, filozofia poznania, gnoseologia), dyscyplina filoz., której przedmiotem jest poznanie i wiedza; zajmuje się m.in. źródłami poznania, jego przedmiotem, granicami i pojęciem prawdy.

STOICY, zał. przez Zenona z Kition w poglądach stoików, zw. stoicyzmem, nastąpiło połączenie  racjonalizmu z  materializmem; w fizyce stoicy głosili materialist. monizm w duchu  hylozoizmu, finalizmu i panteizmu; w etyce przyjmowali, że szczęście daje człowiekowi tylko cnota, stanowiąca największą doskonałość, jest samowystarczalna (autarkia) i prowadzi do obojętności wobec wszystkiego innego; stoicy postulowali wyzbycie się uczuć (apatia), które uważali za źródło zła; wartość moralną uczynków uzależniali od intencji; logikę pojmowali jako naukę o znaku i o tym, co on oznacza; łącząc racjonalizm z sensualizmem, odróżniali pojęcia naturalne i wytworzone oraz rozważali zagadnienia spostrzeżeń zmysłowych, sądów, kryterium prawdy; tworząc teorię logiki formalnej, uznawali za jej jednostkę nie termin, ale sąd. 4 rodzje afektów (zawiśc pożądliwość, smutek, obawa) Do szkoły stoików należeli m.in.: Chryzyp z Soloj, Seneka, Epiktet i Marek Aureliusz.

CZYM RÓŻNIŁA SIĘ FILOZOFIA STOICKA OD EPIKUREJSKIEJ

Stoicy propagowali złagodzoną formę etyki cynickiej głosząc, że jedyne dobro, do którego należy dążyć to zgodna z rozumem cnota, która jest źródłem prawdziwej wolności. Epikurejczycy nawiązywali do filozofii hedonistycznej, stawiając za cel ludzkiego działania dążenie do szczęścia

EPIKUREIZM, Epikura (306 p.n.e. — założenie szkoły w Atenach, uznający za cel życia indywidualne szczęście, a filozofię za środek służący do jego osiągnięcia; gł. przedstawiciele: Metrodor z Lampsakos, Hermachos z Mityleny, Zenon z Sydonu, Filodemos z Gadary, Lukrecjusz; głosili teorię etyczną utożsamiającą życie szczęśliwe z życiem moralnym; za warunek wystarczający do osiągnięcia szczęścia uważali brak cierpień; 4 lęki (przed niemożnością osiągnięcia szczęścia,przed cierpieniem,przed Bogiem, przed śmiercią)

EMPIRYZM [gr.], filoz. datujące się od starożytności stanowisko zakładające, że podstawową rolę w poznaniu pełni doświadczenie, a rola umysłu jest mniej znacząca; rozróżnia się empiryzm genetyczny (przeciwstawny natywizmowi) i e. metodol. (aposterioryzm); w XVII w. także kierunek filozofii przeciwstawny racjonalizmowi. Empiryzm genetyczny (przeciwstawny natywizmowi) głosi, że umysł jest pierwotnie pozbawiony treści poznawczych (tabula rasa ‘nie zapisana tablica‘

Empiryzm metodologiczny,., broni tezy, że poznanie prawdziwe jest zawsze oparte na poprzedzającym je doświadczeniu i jedynie w nim może znajdować uzasadnienie; teza ta nie oznacza negowania roli czynników rozumowych

RACJONALIZM W sporze o pochodzenie wiedzy i o metody jej uzasadniania, w opozycji do empiryzmu, racjonalizm upatruje w rozumie naczelne (lub w wersji skrajnej -jedyne) źródło poznania i kryterium prawdy (tzw. racjonalizm genetyczny, natywizm) oraz uznaje istnienie poznania niezależnego od doświadczenia, „czysto rozumowego”, i możliwość uzasadniania wiedzy bez odwoływania się do doświadczenia (tzw. racjonalizm metodologiczny, aprioryzm). Racjonalizm jako stanowisko przeciwstawne irracjonalizmowi głosi, że jedynie wartościowe jest poznanie racjonalne, tj. zgodne z rezultatami nauki, odrzuca wszelkie środki i sposoby poznania dostarczające wiedzy niedyskursywnej i nie poddającej się sprawdzeniu (np. intuicję, objawienie

W szczególnym rozumieniu występuje termin racjonalizm w etyce i estetyce; racjonalizm etyczny wyraża pogląd, wg którego rozum jest najwyższą normą moralną lub głosi, że wartość moralna czynów jest zdeterminowana wiedzą o rzeczywistości; racjonalizm estetyczny utrzymuje, iż rozum odgrywa gł. rolę w przeżyciu estet. lub że o wartości artyst. dzieła sztuki stanowi przejrzystość i racjonalność jego konstrukcji.

SENSUALIZM pogląd, wg którego źródłem poznania (wiedzy) są wrażenia zmysłowe, rozumiane bądź jako odbicie rzeczywistości (materializm), bądź jako jedyna dostępna rzeczywistość.

A PRIORI wcześniejszy, przed faktem, przed poznaniem faktu;

1) w średniowieczu: wyjaśnienie przebiegające w porządku zgodnym z bytową zależnością przyczynową (od przyczyny do skutku);

2) w okresie nowoż.: dedukcja, jako rozumowanie od ogółu do szczegółów; od XVIII w.: poznanie zdobyte poza wszelkim doświadczeniem, oparte na pojęciach wrodzonych umysłu ludzkiego. Przeciwieństwo  a posteriori.

A POSTERIORI późniejszy, po fakcie, po poznaniu faktu;

1) w średniowieczu: wyjaśnienie przebiegające w kierunku zgodnym z kolejnością poznania (od skutku do przyczyny);

2) w okresie nowoż.: indukcja, jako rozumowanie od szczegółów do ogółu; od XVIII w.: poznanie oparte na doświadczeniu.

Przeciwieństwo a priori.

PLURALIZM wynika z przekonania, że odrębność i jedność są właściwością każdego bytu i wyraża się w przyjęciu w metafizyce tzw. pierwszych zasad, w tym zwł. niesprzeczności („jeden byt nie jest drugim bytem”) i tożsamości („każdy byt ma w sobie powody go stanowiące”); odmianą p. jest  dualizm; różne wersje p. występowały w myśli m.in. Arystotelesa, św. Tomasza z Akwinu, G.W. Leibniza.

MONIZM. pogląd w ontologii, przeciwstawny  dualizmowi i  pluralizmowi, zgodnie z którym natura rzeczywistości (bytu) jest jednorodna; istnieje zatem jedna tylko substancja: materialna bądź też duchowa; szczególną odmianą m. jest  panteizm.

DUALIZM   pogląd oparty na przyjęciu istnienia 2 niesprowadzalnych do siebie czynników;

d. metafizyczny przyjmuje, że istnieją tylko 2 byty lub 2 wyjściowe tworzywa bytowe (np. duch i materia), a ich przejawami są wszystkie rzeczy;

d. antropologiczny kwestionuje jedność psychofiz. człowieka i przyjmuje, że jest on skutkiem połączenia 2 substancji: ducha i ciała.

SCEPTYCYZM  stanowisko odrzucające możliwość uzyskania wiedzy pewnej i uzasadnionej (s. teoriopoznawczy); s. metodologiczny postuluje krytycyzm wobec twierdzeń nauk., przyjmowanych jedynie na mocy autorytetu i zaleca podejmowanie na nowo badań, gdy dotychczasowe rezultaty budzą wątpliwości (wywodzi się od R. Descartes'a); pot. powątpiewające ustosunkowanie się do czegoś

SCEPTYCY  ostatnia z wielkich szkół filoz. epoki hellenistycznej, zapoczątkowana przez Pyrrona z Elidy; s. zaprzeczali możliwości poznania prawdy oraz

postulowali powstrzymywanie się od sądów (gr. skeptomai ‘być niezdecydowanym’), by zapewnić sobie stan niewzruszonego spokoju i bezbolesnej obojętności (Arkesilaos z Pitane, Sekstus Empiryk, Ainezydem z Knossos, Karneades z Cyreny i in.)

NEOPLATONIZM, zajmował się bytem, był przekonany ze byt jest jeden, char, się pewnymi spójnymi rzeczami całą rzeczywistość można opisać i wyjaśnić jedna zasadą. Byt jest jeden a to co rozumiemy jako kategorie bytu to tak naprawde są różne etapy rozwoju bytu natura bytu jest zmienność, do natury bytu należy wyłanianie wciąż nowych postaci , postacie bytu to emanacje najwyższą postacja bytu jest absolut  następnie duch, dusza, materia.

Gnostycyzm – dwie rzeczywistości stale walczące zło jest równie ważne jak dobro uważali ze jest 9 – 14 duchów (neon)które były w połowie dobre w połowie złe. Rzeczywistość może istnieć tylko na styku tych dwóch sfer.

AUGUSTYNIZM - przedmiotem augustynizmu są prawdy objawione, które poddaje się metodycznej racjonalizacji; centr. punktem augustynizmu jest koncepcja Boga; według augustynizmu prawdziwa jest tylko ta filozofia, która nie tylko wskazuje, co czynić, ale też daje do tego siłę, dlatego augustynizm wiąże ściśle spekulację i działanie. Celem augustynizmu jest doprowadzenie człowieka do aktu woli, przez który wiąże się on miłością z Bogiem; odróżniając naturę i łaskę, augustynizm jest skłonny do akcentowania roli łaski przy pomniejszaniu roli natury; głosi prymat ducha nad materią i krytycznie odnosi się do tego, co zmysłowe i cielesne; kryterium prawdy jest autorefleksja duszy, która daje wszelką pewność i jest podstawą oczywistości poznawanych faktów; wszelkie wrażenia i świadomość pochodzą bardziej od duszy niż od ciała, dlatego dusza jest człowiekowi lepiej znana niż ciało; podobnie do poznania Boga dochodzi się przez analizę myślenia duszy.

SCHOLASTYKA obejmujący różnorodne kierunki filoz., których wspólną cechą było podejmowanie problemu zgodności prawd wiary chrześc. z rozumem naturalnym oraz przyjęcie określonej metody badań i wykładu (tzw. metody scholastycznej); scholastyka powstała jako wyraz przekonania autorów chrześc. (głoszonego już przez Boecjusza) o konieczności pełnego zrozumienia tego, w co się wierzy ; przyjęta w scholastyce metoda nauk. polegała na konfrontowaniu danych objawienia (Pismo Święte i Tradycja) oraz komentujących je autorytetów patrystycznych (gł. św. Augustyna) z rozumowaniem log. lub metafizycznym oraz akceptowanymi autorytetami starożytności pogańskiej w ramach scholastyki posługiwano się oryginalnymi metodami nauczania i specyficznymi formami opracowania pisemnego Zestaw problemów badanych w XII...