FILOZOFIA

PYTANIE 1. Powstanie i rozwój filozofii.

Przedmiot filozofii FILOZOFIA to nauka o tym co dla ludzkości najważniejsze i najcenniejsze, czyli we wcześniejszych okresach: NORMY MORALNE, BÓG I DUSZA, PRZYRODA.

Przedmiotem filozofii był na początku ŚWIAT RZECZYWISTY, później zawężony do myśli ludzkich o świecie. Filozofia na początku nie była uznawana jako nauka. Myśliciele, którzy ją uprawiali przez podejście bardziej ogólne nie uznawali jej jako nauki. Filozofia była POEZJĄ, chęcią poznania, zaspakajaniem potrzeb.

Zakres filozofii.

Zanim jeszcze zarysował się pełny zakres filozofii zostały już wyodrębnione pewne działy.

Np. za czasów Arystotelesa LOGIKA

Później SOCJOLOGIA, PSYCHOLOGIA

FILOZOFIA = miłość mądrości (z grec.)

FILEO + SOPHIA   miłość + mądrość

„Mądrość jest rzeczą boską, a jedynie miłość jej jest dostępna dla ludzi” PITAGORAS

Platon podzielił WIEDZĘ na: -  wiedzę o zjawiskach

-     wiedzę o bycie – FILOZOFIA –

oznaczenie wiedzy najistotniejszej,                                                                             ogólniejszej, prawdziwej i trwalszej

Filozofia Europejska i jej okresy:

3 WIELKIE EPOKI]

Starożytna (VI p.n.e. – VI w n.e.)

Średniowieczna (do XIV w)

Nowożytna (od XV w)

Poprzednicy filozofów.

Jeszcze przed rozpoczęciem filozofii w Grecji, Grecy posiadali już:

1.WIERZENIA RELIGIJNE – rysy pierwotnej religii. Grecy widzieli potęgi wyższe od człowieka wb których jest on bezsilny i bezradny.

Wytworzenie koncepcji:

-     religijno-moralnej

-     religijno – poznawczej

-     religijno-poetyckiej

Z koncepcji rel-poetyckiej powstała mitologia OLIMPU.

Wierzenia religijne + potrzeby moralne – zrodziły myśli o trwaniu duszy, sprawiedliwości, o pozagrobowej nagrodzie i karze. (Później przeniknęły do Filozofii).

2.UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNE – Grecy opanowali je już w VII w od innych ludów (Wschodu, Felicjan, Egipcjan) Rachunki, handel, mierzenie przestrzeni, rolnictwo, leczenie.

PRAKTYKOWALI NIE ZNAJĄC PRZYCZYN.

3.ŻYCIOWE REGUŁY – „Jak postępować, by nie dezorganizować ustroju społecznego, sobie korzyść przynieść a innym krzywdy nie zrobić.”

MĘDRCY formułowali przepisy i prymitywne refleksje etyczne. Mędrcami byli praktycy, działacze, którzy zajmowali wybitne stanowiska.

PITTAKOS, SALON, TALES – założyciel szkoły filozoficznej.

PYTANIE 2. Działy filozofii.

Doktryny filozoficzne

OGÓLNA nauka o:

-     BYCIE

-     POZNANIU

-     WARTOŚCIACH

Podział już ustalony już w IV w P.N.E. przez greckich uczonych z Akademii Platońskiej.

PODZIAŁ GRECKI

1.   Fizyka -  BYT – nauka o przyrodzie, duszy, Bogu.

2.   Logika – POZNANIE – teoria poznania, krytyka poznania

3.   Etyka – WARTOŚCI – ETYKA= wartości moralne. ESTETYKA= wartości estetyczne

Do trzech głównych działów dołączają pokrewne

TEORIA POZNANIA – logika formalna, metodologia

ETYKA – fil. Prawna, państwa, społeczeństwa i religii. Z estetyką filozofia sztuki.

Działy te były uprawiane sporadycznie.

PYTANIE 3. Filozofia a inne formy aktywności intelektualnej człowieka.

Kosmos, przyroda zewnętrzna

Zagadnienia psychologiczne, epistemologiczne, estetyczne, etyczne

Filozofia musiała zająć się wyjaśnianiem najszczegółowszych zjawisk tj. astronomia, meteorologia

PYTANIE 4. Heraklit, eleaci, Demokryt – zmienność a stałość świata.

Od Talesa filozofia rozdarła się na 2 kierunki:

-     Heraklit

-     Eleaci

Pogląd Heraklita: „Nie można dwa razy wejść do tej samej wody”

RUCH. Zmianę należy rozumieć jako przemijanie w czasie polega na względności (relatywności), co oznacza że różne rzeczy w jednym odniesieniu są dobre, małe, itp... na tle drugim: złe, duże, itp.. to ludzie na tle których odgrywają się zjawiska rozstrzygają o tych zjawiskach, o ich postrzeganiu, rzeczy są względnie relatywne.

SUBIEKTYWNOŚĆ – wszystko jest względne, zmienne, związane od perspektywy człowieka, np. muzyka dobra dla jednych jest zła dla innych.

SPRZECZNOŚĆ – jedne rzeczy są jednocześnie tym czym są i jednocześnie tym czym jeszcze nie są. Rzeczy są wrzucane w wir przemian.

„WSZYSTKO CO ŻYJE UMIERA”

Pewne szanse się kończą, umierają. Heraklit zwraca uwagę na wewn. Napięcie ruchu.

Chce elementom świata odebrać statyczność mówiąc i umieszczając je w ruchu: w czasie, w relacji z innymi, uwikłane w ludzki sposób postrzegania, w sprzeczności, zależności ze swoim przeciwieństwem.

Heraklit szuka sensu wierności. Wskazuje że ruch charakteryzuje się:

-   istotą ruchu jest jedność, przeciwieństwo (jeśli chce się wyjaśnić jakieś pojęcie, najlepiej szukać jego przeciwieństwa). Jest to uporzątkowanie ruchu świata.

-   Świat przeniknięty jest LOGOSEM – duszą, rozumem świata.

W tym zmieniającym się wewn. Świecie, istnieje logos, który nadaje światu, przemijaniu, ruchowi pewien rytm, porządek.

Pogląd 2. Bóg i świat to jedność (PANTEIZM)

Zmienność przeniknięta LOGOSEM, nadającym tej zmienności sens, całościowość, uporządkowany rytm.

FIL. ELEATÓW

Eleaci będą starali się uporządkować abstrakcję stałości. Istotę świata stanowi stałość. Umysł ludzki nie chce być usatysfakcjonowany tymi abstrakcjami Heraklita. Prawdziwa filozofia nie powinna być uzależniona zmysłowością, to byt powinien być czymś stałym, a nie ruchem.

Wszystko w czym jest zmiana jest nie bytem. W ruchu nie można odnaleźć stałej podstawy. Świat wg ruchu jest nie bytem, nie jest istnieniem. Pojęcie bytu. Pojęcie bytu jest zatem w zgodzie rozumowi, wieczności.

E. twierdzą że byt to stałość. Wiedza dotycząca bytu jest poznaniem i poszukiwaniem prawdy i tylko tak można go osiągnąć. Byt to wieczność, jedność, niepodzielność, coś co ma charakter rozumowy i myślowy.

DEMOKRYT:

-           atom – byt

-           przestrzeń – niebyt

Wszystkie rzeczy to skupiska atomów. Zmiany rzeczy to zewnętrzne przejawy ruchu atomów. Ruch atomów nie wynika z wewnętrznej energii atomu, bo atomy są we wnętrzu niezmienne. Poruszają się one na skutek uderzenia 1 atomu w drugi atom i jest to ruch mechaniczny.

Filozofia D. To materializm i mechanizm.

PYTANIE 5. Sokrates jako filozof i wykładowca.

SOKRATES 469-399 p.n.e.

Żył i nauczał w Atenach, przez Ateńczyków został skazany na śmierć. Żadnych pism po sobie nie zostawił, ale w dziejach filozofii odegrał rolę przełomową. Jego poglądy znamy z dzieł jego uczniów, przede wszystkim Platona. Dla potomnych stał się wzorcem etycznym filozofa, który żyjąc zgodnie z prawdą, gotów jest też za nią oddać życie. Ostatni dzień życia spędził wśród przyjaciół, dyskutując o nieśmiertelności duszy. Wyrok wykonano dając mu do wypicie cykutę.

Przyznanie się Sokratesa do niewiedzy – „Wiem, że nic nie wiem” – nie jest jedynie ironią (z której uczynił jedną ze swych metod dociekań) mającą wykorzystać pozorną mądrość jego oskarżycieli. W twierdzeniu tym bowiem zawarte jest już nowe rozumienie wiedzy jako wiedzy właśnie. Próbując odpowiedzieć na pytanie czym jest sama wiedza prowadził Sokrates niekończące się rozmowy z mieszkańcami Aten. ( w rozmowach tych ujawniając często niewiedzę najbardziej z nich szanowanych, co przyczyniło się do jego zaskarżenia, sądu i wyroku śmierci.). Wprawdzie nie znalazł odpowiedzi na to pytanie, ale stawiając je otworzył nowy obszar dociekań. SOKRATES z pewnością stał się wzorcem dla wszystkich tych, którzy pożądając mądrości, są jej miłośnikami – filozofami

W rozmowach Sokrates nie usiłował pouczać czy przekonywać swoich rozmówców, ale przez umiejętne stawianie pytań (co przekształcił w metodę) próbował pomóc im wydobyć podstawy życiowych przekonań i poglądów, wierząc iż człowiek wiedzę może odnaleźć tylko w sobie samym. Sokratesowi chodziło raczej o wiedzę etyczną. Pierwotne pytanie dotyczyło pochodzenia dzielności etycznych (cnót): czy są one wrodzone, czy też można się ich nauczyć. Sokrates nie udzielił na to pytanie ostatecznej odpowiedzi, ale stwierdził, że dzielności nie są bardziej wrodzone niż sama mądrość, gdyż są tylko jej przejawem. Stanowisko takie nazywane jest ETYCZNYM INTELEKTUALIZMEM.

Sokrates konsekwentnie próbował wskazać jak żyć cnotliwie. Przekonywał że każdy z nas szuka dla siebie dobra, ale możemy się mylić lub nie wiedzieć, czym ono jest. Ponieważ jednak szukamy tylko dobra, to kiedy je wreszcie nieomylnie poznamy, nie będziemy mogli czynić zła: wszelkie zło jest więc błędem, wiedza to cnota, zatem nikt świadomie nie popełnia zła. Przesłanki oraz rozwinięcia tego argumentu dostarczają materiału do dyskusji etycznych od chwili ich sformułowania po raz pierwszy w dialogach Platona.

PYTANIE 6. Platon – ontologia, teoria poznania, filozofia człowieka.

Był uczniem i przyjacielem Sokratesa. Około 388 roku założył w Atenach szkołę nazwaną Akademią. Przetrwała ona aż do 529 r. N.e. Dzieła Platona mają głównie formę dialogów.

Dusza – jako moc ożywiająca to, co żyje – utożsamiana była z oddechem, tchnieniem. Myśl grecka rozwinęła to pojęcie, wyodrębniając różne funkcje duszy i różne stopnie uduchowienia: żywotność, zmysłowość, umysłowość (właściwą jedynie człowiekowi). Platon mówiąc o duszy zwraca szczególną uwagę na zmysłowość i umysłowość, interesują go głównie zdolności poznawcze człowieka.

Chcąc wyjaśnić, skąd ludzie pogrążeni w świecie zmysłowym mogą mieć jakąkolwiek wiedzę o świecie idei, Platon przyjął koncepcję WIEDZY WRODZONEJ (później – natywizm) Wiedzę tę przynosi na świat nieśmiertelna, „pamiętliwa” dusza, która podczas swej wędrówki jako czysty duch zdobywa ją w świecie idei. Ale ponieważ jest to wiedza czysto umysłowa, samo wcielenie się duszy powoduje że dusza zapomina o świecie idei; stąd potrzeba pewnych szczególnych zabiegów, żeby jej pomóc tę wiedzę sobie przypomnieć.

POLIS – greckie miasto – państwo.

SPRAWIEDLIWOŚĆ – gł. Element doskonałości człowieka i wspólnoty politycznej należy umieć rozpoznać „co komu się należy”

W swej Politei” Platon nakreślił obraz doskonale „zestrojonej” społeczności, wychodząc od analogii, jaka zachodzi między wewn. Ustrojem jednostki i ustrojem POLIS, trzem funkcjom duszy: rozum, odwaga, pożądanie, odpowiadać by miały w polis funkcje: rządców, żołnierzy i rolników. Przede wszystkim analogia ta służy Platonowi do podkreślenia, że sama jednostka stanowi pewną funkcję „całości”, jaką jest POLIS i powinna być tak ukształtowana, jak tego wymaga doskonałość tej całości.

Rozwijając swą „psycho – polityczną” analogię doszedł do wniosku, że tak jak rozum rządzić powinien człowiekiem, tak też w państwie panować powinni filozofowie. Platońską koncepcję politei” uznaje się za prawzór wszelkich późniejszych utopii politycznych.

Dzieła:  „Fedon”, Państwo”

PYTANIE 7. Arystoteles – ontologia, teoria poznania, filozofia społeczna.

Był jednym z najwszechstronniejszych myślicieli greckich. Kształcił się początkowo w Akademii Platońskiej, ale własną filozofię rozwinął w opozycji do Platona. Założył w Atenach własną szkołę, nazwaną liceum albo szkołą perypatetyczną. Obszerny zbiór jego pism uporządkowali dopiero jego uczniowie.

źródłem filozofii jest zdziwienie wobec wspaniałości wszechświata i podziw, jaki on budzi.

EMPEIRIA – to co zmysłowe, dostępne zmysłom oraz oparta na tym znajomość, obeznanie z rzeczami, które nie jest jeszcze poznaniem prawdziwym – wiedzą, chociaż od niego wszelka wiedza się zaczyna.

TEORIA -  miała znaczenie sakralne, oznaczała oddawanie czci Bogu oraz adorację. Arystoteles teorią nazywał najwyższy rodzaj poznania. Wiedza teoretyczna jest wiedzą boską.

Przez filozofię rozumiał wiedzę teoretyczną. Każda z nauk teoretycznych, „czystych” rozważa „to, co jest” w obrębie swej dziedziny. Jednak żadna z nich nie rozpatruje samego „tego, co jest” – samego bytu. Właśnie badanie powszechnych własności „tego, co jest”, ma być zadaniem filozofii pierwszej (teologii, fil. poszukiwanej).

Arystoteles wyróżnia 4 przyczyny powstania wszystkiego:

-     p. materialna (z czego?)

-     p. formalna (wedle czego?)

-     p. sprawcza (kto lub co jest sprawca?)

-     p. celowa (z jakiego powodu?)

Dzielność człowieka jako istoty rozumnej polega na tym, że dzięki teorii, dający wgląd w ogólny porządek rzeczy, odnajduję on właściwą miarę dla swojego postępowania, co pozwala mu samodzielnie kształtować własne życie. Etyka A. Ma charakter INDYWIDUALISTYCZNY.

Arystoteles odnosi sprawiedliwość do prawa i jego przestrzegania, wprowadzając do tej cnoty element równości. SPRAWIEDLIWOŚĆ staje się u niego spoiwem wiążącym ludzi we wspólnotę która przez nią nabiera charakteru politycznego. Utrzymanie politycznego charakteru wspólnoty wymaga od obywateli traktowania jej jako obszaru komunikacji, przybierającego w demokracji formę mówienia, słuchania. To dzięki mowie LOGOS, zdolności do wydawania sądu, orzekania ludzkie stają się zdolne do życia we wspólnocie mającej na celu dobro wspólne. W tym ogólnym sensie sprawiedliwości tożsama jest z cnotą.

Dwa znaczenia sprawiedliwości:

-     destrybutywna (rozdzielcza)

-     retrybutywna (wyrównująca)

POLITYKA – A. Podejmując rozważania nad idealnym ustrojem w sposób systematyczny ujął także całość greckich doświadczeń politycznych, rozpatrując genezę społeczności politycznej, formy ustrojów politycznych i ich przemiany. Tym samym wyodrębnił ten obszar problemowy i utorował drogę rozumieniu polityki jako wiedzy o bycie politycznym.

PRZEKONANIE – metoda, której celem jest zmiana poglądów lub nastawienia słuchacza. Dla A. Retoryka stanowiła przede wszystkim sztukę rozumowego przekonywania.

W starożytności retoryka łączyła wiedzę naukową, z której osiągnięć czerpała, z przestrzenią publiczną, w której je stosowała.

Arystoteles opracował system logiki, który stanowił podstawę studiów logicznych aż do XIX wieku.

SYLOGIZM – wypowiedź, w której, gdy się coś założy, coś innego niż się założyło, musi wynikać dlatego, że się założyło.

Najczęstsza forma sylogizmu składa się z 3 twierdzeń, z których dwa są przesłankami, a jedno wnioskiem argumentu. Np. typowy sylogizm: Wszyscy ludzie są śmiertelni, Sokrates jest człowiekiem, Sokrates jest śmiertelny.

A.  uważał ludzką istotę za jeden byt będący częścią natury. PSYCHE czyli dusza, jest wg niego siłą ożywiającą ciało. Określał ją jako „formę ciała” i „pierwszy akt ciała naturalnego, które posiada w możności życie”. Dusza jest sprawczą, formalną i celową przyczyną ciała i ginie po jego śmierci.

Myśli należy traktować jako coś, co narzuca formę rozumowi.

A.  wyróżniał rozum czynny – twórczy i bierny – przyjmuje myśli.

PYTANIE 8. Epikur, stoicy, sceptycy – hellenistyczna filozofia życia.

EPIKUREIZM

Epikur – powiada „przyjemność niejedno ma imię – jest przyjemność pozytywna i negatywna”.

Przyjemność pozytywna polega na zaspakajaniu potrzeb i pragnień, trzeba mieć potrzeby i szukać ich zaspokojenia. Zdaniem Epikura najlepsza jest przyjemność negatywna polegająca na braku cierpienia fizycznego i duchowego. Stan dobrego samopoczucia wywołany przez sam fakt życia jest wystarczający żeby być szczęśliwym. Ten rodzaj przyjemności nie wymaga żadnych zabiegów, żadnej walki ze światem. Środkami do osiągnięcia przyjemności mogą być moralność i rozum. Nie można być szczęśliwym jeżeli prowadzi się życie łajdackie, wtedy łatwo o wrogów i kłopoty. Rozum zaś jest potrzebny, by wybierać między przyjemnościami, aby analizować skutki przyjemności. Rozum ma także zdaniem Epikura, rozpraszać następujące lęki:

1.         lęk przed niemożnością osiągnięcia szczęścia

2.         lęk przed cierpieniem

3.         lęk przed śmiercią

4.         lęk przed Bogami

Lęki odbierają spokój ducha i są przyczyną nieszczęść. Epikur w odpowiedzi na te 4 lęki proponuje nam tzw. Czwórmian leczniczy:

1.   Szczęście jest w zasięgu twojej ręki, nie to szczęście pozytywne, ale na pewno szczęście negatywne. Jeśli sam to szczęście odpychasz, goniąc za różnymi potrzebami i urojeniami to twoja sprawa. Szczęście jest w zasięgu ręki, trzeba nauczyć się je utrzymywać.

2.   Nie tyle cierpienie jest straszne, ile lęk przed nim. Cierpienie bowiem jeżeli jest długotrwałe to nie jest intensywne i da się znieść. Jak jest intensywne to długo nie trwa.

3.   Ze śmiercią się nigdy nie stykamy – bo kiedy śmierć jest to nas nie ma a gdy my jesteśmy, nie ma śmierci. Śmierć to brak wszelkich doświadczeń i odczuć, a tam gdzie niczego nie odczuwamy zmysłami nie ma ani dobra ani zła, a śmierć jest końcem wszelkiego odczuwania – nie ma więc czego się obawiać.

4.   Lęk przed bogami jest także nierozsądny, ponieważ bogowie wprawdzie są (zdaniem Epikura), ale nie mieszają się w sprawy ludzkie, czyli nie sprawują opatrzności nad światem i naszym losem, nie ma się więc co bogów obawiać.

Epikur był materialistą, naczelną wartością jest przyjemność i to przyjemność negatywna, ta o którą nie trzeba w ogóle zabiegać. Środkami tej przyjemności jest moralne życie i rozum, który przede wszystkim ma rozpraszać owe 4 lęki.

EPIKUR (341-270 p.n.e.) – filozofia ogrodów.

- Założył swą szkołę w Atenach w roku 306 p.n.e. przetrwała ona do IV w. N.e.

-     Epikur utożsamiał dobro etyczne z przyjemnością (gr.hedone), stał się prekursorem etyki hedonistycznej.

-     Niewiedza to źródło ludzkich lęków i obaw, wśród których najbardziej dokuczliwa wg Epikura jest obawa przed cierpieniem, niemożnością osiągania szczęścia, bogami, śmiercią

-     Lekarstwo „BÓG NIE WZBURZA STRACHU, ŚMIERĆ JEST BEZBOLESNA, TO CO DOBRE MOŻNA ŁATWO ZDOBYĆ, A TO CO ZŁE MOŻNA ŁATWO ZNIEŚĆ”

-     Aby zapewnić wolność ludzkim działaniom Epikur w swej filozofi...