Dokształcanie i doskonalenie zawodowe jako podstawowe zadanie oświaty dorosłych.
Andragogika jest to nauka o celach, treściach, formach, metodach, technikach i zasadach kształcenia, wychowania, uczenia się, samokształcenia i samowychowania ludzi dorosłych, bada więc proces wychowania ludzi dorosłych z punktu widzenia znaczenia tego procesu dla przygotowania ludzi do pracy, nauki, twórczości, życia społecznego i kulturalnego w społeczeństwie
(L. Turos Andragogika).
Jeżeli będziemy rozważali wychowanie ludzi dorosłych musimy mieć na uwadze proces kształtowania u nich takich cech intelektu i charakteru, zdolności i inteligencji, które umożliwiają im lepsze, bardziej wartościowe wykonywanie zawodowych, społecznych i rodzinnych zadań, ułatwiając im indywidualny awans. Człowiek dorosły uczy się coraz lepiej pełnić role społeczno-zawodowe. Wymaga to przewartościowania różnych wartości, zmiany strategii życiowej, eliminacji tych przyzwyczajeń, które utrudniają osiągnięcie wyższego poziomu świadomości i działania. Według W. Szewczuka człowieka dorosłego cechuje stabilizacja myślowo-działaniowa, co oznacza, że posiada on dostateczną orientację w rzeczywistości przyrodniczej i społeczno-kulturowej, umożliwiającej mu wykonywanie pracy produkcyjnej oraz rozwiązywanie problemów życiowych. W zachowaniu ludzi dorosłych przejawiają się trwałe tendencje co pozwala przewidzieć jego zachowanie, może to być pomocne do wzmacniania i utrwalania u ludzi dorosłych tych cech, które zwiększają ich przydatność dla społeczeństwa ( W. Szewczuk Psychologia).
Rozwój oświaty dorosłych w Polsce jest przykładem uzależnienia jej celów i zadań od warunków społecznych i politycznych:
„- po wojnie oświata dorosłych pojmowana była jako czynnik przemian społecznych, których drugorzędną rolę odgrywał wąsko rozumiany interes państwa wyrażający się m.in. w jednolitej oświacie. Zasadą organizującą dorosłych w pierwszych latach po II wojnie światowej były przede wszystkim : walka z analfabetyzmem i ukazywanie wartości nowego systemu politycznego.
- we wczesnych latach sześćdziesiątych ekonomiści zaczęli dowodzić, iż oświata jest głównym czynnikiem rozwoju ekonomicznego, a wykształcenie traktowano jako czynnik determinujący karierę. Głównym celem oświaty dorosłych w tym okresie staje się orientacja na karierę i pragmatyzm, a pomniejszona zostaje wartość uczenia się dla samorealizacji,
- w latach siedemdziesiątych w programach oświaty dorosłych pojawia się brak korelacji miedzy kształceniem, działalnością człowieka i warunkami jego życia. Oparcie gospodarki na nieracjonalnych zasadach degradowało wśród dorosłych zdobywanie wiedzy i podnoszenie kwalifikacji,
- lata osiemdziesiąte doprowadziły do dalszej dewaluacji wartości kształcenia. Rozziew miedzy poziomem wykształcenia , treścią pracy, wysokością zarobków i warunkami bytu sprawił ,ze ludzie stracili wiarę w sens ciągłego podwyższania swego wykształcenia...
Kolejne lata przyniosły inne spojrzenie na oświatę „ Oświata dorosłych działa na proces reprodukcji społecznej - jako podstawowego warunku egzystencji społecznej - nie bezpośrednio, lecz przez ludzi i instytucje. Wyrazem zakresu i skuteczności oddziaływania oświaty dorosłych na życie społeczne i gospodarcze staje się miejsce, jakie zajmują pracownicy oświaty dorosłych i instytucje oświatowe, szczególnie w układzie społecznych wyróżników stratyfikacji.”(K. Przyszczypkowski Oświata dorosłych w systemach kooperacji)
W mojej pracy zajmę się dokształceniem i doskonaleniem zawodowym pracowników (poprę to własnym przykładem) dlatego przytaczam tu definicje tych terminów:
Dokształcanie - „ proces podnoszenia poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych - w stosunku do poziomu posiadanego” (K. Czarniecki Rozwój zawodowy człowieka).
Doskonalenie zawodowe - „stopniowe dochodzenie do mistrzostwa oraz uzyskiwanie coraz to wyższego statusu społecznego i ekonomicznego w zawodzie bez konieczności wychodzenia z danej grupy społeczno- zawodowej” ( Słownik pedagogiki pracy).
Dokształcanie i doskonalenie zawodowe obejmuje ludzi od 18-65 roku życia. W ciągu pracy zawodowej człowiek przechodzi różne fazy rozwoju zawodowego :
„ - dojrzewanie decyzji do podjęcia pracy zawodowej,
- adaptację społeczno-zawodową,
- identyfikację społeczno- zawodową,
- stabilizację społeczno- zawodową,
- dokształcanie i doskonalenie społeczno – zawodowe,
- szczytowe osiągnięcia społeczno- zawodowe,
- stopniowy regres,
- wycofanie się z czynnej pracy zawodowej” (K. Czarniecki Rozwój zawodowy człowieka).
O dokształcaniu lub doskonaleniu będziemy mówić gdy pracownik sam podejmuje decyzję o uczestnictwie w dowolnych formach lub gdy zakład pracy zobowiązuje pracownika odgórnie.
Według T. Nowackiego istnieją następujące funkcje dokształcania i doskonalenia zawodowego:
· Adaptacyjna lub wdrożeniowa; adaptacyjna występuje wtedy gdy podejmujemy pierwszą pracę lub gdy zmieniają się warunki naszej pracy. Wdrożeniowa wystąpi , gdy zaistnieje konieczność przeorganizowania dotychczasowych doświadczeń i umiejętności stosownie do wymagań stanowiska pracy.
· Wyrównawcza - wystąpi podczas uzupełniania wiedzy i umiejętności do wymagań formalnych niezbędnych dla zajmowanego stanowiska. Polega to zazwyczaj na uzupełnianiu poziomu wykształcenia do poziomu wymaganego przez odpowiednie dokumenty prawne.
· Renowacyjna - jest wynikiem szybszego rozwoju nauki i techniki. Polega na aktualizacji wiedzy po upływie pewnego czasu od ukończenia szkoły.
· Rekonstrukcyjna - polega na kształtowaniu postaw i zdolności innowacyjnych, podejmowaniu wysiłków twórczych, których celem jest wprowadzenie nowatorskich rozwiązań w pracy.
· Rekwalifikacyjna - ma prowadzić do zmiany specjalności zawodowej, bądź uzyskania dodatkowej specjalności.
(T. Nowacki Kształcenie i doskonalenie pracowników. Zarys andragogiki pracy)
Dokształcaniem i doskonaleniem dorosłych zajmują się różne instytucje:
1. Szkoły zawodowe dla dorosłych : szkoły zawodowe dla pracujących, średnie szkoły zawodowe (zaoczne i wieczorowe), średnie studia zawodowe (zaoczne i wieczorowe), policealne studia zawodowe (zaoczne i wieczorowe), szkoły mistrzów, uczelnie wyższe (studia zaoczne, wieczorowe i podyplomowe).
2. Zakłady pracy państwowe i spółdzielcze (szkolenia wewnątrz zakładowe, staże zawodowe, praktyki , kursy, konferencje, seminaria ).
3. Organizacje oświatowe i społeczne (Związek Zakładów Doskonalenia Zawodowego, Towarzystwo Naukowej Organizacji i Kierownictwa, Naczelna Organizacja Techniczna, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej).
J. Półturzycki uważał ,że do czynników ,które w znacznym stopniu mogą się przyczyniać się do podniesienia poziomu naukowego i efektywności pracy dydaktycznej dla dorosłych należą: ciągłość kształcenia dorosłych oraz łączenie nauki szkolnej z wdrażaniem słuchaczy do działalności samokształceniowej oraz uczestnictwo w pracy kulturalno- oświatowej.
Wielorakie związki, jedne bardziej istotne, inne mniej, występują między osobowością ludzką a wykonywanym przez nią zawodem. Jednym z przejawów związku ściślejszego jest dochodzenie do zawodu na zasadzie jego wyboru. Niestety, zjawisko to bynajmniej nie występuje obecnie zbyt często. Większość ludzi nie znajduje się w tym korzystnym położeniu, by móc sobie wybierać zawód, lecz dochodzi do niego w wyniku skomplikowanego nieraz zbiegu okoliczności, w których do głosu dochodzą mniej lub więcej czynniki ekonomiczne i społeczne, a tylko w małym stopniu indywidualne skłonności. Zostać „więziennikiem”, a nim zostałem w wieku trzydziestu paru lat – było takim zbiegiem okoliczności. Podejmując służbę zdawałem sobie sprawę z konieczności podnoszenia swoich kwalifikacji.
Aby zostać funkcjonariuszem Służby Więziennej należy przejść poprzez cały ciąg szkoleń i kursów kończących się egzaminami. Miesięczne szkolenie wstępne, a po około dwóch latach Szkoła Podoficerska w Szczypiornie trwająca prawie trzy miesiące. Każda zmiana w przepisach (Ustawa o Służbie Więziennej, Kodeks Karny) wiązała się z poszerzaniem wiadomości , które musiałem posiąść by móc funkcjonować jako więziennik. Ja absolwent średniej szkoły technicznej widzący w technice i technologii panaceum na zło tego świata zdałem sobie sprawę, że znalazłem się w innej rzeczywistości.
W pracy swojej spotkałem człowieka – z jego wadami i zaletami. Przestępca, skazany, osadzony, tymczasowo aresztowany, to terminy jakich używa się wobec osób, które widuję na co dzień – z którymi spędzam znaczną część dnia. Obecnie jestem funkcjonariuszem pionu technicznego. Sprawuję nadzór nad grupami skazanych zatrudnionych na terenie jednostki penitencjarnej .
Jak skazany ma sobie skutecznie radzić po wyjściu na wolność? Będzie miał większą szansę poradzić sobie na wolności, jeśli nabędzie umiejętności w wykonywaniu pracy. Trzeba go jednak do tego przygotować. Nauczyć, jak: dbać o narzędzia , właściwie się nimi posługiwać . I tu zaczyna się moja rola. W każdej grupie roboczej jest kilku dorosłych , są to najczęściej dobrzy fachowcy, którzy po raz pierwszy trafili za więzienne mury. Staram się starannie dobierać ludzi do grup zatrudnienia, z reguły na dwóch osadzonych dorosłych przypada jeden „małolat”. Trzon grupy stanowią osoby , które pracują co najmniej pół roku i wykazują się umiejętnościami oraz nienagannym zachowaniem. Podległe mi grupy zatrudniane są przeważnie przy pracach remontowo-budowlanych. Skazani młodociani najczęściej z ukończoną szkołą podstawową bez jakiegokolwiek wyuczonego zawodu wdrażani są do pracy . Na początku do robót pomocniczych , a w miarę nabywania wprawy kierowani są do prac samodzielnych wymagających zarówno umiejętności jak staranności. Jak robić to dobrze ? Jak pomóc tym ludziom?
By uczyć, trzeba posiąść wiedzę. Wybór był prosty – studia i to studia pedagogiczne, najlepiej związane z wykonywanym zawodem. Kolejny stopień doskonalenia zawodowego – ale czy tylko zawodowego, a może chęć poszerzenia swojej wiedzy o człowieku? Konsekwencją ukończenia studiów może być awans zawodowy, co z kolei rodzi potrzebę dalszego pogłębiania wiedzy.
Współczesna rzeczywistość zmusza do działalności reorientacyjnej i adaptacji zawodowej ze względu na : bezrobocie, wiek, chorobę, czy też z innych niezależnych od siebie czynników, ludzie muszą podejmować prace o innym niż dotąd charakterze. Trudność polega na tym, że dorosły człowiek nie zawsze potrafi podjąć właściwą decyzję.
„Rozpoznanie, rozwijanie i wykorzystanie indywidualnych zdolności, wiedzy, kwalifikacji, umiejętności i aspiracji społeczno-zawodowych służą właściwemu gospodarowaniu zasobami pracy, zwiększaniu wydajności i jakości pracy. Racjonalne gospodarowanie tym potencjałem, właściwe sterowanie grupą ludzi, którzy mają wiele sił fizycznych i chęci, może nie tylko zaspakajać ich potrzeby materialne czy finansowe, ale ma także ogromne znaczenie społeczno-polityczne i gospodarcze. Aby takie decyzje były najbardziej optymalne i korzystne dla zainteresowanych niezbędna jest pomoc lekarza, psychologa, pedagoga, socjologa, a nawet ekonomisty. Chodzi bowiem o uwzględnienie nie tylko struktury technicznej nowego zawodu, ale o fizyczne, psychiczne i zdrowotne możliwości optanta” (S.SUCHY, Kształcenie ustawiczne a poradnictwo wychowawczo-zawodowe dla dorosłych).
Literatura:
1. Lucjan Turos ANRAGOGIKA Warszawa 1976 PWN
2. Włodzimierz Szewczuk PSYCHOLOGIA CZŁOWIEKA DOROSLEGO
Warszawa 1959 WP
3. Kazimierz Przyszczypkowski OŚWIATA DOROSŁYCH W SYSTE-MACH KOOPERACJI SPOŁECZNEJ W: WYBRANE ZAGADNIENIA Z OŚWIATY DOROSŁYCH. Praca zbiorowa pod red. Józefa Skrzypczaka
Poznań 1995 WN UAM
4. Tadeusz Nowacki KSZTAŁCENIE I DOSKONALENIE PRACOWNI-KÓW. ZARYS ANDRAGOGIKI PRACY. Warszawa 1983 PWN
5. SŁOWNIK PEDAGOGIKI PRACY. Praca zbiorowa pod red.
L. Koczniewskiej-Zagórskiej, T.W. Nowackiego, Z. Wiatrowskiego
Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1986 Ossolineum
6. K. Czarnecki ROZWÓJ ZAWODOWY CZŁOWIEKA.
Warszawa 1985 IWZZ
7. Józef Półturzycki SZKOLNICTWO DLA PRACUJĄCYCH. POTRZEBY I PERSPEKTYWY Warszawa 1970 Wyd.CRZZ
8. S. Suchy KSZTAŁCENIE USTAWICZNE A PORADNICTWO WYCHOWAWCZO-ZAWODOWE DLA DOROSŁYCH.
W: PORADNICTWO WYCHOWAWCZO-ZAWODOWE. Praca zbiorowa pod red. Wojciecha Brejnaka Warszawa 1980 WSiP
mpwjs