BIOGRAFÍA I TWÓRCZOŚĆ JANA ANDRZEJA MORSZTYNA. – zagadnienie 104
Jan Andrzej Morsztyn określany jest często mianem „dworzanina i polityka", gdyż faktycznie, większość swojego życia poświęci! polityce, a nie twórczości.
Morsztyna nie można cenić za nowatorstwo, ponieważ nie wprowadził do polskiej poezji żadnych nowych wzorów. Tak gatunkowo, jak i metrycznie czy stylistycznie, korzystał z gotowych wzorów, był noetą wtórnym. Jednakże zdecydowanie należy docenić jego kunszt i doskonałość warsztatową w realizacji wybranych form. Jest uznawany za synonim polskiej poezji barokowej, bo właśnie w upodobanych przez ba-:>k formach- był mistrzem.
Biografia.
Morsztyn urodził się 24 VI 1621 w Małopolsce, jego ojciec był kalwinem, zamożnym ziemianinem, pochodził ze spolszczonej rodziny Morstinów, nobilitowanych mieszczan. Wykształcenie domowe odebrał pod kierunkiem wuja matki waleriana Otwinowskiego (tłumacza Owidiusza i Wergiliusza), który patronował jego pierwszym próbom poetyckim, o czym dowiadujemy się z epitafia „Nagrobek J.Mci Panu Walerianowi Otwinowskiemu...", w którym J.A.M. pisze: „do Febowej drogę podał lutnie".
Następnie młody Andrzej studiował w Lejdzie, podróżował u boku Lubomirskiego, z którym zwiedził Francję, Włochy. Od 1648 roku był związany z dworem królewskim, na którą drogę otworzyła mu służba u Aleksandra i Jerzego Lubomirskich oraz protekcja ich ojca Stanisława, wojewody krakowskiego, a takie przyjaźń z braćmi Opalińskimi. Morsztyn związany był od samego początku ze stronnictwem francuskim. Szybko dochodził do coraz wyższych godności, w 1655 posłował do Szwecji. Prawdopodobnie pod namowami króla przyjął katolicyzm i przybrał drugie imię (Jan). Był powiernikiem politycznym Ludwiki Marii, ożenił się z jej dwórką, Katarzyną Gordon. Uwieńczeniem błyskotliwej kariery było stanowisko podskarbiego wielkiego koronnego, które Morsztyn pełnił od 1668 roku. Jako entuzjasta polityki pro francuskiej, rozczarowany był nowym królem Michałem Korybutem, więc przeszedł do opozycji. Po elekcji Sobieskiego znowu znalazł się w łaskach i wtedy zgromadził olbrzymi majątek, wybudował w Warszawie wspaniały pałac. Gdy Jan III stał się zwolennikiem Austrii, Morsztyn znów zaczął prowadzić tajną politykę. Za zdefraudowane pieniądze zakupił posiadłości w Cahteauvillain pod Paryżem, został francuskim agentem i złożył przysięgę wierności Ludwikowi XIV. Echa tego wydarzenia szybko dotarły do Polski i przeciw Morsztynowi wszczęto proces. Ten zdążył jednak uciec do Francji, gdzie żył dostatnio w swoich posiadłościach (nie tylko ze zdefraudowanych pieniędzy, miał też bogatych zięciów ). Choć w ojczyźnie został uznany winnym zdrady stanu, nie uznawał wyroku i uważał, że był on powodowany zawiścią. Morsztyn zmarł 8.01.1693r. w swojej podparyskiej posiadłości.
Twórczość
Całe dokonania literackie Morsztyna zamykają się w przedziale lat 1638-1661. Morsztyn był wirtuozem słowa, umiał sprawnie korzystać z obcych wzorów. Czerpał z literatury rzymskiej, nowołacińskiej, francuskiej, włoskiej i hiszpańskiej. Pozostawał jednak pod szczególnym wpływem włoskiego poety Giambaptista Marino (lub Marini - 1569 - 1625). Jest uznawany M. Za największego z polskich marinistów. Na nim wzorował się pisząc, a nawet tytułując swój zbiór „Lutnia" (tytuł jest tłumaczeniem tytułu tomu Marina- La lira). Tłumaczył także fragmenty głównego dzieła Marina, poematu Adonis (jest to liryczny, mitologiczny epos w dwudziestu pieśniach, pisanych oktawami).
Morsztyn nie dbał o wydawanie swoich utworów, krążyły one jedynie w odpisach, a poeta pisał „do szuflady".
Do utworów Morsztyna należą:
- „Nagrobek J.Mci. W.Otwinowskiemu..." (powst, 1647);
- „Fraszki" - swawolne, pisane ok. 1545;
- „Gadki" - ok. 1651- zagadki wierszowane w przeróbce z francuskiego; .
A takie dwa najbardziej znane zbiory:
- „Kanikuła albo Psia Gwiazda" (1647)
- „Lutnia" (1661)
„Kanikuła" powstała latem 1647r. Na Ukrainie, oparta jest na koncepcie wykorzystania w każdym z 31 wierszy motywu „psa niebieskiego", czyli Psiej Gwiazdy' z Gwiazdozbioru Syriusza; klimat całości jest lekki, sielankowy.
„Lutnia" obejmuje ok. 210 wierszy z lat 1638-1660, zawartych w dwóch księgach. Zredagowano została ostatecznie przed Nowym Rokiem 1661 i wydana z dedykacją dla Łukasza Opalińskiego. Tematycznie są to różnorodne utwory: wiersze miłosne przeplatają się z żartobliwymi epigramatami, listami do przyjaciół krewnych, tekstami wulgarnymi i nielicznymi utworami quasi-religijnymi.
Praca translatorska Morsztyna
-Dramatyzowana sielanka Torquato'a Tassa „Amintas", dedykowana żonie Lubomirskiego - Helenie, powstała przed rokiem 1650, wystawiona prawdopodobnie na dworze Heleny;
-„Psyche" (ok. 1661), przekład i parafraza cz. IV poematu romansowego Mariniego, zamknięty w ramach fabularnego opowiadania Apelejusza;
-najwybitniejsze dzieło - „Cyd, albo Roderyk", przekład utworu Pierre'a Corneille'a, przekład do dziś jest wysoko ceniony.
.
mcfly9