Antoni Sobczak (Kier. Katedry matematyki, statystyki i informatyki)
Literatura:
R. Domański. Przestrzenna transformacja Gospodarki. Wyd.Nauk. PWN. W-wa 1977
A. Sobczak. Prace z gospodarki przestrzennej. Zeszyty naukowe AE w P-niu nr 14 P-ń 2001
A. Bernaciak, W.M. Gaczek. Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska. Wyd.AE w P-niu MDnr 99 P-ń 2001
A. Sobczak. Wybrane strategie rozwoju miast. Zesz.Nauk.AE w P-niu seria1 zeszyt nr 273 P-ń 1999
A. Budnikowski. Ochrona środowiska jako problem globalny PWE W-wa 1998
Informacja przestrzenna w gospodarce regionalnej IgiK w W-wie. W-wa 1999
Podstawy gospodarczej polityki miasta. Studium Poznania. Cz. II. Biuletyn KPKZ PAN zesz. nr187 W-wa 1999
T. Polityka przestrzennego zagospodarowania kraju
1. Wprowadzenie
13.10.2001
Polityka przestrzennego zagospodarowania kraju (ppzk) to polityka państwa w dziedzinie przestrzennego zagospodarowania kraju w perspektywie najbliższych kilku lat. Obowiązek opracowania koncepcji ppzk wynika z ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym.
Formuły koncepcji ppzk :
- podmiotem jest polityka państwa zmierzająca do takiego oddziaływania na zagospodarowanie kraju, by było ono współzależne z priorytetami jego rozwoju,
- Podmiotem jest rząd,
- Odbiorcy – wszystkie podmioty publiczne i prywatne,
- Nie ma bezpośredniego podporządkowania polityki przestrzennej samorządów lokalnych polityce przestrzennej rządu. Zachodzą tu relacje negocjacyjne
Koncepcja ppzk – w trybie pracy nad ogólną strategią rozwoju kraju, sytuuje to opracowanie w sferze planowania strategicznego. Koncepcja ppzk nie pełni funkcji nadrzędnych planu przestrzennego zagospodarowania wyznaczającego fizyczne rozmieszczenie inwestycji publicznych. Dostarcza natomiast przesłanek do sporządzania programów (przez samorządy lokalne) zawierających zadania rządowe.
- Koncepcja ppzk powstała w Rządowym Centrum Studiów Strategicznych. Jest to pierwszy w Polsce dokument obejmujący syntetycznie całość zagadnień związanych z zagospodarowaniem przestrzennym kraju. Dokument ten przyjął Sejm RP 17.11.2000 r.
Koncepcja nie obejmuje strategii lokalnych.
- Władza zdecentralizowana od 1990 r. (oraz od 1999 r.) – Rządowa i Samorządowa,
- Gmina Þpowiat Þ województwo Þ Centralne władze.
Dokument jest przyjęty przez Sejm ale nie ma prawa stanowiącego
„Kupiec Poznański”, „Obornicka”.
Uwarunkowania, cele i kierunki ppzk
2.1. Uwarunkowania
A. Wynikające z globalnych i europejskich wyzwań rozwoju
- rozwój cywilizacji informacyjnej (ludzie, ich kwalifikacje, postawy i sposób organizowania stają się współcześnie główną siłą motoryczną rozwoju; dotychczasowe rozmieszczenie surowców i majątku produkcyjnego odgrywa coraz to mniejszą rolę w przekształceniach przestrzennego zagospodarowania poszczególnych krajów),
- globalizacja gospodarki (zwrot na konkurencyjność polskiej przestrzeni w systemie europejskim i światowym),
- ekorozwój (ekologiczne uwarunkowanie i kryteria przestrzennego zagospodarowania kraju),
- demokracja (funkcjonowanie otwartego społeczeństwa obywatelskiego i decentralizacji zarządzania państwem),
- integracja Polski z Unią Europejską
B. Wynikające z czynników o znaczeniu europejskim i ogólnokrajowym.
- zwrotnikowe położenie Polski (wspólne interesy ale i możliwość wystąpienia konfliktów),
- historyczne ukształtowanie struktury przestrzennej kraju (dysproporcje w poziomie zagospodarowania),
- walory środowiska przyrodniczego (przestrzeganie zasad rozwoju zrównoważonego),
- przesłanki demograficzne (przyrost zasobów pracy, niska mobilność przestrzenna, bezrobocie, konieczność restrukturyzacji kształcenia).
2.2. Cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju.
A. Cele ppzk wynikają z konieczności dynamizacji rozwoju Polski przez kształtowanie takiej przestrzeni, która byłaby:
- Otwarta na Europę i Świat,
- Efektywna, innowacyjna i konkurencyjna,
- Czysta ekologicznie,
- Zdecentralizowana politycznie.
B. Założeniem ppzk jest równoważenie rozwoju umożliwiające stopniową likwidację istniejących dysproporcji i osiągnięcia europejskich standardów życia społeczeństwa. Ten cel główny przekłada się na szereg celów szczegółowych.
- Kształtowanie mechanizmów generujących efektywny ekonomicznie rozwój społeczno – gospodarczy
- Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego
- Ochrona dziedzictwa kulturowego (polska tradycja i tożsamość narodowa, tzw. Wartości),
- Utrwalenie bezpieczeństwa państwa (obrona kraju, zagrożenia terrorystyczne),
- Dbałość o ład przestrzenny (ład przestrzenny jest zwornikiem spinającym system strategicznych celów ppzk).
14.10.2001
2.3. Kierunki przyspieszenia społeczno – gospodarczego rozwoju Polski
- europejski krajowy system infrastruktury technicznej (autostrady, kolej, porty morskie i lotnicze, systemy energetyczne, gospodarka wodna,
- wzrost znaczenia metropolii stołecznej,
- szybki rozwój biegunów (ośrodków) rozwoju społ. - gosp. o znaczeniu europejskim (tzw. europolie), które w procesie konkurencji europejskiej mogą tworzyć coraz to silniejsze węzły przedsiębiorczości i innowacji oddziałujące na Polskę (dziś mają na to miano szansę – Warszawa, Poznań, Kraków i Trójmiasto; w dalszej perspektywie – Szczecin, Wrocław, Łódź, Katowice, Lublin, Białystok, Rzeszów, a także biopolarna aglomeracja Bydgoszcz – Toruń),
- wzrost znaczenia ponadregionalnych i regionalnych ośrodków równoważenia rozwoju (m.in. Olsztyn /uniwersytet Warmińsko- Mazurski, Koszalin /czeka na zatwierdzenie przez prezydenta nowego województwa, Elbląg),
- wykreowanie stref i ośrodków gospodarki turystycznej,
- zwiększenie dbałości o ochronę i kształtowanie środowiska przyrodniczego.
2.4.Główne kierunki ppzk:
Ppzk realizuje politykę rozwoju społ. – gosp i powinna dążyć do:
A. Dynamizacji polskiej przestrzeni w europejskim systemie konkurencji, innowacyjności i efektyeności przez kształtowanie warunków przestrzennych,
Ø tworzących lokalne, regionalne i europejskie systemy innowacji umożliwiające podmiotom gospodarczym aktywne wejście do gry konkurencyjnej w systemie gospodarki globalnej,
Ø ułatwiających dostępność polskich i zagranicznych podmiotów gospodarczych do systemów infrastruktury technicznej i społecznej (tzw. struktura okołobiznesowao) standardach europejskich,
Ø stymulujących współpracę międzynarodową gmin i regionów w europejskim systemie gospodarowania,
Ø umożliwiających zagospodarowanie w oparciu o popyt międzynarodowy krajowej przestrzeni turystycznej i rekreacyjnej.
B. Ekologizacji przestrzennego zagospodarowania kraju przez:
Ø promowanie ekorozwoju,
Ø uwzględnianie kryteriów ekologicznych w kreowaniu przekształceń przestrzennych,
Ø aktywną ochronę zasobów unikatowych (np. niektóre parki narodowe).
C. Restrukturyzacji zdeformowanych (w wyniku rozwoju historycznego) ogniw struktury przestrzennej (Górnośląski Okręg Przemysłowy i południowo – wschodni obszar Polski),
D. Wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich przez:
Ø modernizację i restrukturyzację gospodarki żywnościowej,
Ø ekologicznie uwarunkowany rozwój gospodarki wodnej i leśnej,
Ø rozwój agroturystyki,
Ø nowe inwestycje infrastruktury technicznej i społecznej.
3 Narzędzia przestrzennego zagospodarowania kraju
3.1. Ustawodawstwo – Podstawą systemu zagospodarowania przestrzennego jest ustawa z dnia 07-07-1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. nr 89, poz. 415, wraz z późniejszymi zmianami). Z dniem 01-01-1999 r. weszła w życie ustawa o zmianie ustawy z dnia 24-07-1998 r. określająca kompetencje organów administracji publicznej w związku z reformą ustrojową państwa, mająca istotny wpływ na procedury zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi przytoczoną ustawą procedura postępowania od 01-01-1999 r. jest następująca
Na szczeblu krajowym są opracowane :
- Koncepcja PPZK,
- Okresowe raporty o stanie zagospodarowania kraju,
- Programy zawierające zadania rządowe służące realizacji, celów publicznych, sporządzane przez ministrów i przez centralne organy administracji państwowej.
Na szczeblu wojewódzkim są uchwalane przez sejmiki województwa następujące dokumenty planistyczne :
- strategia rozwoju województwa,
- plan zagospodarowania przestrzennego województwa,
- wieloletnie programy wojewódzkie.
Wymienione programy wojewódzkie powinny być spójne z KoncepcjąPPZK oraz z planami zagospodarowania przestrzennego sąsiednich województw.
PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ANI ŻADEN Z INNYCH WYMIENIONYCH WYŻEJ DOKUMENTÓW NIE SĄ AKTAMI PRAWA MIEJSCOWEGO I NIE NARUSZAJĄ UPRAWNIEŃ GMIN.
Na szczeblu powiatu organy powiatowe mogą prowadzić, w granicach swojej właściwości rzeczowej, analizy i studia z zakresu zagospodarowania przestrzennego, odnoszące się do obszaru powiatu i zagadnień jego rozwoju.
Na szczeblu gmin opracowywane są dwa dokumenty:
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy,
- Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (dla całej gminy lub dla jej części). Do planów miejscowych dołącza się prognozę skutków wpływu ustaleń planu na środowisko przyrodnicze, sporządzoną przez biegłego z listy resortu właściwego dla ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa.
Ekon. Przestrz. I ochr. Środowiska
27-28_10_2001
Spośród wszystkich wymienionych dokumentów planistycznych tylko miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego stanowi prawo miejscowe.
Istotnym elementem procedury są negocjacje pomiędzy władzami województwa i gminy na temat sposobu uwzględnienia ponadlokalnych zadań rządowych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.
3.2.
Instrumenty Gospodarcze:
Do najważniejszych instrumentów gospodarczych mających istotny wpływ na gospodarkę przestrzenną należą:
1. Cena : Np. dla ustalenia wartości gruntów rolnych jest to cena kwintala żyta, publikowana regularnie przez Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.
2. Usługi inwestycyjne : Są one pośrednią pomocą publiczną umożliwiającą realizację procesów restrukturyzacji i modernizacji, ukierunkowaną zwłaszcza na podniesienie konkurencyjności polskiego przemysłu. Z punktu widzenia gospodarki przestrzennej są one istotną zachętą dla inwestorów, którzy występują jako wnioskodawcy o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, a także jako inicjatorzy i sponsorzy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
3. Podatki od nieruchomości : Są to podatki lokalne (gminne), pobierane od budynków i gruntów (stawka w złotych od m2 powierzchni) oraz budowli (stawka w procentach od wartości). Wysokość stawek tego podatku określa rada gminy – z tym, że nie może on przekroczyć kwot określonych w ustawie. Zwolnienie od podatku od nieruchomości podlegają m.in. grunty, budowle i budynki położone na terenach Specjalnych Stref Ekonomicznych. Strefy te powstały w oparciu o ustawę z dnia 20 października 1994 r. Każda z nich była ustanowiona oddzielnym rozporządzeniem Rady Ministrów. Tworzono je na okres 20 lat. Istnienie Specjalnych Stref Ekonomicznych pozostaje w tej chwili w sprzeczności z prawodawstwem Unii Europejskiej. Los ich jest zatem bardzo niepewny.
3.3. Inwestycje publiczne:
Wymienione w punkcie 3.1. programy zawierające zadania rządowe służące realizacji celów publicznych, praktycznie rzecz biorąc, jeszcze nie funkcjonują. W tej sytuacji najważniejszym wykazem inwestycji publicznych są wieloletnie inwestycje gospodarcze, których zestawienie jest publikowane jako załącznik nr 6 do corocznej ustawy budżetowej.
Chodzi tu o wszystkie zadania inwestycyjne realizowane z udziałem środków budżetowych lub z udziałem kredytu bankowego z poręczeniem rządowym.
Są to przede wszystkim inwestycje w sferze infrastruktury technicznej i społecznej. Inwestycje wieloletnie istotnie wpływają na kształtowanie przestrzeni w Polsce. Reforma ustrojowa w administracji publicznej gruntownie zmieniła strukturę tych inwestycji. W jej wyniku większość z nich realizowana jest na szczeblu wojewódzkim lub powiatowym.
W dziedzinie inwestycji publicznych instytucje rządowe preferują koncepcję zawierania z władzami samorządowymi kontraktów regionalnych w celu współfinansowania z budżetu państwa określonych przedsięwzięć inwestycyjnych prowadzonych przez samorządy.
4. Instrumentacja Systemowa.
4.1. Instrumenty polityki przestrzennej:
Do najważniejszych instrumentów polityki przestrzennej państwa należą:
- środki prawne i struktury organizacyjne ( tworzą podstawę systematycznego funkcjonowania aktywnej polityki państwa w kształtowaniu polskiej przestrzeni intergrowanej z przestrzenią europejską),
- środki nakazowo – zakazowe ( spełniają jedynie normatywną funkcję regulującą zagospodarowanie przestrzeni),
- środki ekonomiczne ( stymulują realizację pożądanych społecznie rozwiązań),
- uspołecznienie procesów podejmowania decyzji ( narzędzie rzeczywistej kontroli i partycypacji społecznej),
- nauka ( tworzy teoretyczne, poznawcze i metodologiczne podstawy funkcjonowania systemu racjonalnego kształtowania przestrzeni).
4.2. Rola polityki przestrzennej w kształtowaniu rozwoju kraju
Z doświadczeń zagranicznych wynika, że polityka sytuuje się w sferze długookresowego planowania strategicznego naszego kraju. Planowanie przestrzenne jest głównym narzędziem informacji, koordynacji, negocjacji, promocji i edukacji w ciągłym procesie kształtowania i realizacji polityki przestrzennej państwa. Niepewna i ograniczona przewidywalność rozwoju złożonej rzeczywistości początku XXI wieku nasuwa konieczność nieustannej ...
WiatremCzesana