Czynniki sprzyjajace przestępczosci nieletnich: metody ochrony nieletnich przed przestępczosci
W ostatnich latach nast±pił znaczny wzrost przestępczo¶ci zwi±zanej z demoralizacj± małoletnich. W obliczu zagrożenia bardzo ważn± kwesti± jest ochrona tej grupy wiekowej przed tego typu czynami.
Przestępczo¶ć zmierzaj±ca do demoralizacji małoletnich, w naszym kraju jak i na ¶wiecie jest problemem wyj±tkowej wagi. Skutki takiej przestępczo¶ci s± niewymierne i powoduj± wzrost patologii oraz zachwianie rozwoju psycho-fizycznego w¶ród osób poddanych tego typu przestępczo¶ci. Przestępczo¶ć ta zaczęła przybierać nowe, coraz groĽniejsze i skomplikowane formy.
Walka z ni± stała się jednym z ważniejszych zadań państw i społeczeństw.
Niezbędnym warunkiem skutecznej ochrony małoletnich przed demoralizacj± jest dobrze opracowany plan profilaktyki społecznej. Sprawna dobrze wyszkolona i wyposażona policja oraz przede wszystkim dobre i skutecznie działaj±ce prawo dostosowane do wymogów współczesnego ¶wiata. W tej krótkiej pracy zawarto podstawowe typy czynów demoralizuj±cych osoby małoletnie w ¶wietle prawa karnego. Jest ona próba krótkiego zasygnalizowania ważno¶ci problemu.
Demoralizacja jest to proces odchodzenia od obowi±zuj±cych warto¶ci moralnych, przejawiaj±cy się w postaci przestępczo¶ci, wykolejenia jednostek, korupcji w skutek tego procesu.[1]
W szerszym ujęciu wyja¶nia się demoralizację jako stan osobowo¶ci cechuj±cy się negatywnym nastawieniem (postaw±) wobec oczekiwań społecznych, zgodnych z rol± społeczn± nieletniego jako syna (córki), ucznia, uczestnika grupy rówie¶niczej, uczestnika gry, zabawy lub innej imprezy, młodocianego pracownika, młodego obywatela.
Podkre¶la się przy tym, ze demoralizacja jest wynikiem i jednocze¶nie przejawem nieprzystosowania społecznego nieletniego, wskazuj±c (art. 4 § 1 ustawy) na typowe przejawy tego nieprzystosowania.
Zwraca się uwagę, że nie chodzi o zachowanie jednostkowe, sporadyczne, izolowane, lecz o zespoły różnorodnych zachowań powtarzaj±ce się wielokrotnie i utrzymuj±ce się.[2] Demoralizacja jest więc szczególn± postaci± nieprzystosowania społecznego ze względu na to, że chodzi o jego wysoki stopień, intensywno¶ć i trwało¶ć.
Rozwój cywilizacji z jednej strony ułatwia człowiekowi życie, z drugiej za¶ komplikuje proces jego egzystencji stwarzaj±c złe perspektywy degradacji i demoralizacji młodego pokolenia.
Nowym problemem ostatniej dekady XX wieku jest dehumanizacja życia. Następuje zmiana systemu warto¶ci. Warto¶ci moralne ustępuj± przed kultem pieni±dza. Aktualny staje się więc problem ochrony człowieka przed wszelkiego rodzaju zagrożeniami mog±cymi powodować demoralizację.[3]
Zagrożenia te możemy podzielić na 3 grupy:
- zagrożenia indywidualne, zwi±zane z biopsychiczn± struktur± jednostki. Przykładem mog± być tu lęki, agresja, narkomania, alkoholizm, nikotynizm, samobójstwo, choroby psychicznej,
- zagrożenia społeczne wynikaj±ce z dysfunkcyjno¶ci systemu organizacji życia zbiorowego, politycznego, gospodarczego i kulturowego. Przykładem jest przestępczo¶ć, nadużycie władzy, biurokracja, niewła¶ciwy system edukacji,
- zagrożenia istnienia gatunku ludzkiego maj±ce z natury rzeczy charakter najbardziej uniwersalny. Do nich można zaliczyć np. niszczenie ¶rodowiska naturalnego. Podział ten ma charakter umowny, zwi±zany z potrzeb± usystematyzowania tych zagrożeń.[4]
W wyniku przegl±du powyższych zagrożeń można stwierdzić, że człowiek współczesny żyje pod naciskiem ustawicznych stresów. Stresy te w zależno¶ci od struktury psychicznej jednostki i zwi±zków kształtuj±cych jej ogólny poziom rozwoju działaj± zasadniczo w dwóch kierunkach: uwrażliwienia na różnorodn± rzeczywisto¶ć oraz przeróbki psychicznej, działaj± też w kierunku odwrotnym tzn. osłabienia wrażliwo¶ci, sprymitywizowania jej i psychopatyzacji.
Ta druga reakcja na stresy nie sprzyja prawidłowemu rozwojowi jednostki a co za tym idzie zdrowiu psychicznemu i fizycznemu i coraz czę¶ciej spotyka się jej krytykę, a nawet otwarty bunt przykładowo przejawiaj±cy się w ruchach młodzieży kontestuj±cej.
W dobie współczesnej oprócz uregulowań prawnych szczególna rola przypada higienie psychicznej m.in. jako narzędziu reguluj±cemu stosunki międzyludzkie.[5] Wła¶ciwy stosunek do rzeczywisto¶ci powinien pomagać w trudno¶ciach rozwojowych jednostki, wyrobić w niej postawę empatii i współdziałania a co za tym idzie prawidłow± postawę moraln±.
Ochrona nieletnich w ¶wietle ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 X 1982 r. (Dz.U. nr 35 poz. 228 z póĽn. zm.) stanowi naczeln± zasadę postępowania z nieletnimi – wyrażona w preambule do ustawy, jako ochronę nieletnich przed demoralizacj± i przestępczo¶ci±.
Ustawa ta stanowi kompleksow± regulację opart± na modelu s±dów rodzinnych[6] (ustawa uchyliła przepisy k.k. z 1932 roku dotycz±ce odpowiedzialno¶ci nieletnich). S±dy rodzinne obejmuj± zakresem swej kompetencji całokształt problemów rodziny i nieletnich. W Kodeksie Karnym z 1932 roku w art. 69-78 przyjęte były tradycyjne pogl±dy wyrażaj±ce się w rozstrzygnięciu kwestii odpowiedzialno¶ci nieletnich, a nie w nastawieniu na ich ochronę.
Pojęcie nieletniego w ustawie, w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji obejmuje osoby, które nie ukończyły 18 lat.
Ustawodawca w postępowaniu zmierzaj±cym do ochrony przed demoralizacja zrównuje pojecie nieletniego z pojęciem małoletniego w prawie rodzinnym i opiekuńczym.[7] W razie wyst±pienia objawów demoralizacji lub podejrzenia dokonania czynu zabronionego, s±d rodzinny wszczyna postępowanie wyja¶niaj±ce. Celem jego jest stwierdzenie czy zachodzi potrzeba zastosowania ¶rodków przewidzianych przez ustawę.
W tym celu przeprowadzane jest przez sędziego rodzinnego lub przez policj± postępowanie dowodowe, jednak zawsze wysłuchuje się nieletniego, jego rodziców lub ewentualnie opiekunów.
Gdy potrzeba orzeczenia ¶rodków przewidzianych w ustawie nie występuje, umarzane jest postępowanie przez sędziego może być także sprawa przekazana szkole lub organizacji społecznej, do której uczęszcza nieletni, ma to na celu zastosowanie mniej formalnych ¶rodków wychowawczych. W taki sposób przejawia się zasada celowo¶ci a także zasada ograniczenia interwencji s±dowej.
Pewne w±tpliwo¶ci wywołuje pojecie demoralizacji jako przesłanka wszczęcia postępowania. W nawi±zaniu do wiedzy psychologicznej i pedagogicznej można ogólnie powiedzieć, że jest to szczególna postać nieprzystosowania społecznego. Pojecie to tłumaczy się jako stopień zagrożenia nieletniego z punktu widzenia oczekiwanej społecznej warto¶ci osobowo¶ci, jak± każdy powinien prezentować w społeczno¶ci narodowej. Naturalnie wyja¶nienia te tylko przybliżaj± tre¶ć kryj±c± się pod tym pojęciem. Nie da się ono precyzyjnie zdefiniować.[8]
Jest więc krytykowane z jednej strony jako niekiedy w±skie, nie obejmuj±ce wszystkich przejawów nieprzystosowania uzasadniaj±cego uruchomienie odpowiednich działań – jako nieprecyzyjne, mog±ce prowadzić do relatywizacji ocen, zawsze niepoż±danej z punktu widzenia gwarancyjnej funkcji prawa.
Ocenę tak± musi sformułować sędzia na podstawie zebranego materiału osobo poznawczego, przy którego gromadzeniu pomagaj± mu kuratorzy zawodowi i społeczni, organy ¶cigania oraz pedagodzy, psycholodzy i psychiatrzy.[9]
Ustawa w porównaniu z kodeksem karnym z 1932 roku przewiduje i formułuje do¶ć obszerny katalog ¶rodków karnych (wychowawczych).
Nie s± to ¶rodki zupełnie nowe, ponieważ funkcjonowały one już wcze¶niej poza kodeksem karnym, na podstawie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Nowym ¶rodkiem jest zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych oraz przepadek rzeczy uzyskanych w zwi±zku z popełnieniem czynu karalnego.
Katalog ¶rodków wychowawczych kształtuje art. 6 pkt 1-9 i obejmuje:
1. Upomnienie,
2. Zobowi±zanie do okre¶lonego postępowania,
3. Nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna,
4. Nadzór organizacji lub osoby udzielaj±cej poręczenia za nieletniego,
5. Nadzór kuratora,
6. Skierowanie do kuratorskiego o¶rodka pracy z młodzież±,
7. Zakaz prowadzenia pojazdów,
8. Przepadek rzeczy uzyskanych w zwi±zku z popełnieniem czynu zabronionego,
9. Umieszczenie w instytucji lub organizacji powołanej do przygotowania zawodowego, w rodzinie zastępczej, w zakładzie wychowawczym lub innej placówce opiekuńczo-wychowawczej.[10]
Ustawa przewiduje też pewne ¶rodki wobec rodziców i opiekunów w celu wymuszenia aktywizacji działań wychowawczych. S± to następuj±ce ¶rodki: zobowi±zanie rodziców lub opiekunów do poprawy warunków wychowawczych, bytowych, lub zdrowotnych nieletniego; do ¶cisłej współpracy ze szkoł±, do której nieletni uczęszcza, poradni± wychowawcz± i zawodow±, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, lekarzem lub zakładem leczniczym; zobowi±zanie rodziców lub opiekunów do naprawienia w cało¶ci lub w czę¶ci szkody wyrz±dzonej przez nieletniego; powiadomienia zakładu pracy rodziców (opiekuna) lub organizacji społecznej, do której należ±, o zawinionym przez nich niewykonaniu obowi±zku wobec nieletniego, przez co dopu¶cili do jego demoralizacji.[11]
Powyższa charakterystyka możliwych do zastosowania ¶rodków wychowawczych wobec nieletnich uzasadnia pogl±d, że ustawa nie akceptuje zasadniczo jakich¶ form odpowiedzialno¶ci karnej (prawnej) nieletniego, a jej główna my¶l± jest stworzenie odpowiedniego systemu oddziaływania wychowawczego.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Encyklopedia PWN W-wa 1982 r. s. 159
[2] T. Bojarski „Postępowanie z nieletnimi w ¶wietle ustawy z 26.X.1982 r. w: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Lublin 1987, s. 19.
[3] B. Hołyst „Problemy młodego pokolenia” W-wa 1991 r. s. 38
[4] Ibidem s. 38
[5] K. D±browski „Zdrowie psychiczne” W-wa 1981 r. s. 131
[6] A. Marek „Prawo Karne. Zagadnienia teorii i praktyki” W-wa 1997 r. s. 354
[7] A. Marek „Prawo Karne w pytaniach i odpowiedziach” Toruń 1998 r. s. 286
[8] T. Bojarski „Postępowanie... op. cit. s. 18
[9] Ibidem, s. 18
[10] A. Marek „Prawo karne w pytaniach... op. cit. s. 287
[11] T. Bojarski op. cit. s. 19
migotka1313