Być mężczyzną - Alina Dunin.doc

Ragna Gulbranssen

A lasy wiecznie śpiewają

Tytuł oryginału

Tom I - OG BAKOM SYNGER SKOGENE

Przełożył Henryk Goldmann

Tom II - DET BLASER FRA DAUINGFJELL (część pierwsza i druga) INGEN VEI GAR UTENOM (część trzecia)

Przełożył Henryk Leśniewski

Obwolutę, okładkę i strony tytułowe projektował Dariusz Miroński

Licencyjne wydanie klubu „ŚWIAT KSIĄŻKI" za zgodą Wydawnictwa REBIS

Copyright © by Ragna Gulbranssen

Copyright © for the Polish translation by REBIS Publishing House Ltd., Poznań 1994

„B.M." Sp. z o.o. VI O/Warszawa - ŚWIAT KSIĄŻKI Warszawa 1994

Zakłady Graficzne w Poznaniu, ul. Wawrzyniaka 39

ISBN 83-7129-073-X Nr 1072

* * *

CZĘŚĆ PIERWSZA

1

Ostre kontury skał, wznoszące się ponad Jomfrudal*, łagodniały w zapadającym mroku jesiennego wieczoru. W głębi, za ciemniejącą masą gór, niebo rozbłysło nagle i słońce zniknęło za horyzontem, pozostawiając za sobą krwawą łunę ogni. Na wyniosłym zrębie stał ciemny jak skała niedźwiedź. Węszył. Spoglądał w dół na nisko położone tereny, na zasnute mgłą jeziora i strumienie.

Niedźwiedź miał kanciastą głowę i długą, chudą, pokrytą cienkimi kłakami szyję. Od kilku lat dopiero późną jesienią układał się do snu zimowego. Wiele zwierząt padało jego ofiarą i żarł dużo, a mimo to czegoś mu brakowało. Uczucie sytości i błogiego odrętwienia, które ogarniało go zawsze w jesieni, nie chciało się jakoś pojawić. W tym roku zaś działo się z nim coś naprawdę niedobrego. Gdzieś w głębi jego cielska czaił się ból. Teraz nic mu już nie smakowało. Nie rozszarpywał swych ofiar z tą samą chciwością, co kiedyś. Większą część zabitych przez siebie zwierząt pozostawiał niemal nietkniętą. Ssał ciepłą krew, pożerał drgające jeszcze serce i inne lżejsze do strawienia kąski - i tym się nasycał.

Ciało jego stało się dziwnie ciężkie i prędko się teraz męczył. Nie miał już sił, aby tropić łosia po leśnych ostępach, a przy tym ów głuchy, czający się wewnątrz ból nie ustępował nawet na chwilę. Być może ból ten wstąpił weń owego dnia, kiedy jakiś człowiek z lasu bjórndalskiego oddał do niego strzał, który rozległ się straszliwym echem dokoła. Zdawało mu się, że sam piorun wbił się w jego ciało. Z rany lała się krew. Odtąd jakiś nieokreślony ból przypominał mu nieustannie o tym okropnym zdarzeniu. Niezdolny ścigać łosia, porywał teraz owce i zabijał krowy. Na domiar złego tej jesieni ludzie o wiele wcześniej spędzili bydło do wsi. Niejednokrotnie niedźwiedź był zmuszony skradać się

* Dolina Dziewicy

w ciemnościach nocy aż do domostw, wyłamywać drzwi od obór i sta-jen, aby zdobyć krew i pożywienie. Ludzie z krzykiem i hałasem rzucali się za nim. Ale raz dosięgnął łapą jednego ze swych prześladowców. Człowiek nie podniósł się więcej. Od tego czasu pozostawiono niedźwiedzia w spokoju.

Tutaj, na otwartej równinie, ludzie i psy byli inni aniżeli na północy, w Bjórndal*, gdzie przebywał za młodych lat. Psy w Bjórndal szczekały tak głośno i uporczywie, że można było ogłuchnąć. Ludzie natomiast zachowywali się tak cicho i spokojnie, że dopiero kiedy byli już zupełnie blisko, zauważało się ich obecność. A wówczas rozlegał się straszliwy strzał, który przeszywał wnętrzności i druzgotał kości. Potem długo pozostawał ból. Tu, na otwartej równinie, psy chowały się ostrożnie za ludźmi. Robiły dużo wrzawy i hałasu, ale nie kąsały. Tutaj zatem pozostanie. W nocy zaś, gdy pogasną światła, będzie mógł wygodnie podkraść się do jakiejś stajni lub obory.

Czarny, groźnie odcinający się na tle czerwonego nieba niedźwiedź stał długo, nieruchomo. Miało się już ku nocy i niebo coraz bardziej ciemniało. Łeb niedźwiedzia był kanciasty, szyja wyciągnięta ku przodowi, na niej sterczały skołtunione kłaki; potężnie zbudowany tułów był teraz skurczony w sobie, pod futrem ostro wystawały łopatki.

Dawny człowiek - olbrzym - zabijaka...

Tego samego wieczoru ludzie z okolicy tłumnie podążyli na plebanię. Pan Diderich, pastor, sprawował władzę i opiekę w obrębie parafii, kiedy pułkownik von Gall z Borgland był, jak teraz, nieobecny.

Pan Diderich dopiero niedawno przybył w te strony. Ale pokazał już wszystkim, co potrafi. Umiał leczyć ludzi i zwierzęta, a o zdrowie moralne parafii dbał swym krasomówczym talentem. Powinien więc znaleźć radę i na niedźwiedzia, i na inne nieszczęścia.

Wielu uważało wieczorną czerwień nieba za oznakę zbliżającego się nieszczęścia. Ktoś nawet twierdził, że na tle czerwonego nieba ujrzał krwawy, płonący miecz. Potem i inni wmawiali sobie, że widzieli to samo.

Siedzieli w pokoju duchownego i rozprawiali o ciężkich czasach. Duszono im owce, zabijano krowy. Na długo przed właściwą porą spędzili z gór bydło. I wtedy stało się coś niesłychanego: drzwi stajen i obór zostały wyłamane i doszczętnie roztrzaskane, bydło poduszone; zaś do ocalałych zwierząt, szalonych z przerażenia, nie można się było nawet zbliżyć.

Per Velt, młody parobek z Bjórkland, otrzymał tak potężny cios w głowę, że jeszcze teraz leżał bezwładny, nie odzyskawszy przytomności.

To nie był zwykły niedźwiedź! To był potwór, jakiego jeszcze nikt nie widział. Olbrzymi, silny, chudy i kanciasty, miał zielone, błyszczące oczy. Na jednym boku - każdy to widział - była jasna plama. To był niedźwiedź nie z tego świata.

Czekali.

Pan Diderich kazał im czekać na siebie. Wiedział, czego chcieli od niego. Musiał się zastanowić, powinien przecież wystąpić stosownie do sytuacji.

W pokoju ucichło. Ludzie bladymi twarzami patrzyli bezradnie ku sobie. Jedni myśleli prawdopodobnie o krwawym mieczu na niebie jako zapowiedzi najgorszych nieszczęść, inni myśleli może o tym, że do domu przyjdzie im wracać po ciemku i że mogą być napadnięci przez potwora. Jeszcze inni czuli gniew do starego samotnika z Bjórkland, który spowodował, że musieli przyjść o tak późnej porze. Ale każdy obawiał się, że może właśnie w tej chwili potwór włamuje się do jego stajni i morduje mu zwierzęta.

Po cóż właściwie tutaj przybyli? Jakiej pomocy mogli oczekiwać? Ubiegłej niedzieli pastor modlił się z ambony do Pana, aby oszczędzał swoje owieczki i nie doświadczał ich ciężkimi próbami, a szczególnie, aby bronił je przed krwiożerczymi bestiami. Słowa modlitwy brzmiały w kościele jak grzmoty, lecz w dwa dni potem niedźwiedź włamał się do obory w Bjórkland. Co zatem mógł tu zdziałać pastor?

Uzbroili się w strzelby, niektórzy zabrali psy i ruszyli na obławę. Ale psy się bały, a strzelby były zardzewiałe; poza tym nikt nie zdobył się na strzał, gdy niedźwiedź odwrócił się ku nim. Doprawdy to wstyd, ale krzycząc uciekli sromotnie, gdy zobaczyli, jak niedźwiedź jednym uderzeniem łapy powalił na ziemię Pera Velta.

Gdyby przynajmniej pułkownik był teraz w Borgland! To bardzo dzielny wojak, ale i on z pewnością nie chciałby zadzierać z takim zwierzem. Wdawać się w sprawy nie z tego świata to rzecz bardzo drażliwa.

Nareszcie zjawił się pan Diderich.

Wszyscy podnieśli się z szacunkiem, a człowiek z Bjórkland powiedział, o co chodzi. Pastor poprosił, aby zajęli swe miejsca. Wszyscy

9

usiedli, a pastor wygłosił do nich kazanie, komentując słowo Boże dotyczące kary i poddania się temu, co nieuniknione.

Nie zbywało im na odwadze, a teraz resztki jej zaczęły ich opuszczać - owo „nieuniknione" może już gdzieś się na nich czai, czekając chwili, kiedy będą wracali w ciemności do domu.

Jedynym człowiekiem zdolnym odezwać się jeszcze po mowie pastora był skąpy, stary chłop z Bjórkland. Żądał on zemsty na niedźwiedziu za zaduszone owce i jałówkę, którą rozszarpał mu ów chciwy krwi potwór. Jemu też przyszła do głowy myśl, na jaką nie zdobyłby się żaden ze współtowarzyszy. Chrząknął i wtulił ostrożnie głowę w ramiona, bo wiedział, jaką reakcję wywoła jego propozycja. Jeżeli Bóg odmawia pomocy, pozostaje tylko jedno wyjście. Należy zobaczyć, czy Zły i jego pomocnicy, których ma tutaj na ziemi, mogą w istocie zdziałać to, czego nie potrafią inni.

Znów odchrząknął i wykrztusił:

- Jeżeli już nie ma lepszej rady, to należy chyba zwrócić się do ludzi z Bjórndal, do tych na północy, może ktoś z nich zechce pomóc.

Niektórzy wstali z udanym oburzeniem, inni zaś pochylili się, jak gdyby nie śmieli nikomu spojrzeć w oczy. Dla dumnych, pyszałkowa-tych chłopów była to przykra, bardzo przykra sytuacja. Oni, którzy pod każdym względem przewyższali tych leśnych włóczęgów z Bjórndal, mieliby żebrać pomocy u tej hołoty! Ale równocześnie widać było, jak wszyscy odetchnęli z ulgą, a gdy owe słowa zostały powiedziane. Najgorsze już minęło, złe słowo zostało wyrzeczone. Nikt nie miał odwagi się przeciwstawić.

Ale kogo wyprawić na północ? Nie wypadało posłać tam byle kogo, gdyż ta hołota z Bjórndal strasznie zadzierała nosa. Każdy to widział, ilekroć spotykali ich na swej drodze lub gdy - co prawda z rzadka - pokazywali się w kościele.

Ciemny mur lasu oddzielał otwartą równinę od Bjórndal. Był to górski las, do którego od południa, jak daleko pamięć ludzka sięga, żaden chrześcijanin nie ważył się wstąpić. Droga do Bjórndal prowadziła przez ten las, ale co znajdowało się po tamtej stronie? Niewątpliwie był tam znowu las i chyba także niedźwiedź, z którym można się było zetknąć oko w oko na samym środku drogi. A ludzie stamtąd - zawsze tak wyniośli i tak powściągliwi w rozmowie, kiedy przychodzili tutaj - okażą się przy spotkaniu może jeszcze gorsi niż niedźwiedź. Tradycyjnie, z ojca na syna, ludzie na

równinie utrzymywali złą opinię o leśnych ludziach z północy, tak że teraz, pod działaniem własnego uprzedzenia, bali się z nimi spotkać. Nikt nie chciał myśleć o tym, że mógłby zostać powołany do odbycia tej podróży. Nikt nie miał odwagi wymienić jakiegoś nazwiska. Ale ktoś musiał spełnić misję.

I znów pan Diderich okazał się prawdziwym ojcem parafii. Jeżeli znajdzie się ktoś, kto go zawiezie, jutro będzie gotów do drogi. Zdecydowano, że sam projektodawca będzie służył za przewodnika. I stary skąpiec z Bjórkland musiał się zgodzić.

Od dawien dawna równina miała swych stałych mieszkańców. Była to ziemia uprawna. Coraz więcej lasu wyrąbywano na wschód i na zachód. Najpierw ukazywały się z rzadka rozrzucone pólka i łąki, potem pojawiły się samotne gospodarstwa, a karczowiska zamieniały się w szerokie pola i pastwiska. Jedynie wzdłuż łożyska strumienia i pomiędzy domostwami pozostawiono trochę drzew jak gdyby na pamiątkę dawnych lasów, które tutaj królowały.

Dopiero daleko za płaszczyzną pól, ku wschodowi i ku zachodowi, rozciągał się bór. Prawdziwy, śpiewający bór. Gaje leśne pozostawione w pobliżu najbardziej odległych domostw, służyły tylko do zaspokojenia potrzeb gospodarskich, wykorzystywano je na budulec lub na opał.

W dawnych czasach lasy znajdujące się daleko w głębi lądu nie posiadały wartości. W rozległym terenie chłop osiedlał się wśród pól i łąk, z trzodą zabezpieczoną w oborze. Nie przebiegał lasów w poszukiwaniu zwierza lub przygody - nie był przecież przestępcą. I tak zasięg ziemi uprawnej rozszerzał się coraz dalej na wschód i na zachód, zaś od strony południowej budowano coraz gęściej. Nowe osiedla parły coraz dalej na południe.

Jednak istnieje także północ. A na północ od otwartej równiny las pozostał nietknięty. Majestatyczny i ciemny, śpiewał swą starą baśń, niosąc ją poprzez górskie wzniesienia ku nieskończonym przestrzeniom północy.

W lesie mieszkały trolle, czarownice i wszelkiego rodzaju upiory. Na otwartej równinie straszono dzieci lasem. Nic więc dziwnego, że dzieci wzrastały w przekonaniu, iż wszystko zło czyha na górze, w lesie. Ta trwoga przed lasem miała zresztą swoje uzasadnienie. Gdy niedźwiedź zstępował na dół na krwawe łowy - przychodził z lasów północy. Gdy jak za dawnych czasów wilki napadały ludzi - nadciągały one z gór i lasów położonych na północy. Gdy

U

nad pastwiskami krążył orzeł i porywał jagnięta i inne pomniejsze stworzenia - przylatywał z północy. Chciwy łupu jastrząb, spadający na kurczęta, przybywał z północy. Gdy złodziej-lis skradał się po najtłustszą gęś - ślady jego prowadziły z północy. Gdy jesienią i zimą lodowata zamieć szalała nad pustymi polami i drogami - napędzał ją wicher z północy. Wszystko zło pochodziło z północy, z lasów.

Jednak ludzie chodzą różnymi ścieżkami. Mieszkańcy otwartej równiny nie mieli odwagi iść do lasu, ale na ich miejsce znaleźli się inni, wszędzie bowiem dotrze stopa ludzka. Więc też i w owych lasach żyli ludzie. Nikt w osiedlach nie wiedział, skąd przybyli, ze wschodu czy zachodu, i nikt nie wiedział kiedy. Musiało to być już dawno, dawno dawno temu. Z czasem tam na górze powstało osiedle i wtedy na drogach pomiędzy wioskami zaczęli się pokazywać jego mieszkańcy. Ale ludzie z lasu i ludzie z równiny nigdy się do siebie nie zbliżali, jedni do drugich się nie odzywali. Ci z równiny mijali ludzi z lasu z wysoko podniesionymi głowami, uważając ich za hołotę, za coś najpodlejszego i unikali zetknięcia z nimi w ciemnościach.

Tymczasem chłopi coraz częściej spotykali na swej drodze ludzi z północy. Musieli się do tego przyzwyczaić. Podobno kiedyś istniała droga przez las, która prowadziła do osiedli od strony zachodniej, ale ponieważ droga od południa była lepsza, tamta poszła w zapomnienie. Ludzie z północy przynosili ze sobą swoje towary, skóry i inne przedmioty, które sprzedawali na południu. Zdarzało się, że handlowali nawet w wysuniętych daleko na południe osiedlach, ale tutaj, wśród swoich sąsiadów - nigdy. Byli pomiędzy nimi mężczyźni ogromni i dumni, którzy z góry spoglądali na tutejszych chłopów. Prawdopodobnie także z tego powodu chłopi spoglądali na nich spode łba.

Z wolna, gdy ludzie z północy coraz więcej stykali się z mieszkańcami otwartej równiny, dowiadywano się czegoś o ich życiu na górze. Ale choć wreszcie przestano uważać ich za hołotę, bynajmniej ich nie szanowano. Byli przecież ludźmi stamtąd, zza lasu, pogardzano nimi tak jak i lasem. Nie traktowano ich jak chrześcijan, posądzano ich o czary, gwałt i wszelkiego rodzaju wybryki.

2

Rankiem po zebraniu na probostwie przejechał przez Borgland powóz, w którym siedziało dwóch mężczyzn. Powóz skręcił na północny zachód, okrążył ponure czeluście Doliny Dziewicy, przeciskając się pod ostrymi występami czarnych skał, po czym wjechał do lasu stanowiącego granice Bjórndal.

Stary chłop z Bjórkland gorzko żałował całego przedsięwzięcia i żywił nadzieję, że pastor jeszcze się rozmyśli. Ale na plebanii wczesnym rankiem otrzymano wiadomość, że tej właśnie nocy widziano niedźwiedzia w Bo, we wschodniej części parafii. Pastor był ogromnie rozgniewany i przynaglał, żeby jechać co koń wyskoczy. Niedawno przybył w te strony. Jakkolwiek dobrze już wiedział, jaką opinią cieszy się Bjórndal i jego mieszkańcy, nie bał się ich jeszcze w tym stopniu, co stali mieszkańcy równiny. W czasie jazdy obaj podróżni nie zamienili ze sobą ani słowa, uchylając się ciągle przed sterczącymi nisko występami skał w Dolinie Dziewicy.

W głębokich wąwozach przebywały niebezpieczne, wabiące sylfi-dy, a w ciemne wieczory dochodziły z dołu śpiewy i tony trącanych strun. Ludzie, którzy odważyli się iść tamtędy w nocy, nie wracali już nigdy. W szczelinach skalnych po drugiej stonie drogi mieszkały trolle i koboldy. Nocami dochodziły stamtąd jakieś dziwne głosy

i hałasy.

Las górski graniczący z Bjórndal był ciemny. Olbrzymie drzewa szumiały głucho i groźnie. Podróżni zatrzymali się na skraju wysoko położonej polany. Ziemia załamywała się tutaj stromym stokiem w dół aż do osiedla bjórndalskiego. Stary chłop zatrzymał konie.

Patrzyli przed siebie oniemiali. Blade promienie jesiennego słońca wyczarowywały widok tak piękny, że wszystko, co dotąd słyszeli o ciemnych i złych siłach, rozpłynęło się w nicość. Pastor chrząknął, towarzyszący mu chłop milczał. Ruszyli w dalszą drogę. Zjeżdżali wciąż w dół, aż wreszcie dotarli do pierwszej z brzegu zagrody. Wjechali w obejście Hamarrbó.

Od niepamiętnych czasów najstarsi synowie osiadłego tutaj rodu nosili imię Ornulf, dziś nazywano ich po prostu Orn*. Zdarzało się, że

* Orzeł

Przybyli z południa podróżni spotkali na podwórzu dziewkę od krów i posłali ją do domu, żeby oznajmiła o ich przyjeździe. Sami tymczasem rozglądali się dokoła. Patrzyli na ciemne zabudowania o dachach porosłych gęstą trawą, na wyłaniający się za nimi las i skały, które wznosiły się ku jasnemu niebu sine i pełne surowej dzikości. Wyglądały groźnie i ciężko, jak gdyby zamierzały zmiażdżyć sobą dom i ludzi.

Najstarszy Órn, podpierając się kijem, wyszedł na próg domu. Pastor skinął na niego, ale stary Órn Hamarrbó stał przed swoim domem i nieporuszony, nie podnosząc ani nogi, ani kija powiedział:

- A, to nasz pastor w objeździe?

Pastor zmarszczył czoło, wyjawił jednak cel swojej podróży.

- Aha, łowców niedźwiedzi - powtórzył za nim starzec i wskazał kijem na północ, na wskroś doliny. - To Gammel-Bjórndal* - dodał.

Pastor spojrzał we wskazanym kierunku. Wysoko ponad wsią w dolinie, niby osadzony na tronie, stał dwór wśród obszernych zabudowań, ciemnych jak sam las, oświetlanych jedynie chwilami odblaskiem słońca w szybach okien. Pastor i chłop z Bjórkland słyszeli już o dworze, który nazywał się Gammel-Bjórndal, i uświadomili sobie niejasno, że z tym łączy się coś ogromnego. To stąd pochodzili owi wysokiego wzrostu mężczyźni, przewyższający wszystkich innych. Oni to jeździli owymi dzikimi, czarnymi końmi, które prześcigały wszystko na drodze. Coś wspaniałego było w tych ludziach, coś, co mieszkańcy równiny uznawali jedynie u najwybitniejszych w swoim własnym środowisku, ale czego nigdy nie przyznaliby ludziom z lasu. O ludziach z Bjórndal zawsze krążyły złe pogłoski: że dopuszczali się gwałtów, że mordowali.

To złe wyobrażenie zaczęło jednak pryskać, gdy zobaczyli przed sobą dwór i zabudowania. Tworzyły one obraz tchnący pewnością siły i spokoju - czegoś podobnego nigdy dotąd nie widzieli. Zrozumieli teraz, że ludzie stamtąd mieli prawo tak dumnie występować. Pastor i chłop uświadomili sobie jednocześnie, jak mało znaczyli tutaj razem ze swoim niedźwiedziem, i wstydzili się złych plotek, których wysłuchiwali i które podawali dalej. Kierując się prawdopodobnie tymi uczuciami, pastor ponownie zwrócił się do starego Orna z pytaniem, czy nie można by gdzie indziej znaleźć ludzi gotowych spotkać się z niedźwiedziem.

* Stara Dolina Niedźwiedzi

- O - stary wyciągnął to „o" bardzo długo - obcy muszą zgłosić się tam, we dworze.

Dwie rzeczy w tej odpowiedzi zwróciły uwagę pastora. Po pierwsze, że on, pastor, został nazwany obcym, po drugie, że informacja brzmiała jak zarządzenie administracyjne: obcy mają zgłosić się w Gammel-Bjórndal. Nie mieli więc nic więcej do powiedzenia. Pożegnali się i pojechali dalej.

Droga wiodła teraz w dół. Zagrody, które mijali w dolinie, wyglądały ubogo, ale było ich więcej, niż się spodziewali. Ludzie i zwierzęta ze zdziwieniem patrzyli za nimi. Tutaj dróg nie nawiedzały żadne niedźwiedzie, poza tym osiedle nie było zagrzebane w gęstwinie ciemnego lasu. Były tu widne, brzozowe gaje, a między nimi pola i pastwiska, zaś pośród domów drzewa liściaste rzucające na nie cień w porze słońca.

W głowie pastora kiełkowała pewna myśl. Słyszał kiedyś, iż jeden z jego poprzedników karcił surowo ludzi z lasu za to, że przychodzili z bronią na ramieniu do kościoła. Nie przystoi chrześcijaninowi - napominał - przychodzić do domu Bożego w uzbrojeniu. Od tej pory ludzie z lasu nie pojawiali się więcej w kościele. Przychodzili w wyjątkowych wypadkach, gdy trzeba było ochrzcić noworodka, kogoś pochować lub dopełnić ceremonii małżeństwa. Był to bunt przeciwko Kościołowi. Teraz pastor poznał źródło tego buntu i rzucał ponure spojrzenia ku dworowi na skraju lasu. Jednak gniew jego szybko minął. Chciał sądzić tych ludzi za to, że byli uzbrojeni, a przecież sam przybył, żeby prosić ich właśnie o zbrojną pomoc. Przed chwilą wydawało mu się, że będzie mógł wystąpić wobec nich z surową powagą, a tymczasem sam znalazł się w dwuznacznej sytuacji.

Droga przez dolinę była dłuższa, niż się spodziewali, a jazda pod górę uciążliwa. Gdy nareszcie dotarli na górę i jechali przez pola i łąki, nie chcieli wierzyć własnym oczom. Choć wszystko już zwieziono z pól, widać było, gdzie rosło zboże i len, gdzie zaś kwitły łąki. W każdym razie przybywali do osiadłych tu na stałe chrześcijan.

Zdumienie ich doszło chyba do szczytu, kiedy podróż się skończyła i powóz zatrzymał się na podwórzu. Podwórze to, jeszcze nie tak obszerne jak w późniejszych czasach, było dość okazałe, otoczone wielu masywnymi zabudowaniami. W tej chwili stało ciche, dziwnie ciche, jakby opuszczone. Prawdopodobnie była to pora posiłku. Lecz nawet zamilkły dom ma oczy. Na ganku ukazał się młody człowiek. Był to blondyn o spłowiałych od słońca włosach i jasnym, pięknym obliczu. Oczy jego, niezwykle niebieskie, miały ostre spojrzenie.

Pan Diderich był zaskoczony. Zwiedził już kawał świata, wiele poznał i wielu różnych ludzi spotkał w swoim życiu. Ten młodzieniec o ostrożnym, lekkim kroku, wysmukłej postaci i pięknej, wysoko podniesionej głowie ma w sobie coś z wielkich ludzi, bardzo wielkich ludzi.

Nie, nie myli się. To nie hołota.

Młody człowiek tymczasem przyglądał mu się badawczo i wyczekująco. Pastor skinął na niego. Taki już miał zwyczaj. Nigdy nie schodził z wozu, gdy objeżdżał parafię, chyba że w czyimś domu zagościła śmierć. Ludzie musieli wychodzić z domu i z uszanowaniem stać przed nim. Jedynie do starego, szlacheckiego dworu w Borgland, do którego należała ziemia na otwartej równinie, pastor wchodził ze skromnym uśmiechem na ustach.

Młodzieniec zbliżył się i stanął we wskazanym mu miejscu. Pastor chce pomówić z jego ojcem - bo niewątpliwie należy do rodziny?

Tak, należy. Odwrócił się i poszedł po ojca. Zaraz powrócił, ale sam. Ojciec prosi pastora do domu. Pan Diderich zaczerwienił się.

- Ja jestem tutaj pastorem i chcę z ojcem pomówić, może zechcesz mu to powtórzyć i powiedzieć, że mnie się spieszy.

Ale młodzieniec znów powrócił sam. Ma powiedzieć, że i pastor będzie mile widziany w domu. W słowach jego dźwięczał ostry ton. Pan Diderich podniósł brwi wysoko do góry. Kąciki jego ust drgały, gdy wysiadał. Wielkimi krokami przemierzył podwórze i wszedł za młodzieńcem do domu. Stary chłop z Bjórkland dreptał za nimi w milczącym zdumieniu.

3

Pastor i chłop weszli do ciemnego hallu. Na lewo i na prawo były drzwi. Młodzieniec otworzył drzwi po prawej stronie i poprowadził przybyłych przez jedną izbę do następnej. Twarz

pastora przybrała inny wyraz. W nie byle jakiej stali izbie. Ogromne belki podpierały niski pułap, słupy ścian były potężnych rozmiarów,

W dłuższej, południowej ścianie znajdowało się niskie okno o małych, ciemnych szybach. Słońce przepuszczało przez nie swe złote promienie. W północnym końcu ściany zachodniej wybudowana była nisza na drzwi. W południowym końcu znajdowało się drugie, takie samo okno. Było otwarte i światło dzienne padało ukośnie na stół. Leżała na nim Biblia i jakaś inna księga, obok stał kałamarz oraz pióra świeżo nacięte do pisania. Pastor musiał stwierdzić ponownie, że bynajmniej nie przybył do barbarzyńców. Podówczas niewiele jeszcze było dworów, w których umiano czytać Biblię i pisać. Wszystkie przedmioty tu były ciężkie, masywne i artystycznie rzeźbione. Na górze pod stropem połyskiwała w półmroku zimna stal rozwieszonej broni.

Pastor i chłop patrzyli na siebie w milczeniu. Potem otworzyły się drzwi i do pokoju wszedł jakiś mężczyzna. Wszystko wskazywało na to, że był ojcem młodzieńca. Ale cerę miał ciemniejszą, a twarz jego była jak wykuta z żelaza, jak gdyby całe pokolenia uczyły ją sztuki nieokazywania żadnych uczuć: ani troski, ani radości. Surowe słowa, które pastor miał na końcu języka, pozostały nie wypowiedziane.

- Tu jest miejsce do siedzenia - powiedział ów mężczyzna, sadowiąc się pod ścianą, gdzie promienie słońca już nie docierały. Pastor usiadł, chłop z Bjórkland zrobił to samo.

Pan Diderich nie wyobrażał sobie, że wykonanie tej misji będzie takie trudne. Na widok tego opartego o ścianę człowieka myśli jego zatrzymywały się, słowa grzęzły w gardle.

Chmura przesłoniła słońce i w pokoju zrobiło się ciemno. Bynajmniej nie ułatwiło to pastorowi zadania. W tej wielkiej mrocznej komnacie odniósł wrażenie, jakby znalazł się w jakimś obcym świecie. Ale musiał jakoś zacząć, a gdy już zaczął, słowa same się dobierały. Opowiedział o wszystkim, co się stało na równinie, potem także o wizycie w Hamarrbó i o tym, jak skierowano go tutaj. Przychodzi teraz prosić o pomoc, zresztą także innych tutejszych ludzi, aby zapobiec dalszemu spustoszeniu.

Gospodarz na Bjórndal nazywał się Torgeir. Siedział teraz przed pastorem na ławie i uparcie milczał. Milczał, na przemówienie pastora nie odparł ani słowa. Więc pastor musiał mówić dalej. Zwrócił uwagę na to, że chrześcijanie powinni sobie pomagać w potrzebie, zaznaczył również, że ludzie z równiny chyba będą mogli przysłużyć się kiedyś ze swej strony, w złych czasach czy przy innej sposobności, ludziom z północy.

Torgeir Bjórndal podniósł powoli głowę i spojrzał na pastora:

- Nie potrzebujecie mi przypominać obowiązków chrześcijańskich - odpowiedział. - Dotychczas my z północy ani w złych czasach, ani w innej potrzebie nie zwracaliśmy się o pomoc do ludzi z południa. Myślę, że potrafimy sobie sami poradzić, tak jak to jest obowiązkiem człowieka.

Pan Diderich podniósł się i dał do zrozumienia, że zapłaci za jego trudy, jeżeli pójdzie z nimi. Nie wątpił, że propozycja jego wydawać się będzie bardzo nęcąca. Torgeir Bjórndal także się podniósł i obrócił ku oknu, jak gdyby chciał wyjrzeć przez nie. Lecz szyby były grube i matowe i służyły jedynie do przepuszczania światła, nic przez nie nie było widać. Torgeir obrócił się do pastora i powiedział:

- Sami mamy tutaj kilka niedźwiedzi, z którymi musimy się rozprawić. Nie potrzebujemy więc szukać ich po wioskach.

Wówczas pastor odrzucił całą swą godność i w imię Boże prosił pokornie o opiekę i pomoc. Opowiedział dokładnie o wszystkim, o ich wysiłkach i niepowodzeniu. Dał opis olbrzymiej, okrutnej bestii o zielonych, niesamowicie błyszczących ślepiach i o jasnej plamie na boku. Niedźwiedź był tak olbrzymi i groźny, że widokiem swym wprawiał wszystkich w śmiertelną trwogę.

Torgeir siedział teraz twarzą zwrócony ku oknu. Gdy pastor wspomniał o bladej plamie na boku niedźwiedzia, nagłym ruchem odwrócił się i przeszył go wzrokiem. Pan Diderich mimo woli cofnął się. Wzrok ten ugodził go jak stal. Torgeir Bjórndal długo patrzył na pastora, po czym powoli zwrócił oczy ku północnej ścianie. Wisiała tam strzelba na niedźwiedzie: błyszcząca i groźna, bez śladu rdzy. Wreszcie odwrócił się i utkwił na długo wzrok w otwartym oknie zachodnim. Jesienne słońce siało blade promienie na zbocze odległej góry. Spojrzenie Torgeira jak gdyby straciło swą przenikliwość, ale rysy były jak z kamienia. Niczego nie można było wyczytać z tej twarzy. Zajął swe poprzednie miejsce przy oknie południowym, gdzie słońce znowu złociło szyby. Oparł łokcie na kolanach, zaciśnięte pięści podtrzymywały głowę. Pastor także usiadł. Nie miał odwagi mówić dalej, usiłował przypomnieć sobie, czy nie powiedział czegoś, co mogło tego człowieka rozgniewać. Torgeir Bjórndal nie zmienił pozycji, lecz coś drgnęło dookoła jego brody i ust i wreszcie przyszły słowa. Mówił jak gdyby do siebie samego, głos był ponury i ochrypły.

Ojciec mojego ojca umarł...

Zamilkł. Pastor zdziwiony patrzał na niego, a chłop z Bjórkland ukradkiem spojrzał w stronę drzwi, jak gdyby chciał się upewnić, że droga jest wolna.

- On umarł... - odezwał się znowu Torgeir. - Zabił go niedźwiedź.

Pastor zaczynał rozumieć i patrzał przed siebie z wytężoną uwagą. Stary chłop z Bjórkland pochylił się naprzód. I on wytężył słuch. Z podziwu otworzył usta.

- Mój ojciec umarł zabity przez niedźwiedzia.

Stary chłop z Bjórkland westchnął głęboko. Pastor poczuł się bardzo mały.

- Miałem brata. On także spotkał się z niedźwiedziem i poniósł śmierć.

Torgeir zamilkł. Nie odzywał się przez dłuższy czas. Pastor siedział jakby skamieniały. Jego towarzysz patrzył przed siebie z otwartymi ustami; oczy jego były rozwarte szeroko i nieruchome, aż łzy spływały mu po policzkach. Torgeir mówił teraz jeszcze ciszej:

- Miałem także trzech synów. Teraz mam tylko dwóch. Starszy ubiegłego roku poszedł na niedźwiedzia. Był jeszcze młodym chłopcem. Zabroniłem mu, ale on poszedł. Już nie wrócił.

Po każdym słowie zatrzymywał się. Ostatnie wyszło jak ciężkie westchnienie. To, co słyszeli, brzmiało w ich uszach jak baśń z innego, dalekiego świata. Mężczyzna przed nimi wyprostował się i obrócił ku otwartemu oknu:

- Mój dziadek zabił siedemnaście, przy ostatnim został. Znów pauza.

- Niedźwiedź miał na boku jasną plamę barwy gniadego konia...

Pastor wysoko podniósł brwi, ręce jego drżały nieco. Stary chłop siedzący za nim opuścił dolną wargę i ślina ciekła mu na brodę, a kolana się trzęsły. Torgeir Bjórndal mówił dalej ledwo dosłyszalnym głosem:

- Mój ojciec zabił siedemnaście, ostatni zadał mu śmierć. Miał na boku jasną pamę barwy gniadego konia.

Krzesło pod chłopem zatrzeszczało, a pastorowi aż dech zaparło.

- Mamy tutaj dwie skóry niedźwiedzie. Na każdej z nich przyniesiono do domu trupa.

Przy ostatnim słowie słońce raptownie zaszło: ponura ciemność wypełniła pokój. Torgeir wstał i spojrzał w okno. Słowa jego brzmiały teraz mocno:

- Ja sam zabiłem szesnaście. Nie miałem zamiaru polować więcej. Ale jeżeli wasz niedźwiedź ma jasną plamę, to pochodzi z tych samych, które zabiły mojego ojca i mego dziada; więc pójdę jeszcze raz. Tam u was, na dole, kończą się już niedźwiedzie i być może ja... też.

Pastor powinien był coś powiedzieć, nie mógł jednak znaleźć słów. Nie był przygotowany na tak silne wrażenia. Torgeir dał im do zrozumienia, że mogą jechać do domu.

- Ja pojadę za wami - dorzucił. - Jeżeli pragniecie coś zjeść, zanim wyruszycie w drogę, proszę, jedzenia jest dosyć.

Obaj podnieśli się i cicho opuścili pokój. Po tym, co usłyszeli, nie chciało im się jeść.

W drodze powrotnej nie wymienili ze sobą nawet jednego słowa. Także później z nikim na ten temat nie mówili.

Następnego dnia wczesnym rankiem na plebanię przybył jakiś mężczyzna z północy. O szerokich barach i długich nogach, szedł jak łoś - krokiem elastycznym, zdecydowanym. Głowę trzymał wysoko i prosto. Daszek niewielkiej czapki chronił mu oczy przed słońcem. Miał krótką obcisłą kurtkę, spod której widać było kamizelkę z garbowanej skóry, spodnie do kolan sznurowane, skórzane owijacze mocno ściągnięte dokoła łydek, buty miękkie, ale solidne. Przez jedno ramię był przewieszony na rzemieniu worek, przez drugie - strzelba. Na prawym biodrze miał przymocowany do pasa krótki, szeroki nóż w pochwie. Prowadził na smyczy dwa szare, o ostrej sierści psy.

Cały ten myśliwski ekwipunek był już mocno zużyty i zniszczony przez wędrówki po lasach i połoninach. Nie robił wrażenia stroju paradnego, ale dookoła szyi i przegubów rąk koszula lśniła tak biało, jak tylko słońce może wybielić, zaś guziki u kamizelki błyszczały srebrem.

Był to Torgeir Bjórndal.

Zaskoczony pastor zapytał, czy przybywa sam.

- Nie - odparł Torgeir - mam ze sobą strzelbę i psy. - Twarz jego była jak z kamienia, zaś ton głosu taki, że pastor wstrzymał się od wszelkich dalszych uwag.

Torgeir pragnął się jeszcze dowiedzieć, czy od wczorajszej nocnej wizyty niedźwiedzia w Bo nie zdarzyło się nic nowego. Pastor odrzekł, że o niczym nie słyszał.

I Torgeir odszedł. Pastor długo patrzył za nim.

Po przeżyciu wielkiego strachu ludzie nabrali otuchy. Od zagrody do zagrody biegła wieść, że myśliwy wyruszył już w drogę. Dwaj wysłannicy, którzy udali się do ludzi z północy z prośbą o pomoc, nie opowiadali nic ani o tym, co widzieli, ani o tym, co słyszeli. Chłop z Bjórkland powiedział tylko tyle, że ludzie jeszcze bardziej utwierdzili się w przekonaniu, iż w niedźwiedziu siedział diabeł. To, że myśliwy poszedł sam, dowodziło niesłychanej odwagi. Musiały się w tym kryć jakieś czary.

W izbach i po różnych kątach stare baby w spódnicach i stare baby--mężczyźni opowiadali niestworzone rzeczy. Opowiadali o płonącym niebie i o krwawym mieczu, który ukazał się poprzedniego dnia, o zielonkawych, niesamowicie błyszczących oczach niedźwiedzia, błyszczących jadem i piekielnym światłem, wreszcie o jasnym piętnie na boku, które wystąpiło wtedy, gdy demon posiadł jego ciało. O myśliwym zaś, który odważył się wyruszyć zupełnie samotnie, opowiadali, że w worku nosi czary, a w strzelbie proch piekielny i że będzie strzelał kulami z poświęconego srebra.

4

znacznej odległości od Bo, na wschód od granicy, gdzie zaczyna się obszar innych gmin, las przechodzi w wielki, dziewiczy bór. Za nierównymi wzniesieniami teren opada gwałtownie ku rwącej i spienionej rzece, która toczy swe wody w przepastnej niemal głębi. Skały porasta gęstwina starych drzew i krzaków, które przesłaniają rzekę i przepaść.

Tego dnia, gdy Torgeir tropił niedźwiedzia, las nad przepaścią wyglądał tak jak zwykle. Ogromne głuszce przechadzały się beztrosko po zielsku i zajadały się owocami lata: jagodami czarnymi, czerwonymi, niebieskimi. Ostre kopyta łosi pozostawiły głębokie ślady na mchu. Wysoko na tle bladego, jesiennego nieba zataczał kręgi orzeł, szeroko rozpościerając skrzydła. Biel słonecznego światła legła na wszystkich lasach.

Czy nie spadła tam z drzewa szyszka? Głuszec hałaśliwie wzbił się w powietrze i jak strzała pomknął ponad przepaścią i zniknął.

Czy to nie trzask łamanej suchej gałęzi? Po kępkach wrzosu i płatach mchu przesuwał się jakiś kanciasty cień. Przesuwał się ku skalnym

występom na krawędzi przepaści. Za tym cieniem toczyło się duże, ciemne zwierzę. Był to niedźwiedź o potężnych rozmiarach, ale chudy i powolny ze starości. Głowa zwisała na cienkiej, kudłatej szyi, pysk był na wpół otwarty. Węszył i nasłuchiwał szumu rzeki. Ciężkie łapy pozostawiały ślady z szerokim odstępem. Rozdeptywały jagody i rozpłaszczały kępki wrzosu.

Czy to nie wiewiórka skoczyła z gałęzi? Niedźwiedź nagłym ruchem odwrócił się, po czym nasłuchiwał z przekrzywioną głową. Jego małe, błyszczące oczka patrzały wstecz w kierunku, z którego przyszedł.

Ciche stąpanie, potem tupot łap szybko pędzących, zadyszanych zwierząt - i naraz wściekłe ujadanie przeszyło ciszę.

Cóż to się dzieje ze starym, zgrzybiałym niedźwiedziem? Cóż to za potwór stoi na polanie, podnosi się i jak oszalały bije łapami w powietrzu? Puścił je w wir niby koło młyńskie pod rwącym strumieniem, a psy ujadały, wyły, odskakiwały do tyłu i z najeżoną sierścią i dzikim, skomleniem rzucały się znów do ataku. Wszystko zagłuszał ochrypły ryk, wydobywający się ze spienionego pyska potwora.

Czy to piorun uderzył? Jednemu z psów udało się zatopić zęby głęboko w udzie niedźwiedzia, ale wtedy trafiło go uderzenie łapy. Zatoczyło koło w powietrzu i padł na ziemię z rozszarpanym brzuchem i wylewającymi się z rany wnętrznościami między te same drzewa, z których przed chwilą wyskoczył. Drugi pies widząc, że został sam, zatrzymał się na chwilę niepewnie, ale gdy niedźwiedź posunął się o kilka kroków bliżej ku przepaści, zaczął znów szczekać i rzucił się do walki.

Ruchy niedźwiedzia stały się spokojniejsze. Śledził bacznie każde poruszenie swego rozszalałego wroga. Za każdym razem, gdy pies podchodził bliżej, gotował się do zadania mu ciosu. Cios taki zdolny był zabić wołu. Ale pies dopadał i odskakiwał jak błyskawica.

Krok za krokiem niedźwiedź przesuwał się ku krawędzi przepaści. Znowu błyskawiczny atak. Niedźwiedź wymierzył cios. Nie trafił w środek ciała, musnął jedynie przez grzbiet. Wystarczyło to w zupełności - szerokim łukiem pies runął w dół.

Niedźwiedź zdumiony rozglądał się dookoła. Czy to był koniec jego udręki? Ach, nie, zbyt dobrze pamięta. Pewnego razu, jeszcze za czasów swej młodości, spotkał się z takimi psami. Wówczas to ów grzmiący cios wgryzł mu się w bok. Teraz należało oczekiwać pojawienia się najniebezpieczniejszego ze zwierząt - człowieka z północy, z Bjórndal.

Chyłkiem jak czający się ryś przemknął na skraj jaru. Nie, ta roz-

padlina prowadziła tylko na wielki blok skalny, a stamtąd nie wiodła już dalej żadna droga. Wciągnął się na krawędź z powrotem, przetoczył się przez zwalony pień jodły, skulił się i wpełzł w jamę tuż za drzewem. W tym momencie zesztywniał i znieruchomiał. Żyły tylko jego błyszczące oczy. Spojrzenie pełne nienawiści i ogromnego strachu utkwił tam, skąd przybiegły psy.

Człowiek wreszcie nadszedł. Nie przybywał z krzykiem i hałasem, tak jak to zwykle czynili ludzie z wiosek na równinie. Szedł pochylony, przyczajony jak lis w trawie lub ryś na gałęzi drzewa. Wytężył wzrok, nastawił uszu, wietrzył. Najniebezpieczniejsze zwierzę na świecie.

Prawdopodobnie człowiek znalazł w lesie swego psa. Oczy szukały czegoś na ziemi. Szerokie ślady wskazywały, że był na właściwym tropie. Długi czas stał w miejscu, gdzie rozegrała się walka z psami. Trzymał w pogotow...