Węzłowe problemy opieki i wychowania w domu dziecka
pod redakcją ZDZISŁAWA DĄBROWSKIEGO
Wyższa Szkoła Pedagogiczna • Olsztyn 1997
Spis treści
Wstęp do wydania pierwszego Zdzisław Dąbrowski ................... 13
Wstęp do wydania drugiego Zdzisław Dąbrowski .................... 15
1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA METODYKI OPIEKI
I WYCHOWANIA W DOMU DZIECKA Zdzisław Dąbrowski .......... 17
1.1. Uwagi wstępne ................ . . ................ 17
1.2. Ogólne pojęcie metodyki opieki i wychowania w domu dziecka ........ 18
1.3. Metodyka a wiedza ogólna ............................ 20
1.4. Twierdzenia i dyrektywy w metodyce ...................... 23
1.4.1. Twierdzenia diagnozy (modelu realnego) ................. 24
1.4.2. Twierdzenia modelu-wzorca ........................ 25
1.4.3. Twierdzenia funkcji ............................ 26
1.4.4. Twierdzenia zadań ............................. 27
1.4.5. Twierdzenia zasad ............................. 28
1.4.6. Twierdzenia form ............................. 30
1.4.7. Twierdzenia metod ............................. 30
1.4.8. Twierdzenia zależności ........................... 34
1.4.9. Twierdzenia oceniające .......................... 37
1.5. Źródła treściowe metodyki ............................ 40
1.5.1. Charakterystyka ogólna .......................... 40
1.5.2. Wiedza ogólna ............................... 41
1.5.3. Wiedza z zakresu opieki zakładowej ................... 42
1.5.4. Doświadczenia wynikające z praktyki współczesnej ........... 43
1.5.5. Statut domu dziecka ............................ 44
1.5.6. Twórczy wkład autorów ........................... 45
1.6. Metodyka i jej realizatorzy w praktyce ..................... 46
1.6.1. Niezbędność metodyki w praktyce .................... 46
1.6.2. Praktyczne wykorzystywanie metodyki .................. 47
1.6.3. Metodyka a samodzielne i twórcze działanie ............... 51
1.6.4. Realizacja dyrektyw metodyki a dyspozycje osobowościowe
wychowawcy ................................ 52
1.6.4.1. Wiedza ogólna .......................... 53
1.6.4.2. Postawa zaangażowania ..................... 53
1.6.4.3. Umiejętności praktyczne ..................... 55
1.6.4.4. Właściwości zespołu pracowniczego ............... 56
1.7. Funkcje metodyki ................................. 57
1.7.1. Ogólne pojęcie i rodzaje funkcji metodyki ................ 57
1.7.2. Funkcje metodyki w odniesieniu do wychowawców domów dziecka . 59
1.7.3. Funkcje metodyki dotyczące procesu opiekuńczo-wychowawczego
i sytuacji wychowanków .......................... 60
l .7.4. Funkcje metodyki w odniesieniu do instytucji kształcenia
i doskonalenia ............................... 61
2. PROBLEMATYKA MODELU DOMU DZIECKA Albin Kelm ......... 65
2.1. Zastosowanie modelu w nauce ........;................. 65
2.2. Przesłanki modelu placówki opiekuńczo-wychowawczęj. ........... 65
2.3. Przesłanki modelu domu dziecka ......................... 67
2.4. Zakres rozważań modelowych .......................... 70
2.5. Funkcja społeczna i typologia placówek opiekuńczo-wychowawczych .... 71
2.6. Prognoza rozwoju potrzeb opieki ........................ 72
2.7. Funkcja społeczna domu dziecka i dobór wychowanków ........... 74
2.8. Zadania domu dziecka wobec wychowanków .................. 76
2.9. Cele i wartości w pracy opiekuńczo-wychowawczęj domu dziecka ...... 77
2.10. Dobór i rola kadry w domu dziecka ...................... 78
2.11. Układ strukturalny placówki .......................... 79
2.11.1. Ogólna koncepcja opieki wychowawczej ................ 80
2.11.2. Elementy składowe domów dziecka .................. 81
2.11.3. Planowanie układu wnętrz ....................... 82
2.11.4. Budżet domu dziecka .......................... 83
2.11.5. Kontakty domu dziecka ze środowiskiem ............... 84
2.12. Układ funkcjonalny placówki .......................... 85
2.12.1. Koncepcja grupy wychowawczej .................... 85
2.12.2. Programowanie pracy .......................... 86
2.12.3. Rozkład zajęć .............................. 87
2.12.4. Układ zajęć pracowników ....................... 87
2.12.5. Ukierunkowanie więzi domu dziecka ze środowiskiem ........ 88
2.13. Rola samorządu wychowanków ........................ 89
2.14. Integracja społeczności domu dziecka ..................... 91
2.15. Status zawodowy wychowawcy domu dziecka ................. 92
2.16. Tendencje rozwojowe domów dziecka ..................... 93
2.17. Przewidywane warianty rozwiązań modelowych ................ 95
2.18. Koncepcja jednostek metodycznych pracy opiekuńczo-wychowawczęj
w placówkach opiekuńczo-wychowawczych .................. 96
3. PODSTAWOWE WYZNACZNIKI, ZAŁOŻENIA I ELEMENTY
MODELU-WZORCA DOMU DZIECKA Zdzisław Dąbrowski .......... 103
3.1. Pojęcie i funkcje modelu ............................. 103
3.2. Wyznaczniki modelu-wzorca domu dziecka ................... 106
3.2.1. Uwagi ogólne ................................ 106
3.2.2. Zapotrzebowanie społeczne ........................ 107
3.2.3. Wymagania opieki ............................. 108
3.2.3.1. Uwagi wstępne .......................... 108
3.2.3.2. Aksjomaty i prawidłowości ................... 109
3.2.4. Wymagania wychowania .......................... 112
3.2.4.1. Zasada modyfikacji wychowawczej opieki ........... 112
3.2.4.2. Wychowanie przez pracę ..................... 113
............ 61
Kelm ......... 65
............ 65
!j. ........... 65
............ 67
............ 70
ychowawczych .... 71
............ 72
w ........... 74
............ 76
nu dziecka ...... 77
............ 78
^ . .......... 79
'............ 80
............ 81
h ^ "' e'5
^. ........... 82 i
'............ 83 l
............ 84 l
............ 85 |
............ 85
............ 86
............ 87 1
............ 87
viskiem ........ 88 E
............ 89
............ 91
............ 92
............ 93
............ 95
wychowawczej
............ 96
IENTY
vski .......... 103 :
............ 103
............ 106
............ 107
............ 108
............ 109
............ 112
ń ........... 112
K^. . ........ 113
3.2.4.3. Współrządzenie i współgospodarzenie .............
3.2.4.4. Tworzenie środowiska wychowawczego ............
3.3. Założenia modelu-wzorca domu dziecka ...................
3.3.1. Uwagi wstępne ..............................
3.3.2. Postulowany model - funkcją wartości, konieczności i możliwości .
3.3.3. Standard warunków życia analogiczny jak w przeciętnej normalnej rodzinie ...................... ...".-^-«-»-^^,.,",__"._•
3.3.4. Przyswojenie humanistycznych wzorów życia .... "_._._J"_,"- ,--.
3.3.5. Równowaga i zgodność wewnętrzno-zewnętrzna ...........
3.3.6. Zoptymalizowane połączenie elementów formalnego i nieformalnego układu opiekuńczego ..........................
3.3.7. Wielofunkcyjność w granicach realnych możliwości ..........
3.3.8. Urzeczywistnianie wartości opieki rodzinnej ..............
3.3.9. Zachowanie swoistości układu egzystencjalno-opiekuńczego .....
3.3.10. Zasilanie materialne zewnętrzno-wewnętrzne .............
3.3.11. Zasilanie psychiczne wewnętrzne ...................
3.3.12. Postulowany układ - dobrze pojętą elementarną szkołą życia . . .
3.4. Elementy struktury formy opieki - teren realizacji założeń modelowych .
3.4.1. Uwagi wstępne ..............................
3.4.2. Poziom pierwszy - "czystej formy" ..................
3.4.3. Poziom drugi - funkcji i treści specyficznych .............
3.4.4. Poziom trzeci - niezmienniki (inwariancje) opieki ..........
3.4.5. Formy opieki: zupełne, podstawowe i elementarne ..........
4. URZECZYWISTNIANIE MODELU-WZORCA DOMU DZIECKA
(droga systemowa) Mikołaj Winiarski........................
4.1. Na czym polega kreowanie modelu-wzorca domu dziecka? .........
4.2. Specyfika orientacji systemowej ........................
4.3. Dom dziecka jako system opieki i wychowania ................
4.4. Postępowanie systemowe ............................
4.5. Diagnoza rzeczywistości opiekuńczo-wychowawczej .............
4.6. Mechanizm działalności systemotwórczej ...................
5. MATERIALNE PODSTAWY DZIAŁALNOŚCI OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZEJ Zdzisław Dąbrowski.....................
5.1. Uwagi wstępne .................................
5.2. Lokalizacja i rozmieszczenie domów dziecka .................
5.3. Budynek i jego otoczenie ............................
5.4. Budżet i jego realizacja .............................
5.5. Zaplecze gospodarcze ..............................
5.6. Żywienie .....................................
5.7. Osobiste wyposażenie wychowanków .....................
6. STRUKTURA ORGANIZACYJNA ZESPOŁU WYCHOWANKÓW
I WYCHOWAWCÓW Zdzisław Dąbrowski ....................
6.1. Ogólne pojęcie struktury i jej funkcji .....................
6.2. Struktura rodziny a opieka i wychowanie ...................
6.3. Struktury rodzinne w opiece zakładowej .................... 183
6.4. Struktura organizacyjna zespołu wychowanków i jej elementy składowe ... 185
6.5. Opiekuńczo-wychowawcze walory i trudności realizacyjne rozwojowo-
-koedukacyjnej grupy wychowawczej ...................... 189
6.6. Struktura zespołu wychowawców ........................ 194
7. PODSTAWOWE ZADANIA DOMU DZIECKA W DZIEDZINIE
ROZWOJU UMYSŁOWEGO I NAUKI SZKOLNEJ WYCHOWANKÓW Jadwiga Raczkowska .................................. 199
7-1. Uwagi wstępne .................................. 199
7.2. Sytuacja szkolna wychowanków ......................... 200
7.3. Przyczyny niepowodzeń szkolnych wychowanków ^.............. 202
7.4. Zadania domu dziecka w dziedzinie rozwoju umysfowego wychowanków . . 207
7.5. Możliwości rozwoju umysłowego wychowanków w domu dziecka ...... 209
7.6. Sposoby wspomagania rozwoju umysłowego wychowanków ......... 211
7.6.1. Ranga problematyki rozwoju umysłowego ................ 211
7.6.2. Realizacja zadań w grupach wychowawczych .............. 213
7.6.3. Organizacja nauki własnej wychowanków ................ 214
7.6.4. Poznawanie rzeczywistych i potencjalnych możliwości intelektualnych
wychowanków i wykorzystywanie tej wiedzy w pracy wychowawczej . 215
7.6.5. Współdziałanie domu dziecka ze szkołą ................. 218
7.7. Pytania i ćwiczenia ................................ 220
8. CZAS WOLNY I ŻYCIE KULTURALNE WYCHOWANKÓW
Wiktoria Dewitz, Mikołaj Winiarski .......................... 221
8.1. Pojęcie czasu wolnego i kultury czasu wolnego ................. 221
8.2. Znaczenie czasu wolnego dla harmonijnego rozwoju dzieci i młodzieży . . . 224
8.2.1. Czynny wypoczynek ............................ 225
8.2.2. Zabawa i rozrywka ............................ 226
8.2.3. Rozwój zainteresowań i uzdolnień .................... 228
8.2.4. Uspołecznienie ............................... 230
8-3. Opiekuńcza funkcja wolnego czasu ....................... 231
8.3.1. Znaczenie wolnego czasu w wychowaniu zakładowym ......... 231
8.3.2. Kierunki działania opiekuńczego w zakresie wolnego czasu ...... 232
8.4. Podstawowe zasady i metody kształtowania kultury czasu wolnego ..... 234
8.4.1. Rozwijanie umiejętności gospodarowania czasem ............ 235
8.4.2. Kreowanie pozytywnych wzorców spędzania czasu wolnego ...... 237
8.4.3. Rozwijanie podmiotowości wychowanków w wolnym czasie ...... 239
8.4.4. Zasada ryzyka pedagogicznego ...................... 242
8.4.5. Zasady planowania zajęć w czasie wolnym ............... 243
8.4.5.1. Nieprawidłowości w organizacji wolnego czasu
w domu dziecka ......................... 244
8.4.5.2. Wolny czas w planie wychowawczym domu dziecka ...... 245
8.5. Typowe rodzaje zajęć rekreacyjnych ....................... 246
8.5.1. Zadania i formy zajęć ........................... 246
8.5.2. Kalendarz zajęć .............................. 248
8.5.3. Specjalizacja i tradycja zajęć ....................... 248
8.5.4. Niedziele, święta, uroczystości ...................... 249
8.5.5. W domu i poza domem .......................... 250
8.6. Wychowawca animatorem czasu wolnego . . .................. 252
8.7. Wnioski końcowe ................................. 253
8.8. Materiały pomocnicze do samokształcenia ................... 254
8.8.1. Zadania kontrolne ............................. 254
8.8.2. Ćwiczenia pomocnicze ........................... 255
8.8.3. Wybrane artykuły z "Problemów Opiekuńczo-Wychowawczych"
1980-1996 ................................. 255
9. WSPÓŁRZĄDZENIE, WSPÓŁGOSPODARZENIE I SAMOOBSŁUGA
WYCHOWANKÓW Hanna Ostachowska-Sojecka. Mikolaj Winiarski ...... 259
9.1. Wymiary, przejawy i "tereny" samorządności dzieci i młodzieży ....... 259
9.1.1. Istota samorządności dzieci i młodzieży ................. 260
9.1.2. Szerokie ramy samorządności ....................... 263
9.1.3. Etapy rozwoju samorządności ...................... 265
9.2. Funkcje samorządności dziecięcej i młodzieżowej ................ 266
9.2.1. Znaczenie wychowawcze samorządności ................. 266
9.2.2. Zaspokajanie potrzeb psychicznych dzieci ................ 270
9.3. Niezbędne warunki rozwijania samorządności wychowanków ......... 270
9.3.1. Właściwa postawa wychowawcy i ogólna atmosfera wychowawcza
w placówce ................................. 271
9.3.2. Zmiany w świadomości wychowawców i wychowanków
dotyczące modelu domu dziecka ..................... 271
9.3.3. Zasięg kompetencji samorządnych .................... 272
9.3.4. Własny model samorządności ....................... 272
9.3.5. Ewolucyjna droga rozwoju samorządności ................ 273
9.3.6. Funkcjonalna struktura samorządu wychowanków ........... 273
9.3.7. Punkt wyjścia: autentyczne potrzeby wychowanków .......... 273
9.3.8. Systematyczność działań samorządnych ................. 274
9.3.9. Powszechność i jawność działań samorządnych ............. 274
9.3.10. Autonomia działań samorządnych ................... 275
9.3.11. Stanowienie norm - "podstaw prawnych" .............. 275
9.3.12. Mądra opieka ze strony wychowawców ................. 276
9.3.13. Powiązanie placówki ze środowiskiem lokalnym ............ 276
9.4. Swoistość samorządności w domach dziecka .................. 276
9.4.1. Indywidualizacja w opiece wychowawczej ................ 277
9.4.2. Unikanie samorządu "silnej ręki" .................... 277
9.4.3. Odformalizowanie struktury samorządów ................ 278
9.4.4. Ograniczoność autonomii samorządu .................. 279
9.4.5. Resocjalizacyjny aspekt samorządności .................. 280
9.4.6. Niektóre doświadczenia w zakresie działalności samorządnej ..... 280
9.5. Współgospodarzenie i współdziałanie w domach dziecka ........... 283
9.5.1. Zapewnianie właściwych warunków życia . ............... 283
9.5.2. Współtworzenie norm postępowania ................... 287
...
migotka1313