HARRINGTON, KLUCZ DO BIBLII
Rozdział I - Formacja Ewangelii synoptycznych
Gr. – euaggelion (we wczesnym chrzesc. znaczyło dobrą nowinę o zbawieniu, a nie księgę)
Łac. – evangelium
W ST – Ewangelia to dobra nowina o przyszłym zbawieniu
W NT – Ewangelia to dobra nowina o zbawieniu, które się już dokonało
Ewangelia może być:
- dobrą nowiną głoszoną, przez Jezusa
- apostolską proklamacją o Chrystusie i zbawieniu
I tu i tu chodzi o jego czyny i słowa.
Ewangelia – głoszona, a nie pisana. Ewangelista – kaznodzieja.
II w po chr. – euaggelion oznacza pisemną relację o życiu i nauce Jezusa (chociaż spełniała tą samą rolę co słowo mówione – potrzeby misjonarskie, rozbudzenie i umocnienie wiary, ewangelista nadal jest kaznodzieją. Ewangelista troszczy się wiec o tło historyczne i szczegóły biograficzne, Ewangelia – recytacja historycznej opowieści o męce, śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa i relacja o jego działalności.)
Osoba Jezusa –prezentacja jego słów i czynów jest teologiczna (a nie np. biograficzna)
Słowa i czyny Jezusa (powiedzenia – Logia)
Ewangeliści notują generalnie te same powiedzenia (często w innych formach), ale np. u Marka jest ich mniej niż u MT i ŁK. Nie jest możliwe zapisanie dokładnie słów Jezusa jakie wyszły z jego ust (aramejski, Ew. po grecku). Różnice są normalne i nieznaczne, chociaż ważne.
Przypowieści – opracowane przez Kościół i apostołów, zaadaptowane. Mają dwojaki kontekst - oryginalny w działalności Jezusa i późniejszy, w życiu Kościoła.
Opowieści
Piotrowe linie życia Jezusa - uschematyzowane (podstawa pierwszych 3 ew.)(potem uproszczony):
1. Chrzest w Judei.
2. Działalność W Galilei.
3. Podróż z Galilei do Jerozolimy.
4. W Jerozolimie: męka, śmierć i zmartwychwstanie.
Moment centralny – śmierć i zmartwychwstanie.
Wspomnienie o Janie Chrzcicielu – torował drogę Jezusowi, gdy ten się pojawił Jan zakończył swoje zadanie. Jan zainicjował publiczną działalność Jezusa.
Konwencjonalne ramy opowieści – etapy.
Nie ważna chronologia, biografia i historia aż tak bardzo.
a. życzliwe przyjm. Przez lud
b. entuzjazm przygasł
c. opozycja ze strony klas rządzących
d. usunął się z Galilei – utworzył małą grupkę uczniów
e. bezwarunkowe poparcie swojej grupy (wyznanie wiary piotra w Cezarei filipowej – punkt zwrotny)
f. męka w Jerozolimie
g. triumf - moc zmartwychwstania
Tradycja apostolska – nauczanie.
Wybór apostołów:
a. mieli być ciągle przy nim by mógł ich uformowac i napełnić swym duchem
b. chciał uczynic z nich współpracowników w tworzeniu królestwa bożego na ziemi c.przygotowanie do tego – wysyłanie ich by głosili nauke, wypedzali zle duchy i uzdrawiali chorych
d. byli przedłużeniem osoby Jezusa, ktokolwiek ich przyjal, przyjal tez jego
e. po zmartwychwstaniu – mieli glosic dobra nowinę na calym swiecie, bo widzieli zmartwychwstałego Pana.
f. apostołowie byli swiadkami napełnionymi duchem świętym – wokół nich miał się zorganizowac przyszły kościoł, oni uformowali tradycje ewangeliczną.
g. za życia Jezusa nie oczekiwali jego zmartwychwstania, nie byli swiadomi swojej roli, nie rozumieli Go do końca.
h. przezycie zmartwychwstania – stało się podstawą ich wiary i formowania tradycji ewangelicznej. Uznali, ze ukochany mistrz jest synem bozym. Duch swiety – pomaga im zrozumiec cały sens przesłania Jezusa.
Krytyka form ewangelii synoptycznych
Niemcy 1919-1922 Teoria dwóch źródeł: Ew. Marka jest najwczesniejsza, a dwie pozostałe są zależne od niej i od zbioru powiedzeć Jezusa „Q”. Te dwa źródła późne, na etapie rozwiniętej tradycji, do wcześniejszych nie dało się dotrzeć.
Formgeschichtliche Methode (form critisism)– cofniecie się do tradycji ustnej, by odkryc strukture pierwotnej tradycji ewangelicznej.
1. Ew. synopt. są mozaikami roznych fragmentow, ewang. Są kompilatorami, nie autorami (tylko opowiesc o męce jest spójna). Ew. – literatura popularna.
Obecnie – uważa się ewangelistow zarówno za autorów jak i kompilatorow, nawet bardziej za autorow, bo tylko struktura jest sztuczna, a opowieści Jezusa są autentyczne.
2. elementy ewangelii są wytworem gmin chrzesc I pokolenia (mit Chrystusa - dzieło Pawła, wg którego gmina tworzyla opowieści na uzytek praktycznych wymogów kultu, w efekcie w Ew. niewiele wątków prawdziwych i historycznych).
Obecnie – wspólnota nie jest twórcza, to jednostka cos tworzy.
3. pierwotnie tradycja obecna była w formie równych ustnych elementow, które można sklasyfikowac na podstawie ich form. Material rozpada się na 2 grupy: logia (powiedzenia Jezusa) i teksty narracyjne (opowieści o Jezusie).
Obecnie – trzeba określić sytuacje życiową, z której się wyłoniły, wazniejsza niż klasyfikacja jest rozpatrywanie form na tle potrzeb gminy pierwotnej.
4. ewangelie są dzielami osobistymi ewangelistow którzy dobrali, ułożyli i zinterpretowali material. Pierwsi głosiciele chrzesc. pomogli w ukształt. Tradycji, zachodzil rozwoj tradycji – trzeba poszukiwac sytuacji życiowej. Wspolnota nie stworzyla ewangelii, ale jej potrzeby wpłynęły na jej kształtowanie.
Przedsynoptyczne jednostki literackie
3 środowiska, w których formowała się tradycja ewangeliczna:
a. kult
b. misja
c. katecheza
a. Liturgia – kult
celebracja eucharystii – łamanie chleba
różnice u MT/MR a ŁK/PW w formułach ustanowienia eucharystii mają swe źródło w liturgii
MT i MR – formuła z Palestyny
ŁK i PW – z Antiochii
b. Misje
kerygmat – misyjne kazanie do żydów i pogan. Obwieszczenie Pana ukrzyżowanego, zmartwychwstałego i mającego przyjść, Jezusa który połączył ludzi z Bogiem. Ważne są cuda Jezusa, jego rola jako cierpiącego sługi + wspomnienie starć z faryzeuszami.
Najwczesniejsza synteza kerygmatu – list do Koryntian 15, 3-5
c. Didache - katecheza
Didache - katechetyczne kazanie dla chrześcijan. Zawiera tresc kerygmatu, ale też dalsze wskazówki jak wskazania moralne, doktryny sakramentów, dodatkowe epizody z życia Jezusa. Kazanie na górze – klasyczny przykład Didache.
Fakt i interpretacja w tradycji
Ewangelista przedstawia wydarzenia tak jak on i jego wspólnota widzieli je oczyma wiary.
Teologia ewangelistów – interpretacja nie jednostkowa, ale całej gminy chrześcijan.
Powinniśmy obecnie starac się interpretowac ewangelie tak jak chcieli tego ewangeliści, ale utrudnia to przepasc historyczna i kulturowa, uzywanie jezyka aluzyjnego (wtajemniczony zrozumie to co ma zrozumiec, nie wtajemniczony ma tylko banalną opowiesc np. w nakarmieniu 5 tysiecznej rzeszy, wjeździe do Jerozolimy).
Główne zainteresowanie ewangelistów- sens, a nie historycznośc slów i czynów Jezusa. Wyolbrzymienia i przeinaczenia – nie fałsz, ale uwypuklenie sensu.
3 etapy: Jezus Chrystus, Kościół, ewangeliści – gdy uwzględnimy wszystkie 3, możemy naprawdę zrozumiec Ewangelie.
Demitologizacja Ewangelii (Bultmann)
Dla Bultmanna gł zadanie teologii – demitologizacja posłannictwa NT.
Mit – sposób myślenia, w którym to co boskie, przedstawia się jako ludzkie. Przeciwieństwo nauki.
Twierdził, że mitologiczny jezyk NT trzeba przełożyć na współczesny (na terminy filozofii egzystencjalnej.
Bultmann chciał udowodnic współczesnym religijną wartość NT.
Demitologizacja – metoda hermeneutyczna, egzystencjalna interpretacja, usiłująca wyjawić intencje mitu. Mit należy przełożyć na wypowiedz o sensie ludzkiej egzystencji.
Harrington kontruje – mit jest integralna czescia ludzkiej mowy i mysli i nie da się całkowicie zastąpić logiką.
Ewangeliści
Krytyka redakcji – zwraca uwage na wkład autorski w ewangelie ewangelistów. Byli oryginalnymi teologami, mogą uchodzic za autorów w pełnym znaczeniu słowa. Krytyka redakcji oznacza badania nad pracą redaktorską ewangelistów.
Problem jedności literackiej – czy dany fragment napisał jeden autor? Czy jest spójny? Jeśli nie, prawdopodobnie działał redaktor. Domniemuje się jednak literacką jedność – obala się ją tylko w świetle dowodów przeciwnych. Naturalne jest, że u 1 autora wystepują pewne niezgodności. Autorzy NT – pisali by wywołać uczuciową reakcje u czytelników. NP. U Jana w opowieści o uzdrowieniu syna urzednika, gdy redaktor wprowadza podwójne prośby, stwierdzenia itp. W sposobie przeróbki oryginału widzimy mentalność redaktora, to co chciał podkreślić.
Różne płaszczyzny redaktorskie (zwłaszcza w opowieściach o męce, które ewoluowały).
Krytyka form – szukałą typowej, wspólnotowej sytuacji życiowej. Pozwala dostrzec wspólnotę zakrzepłą w waznych momentach jej historii.
Krytyka redakcji - zajmuje się postawami specyficznej jednostki. Sytuacja życiowa jest sytuacja typową tylko dla specyficznej jednostki. Pozwala dostrzec adaptacje wspólnoty do nowej sytuacji.
Problem Synoptyczny
Pierwsze 3 ewangelie są blisko spokrewnione.
Uporządkowany tekst (opowieści z 3 ew, można zestawic w kolumnach, rozne wersje tych samych wydarzen) – synopsis (jednoczesne spojrzenie) Ew. od XVIII w nazywane synoptycznymi.
Istnieją rozbieżności w waznych kwestiach, a zgodność w szczegółach – Concordia discors.
Zgodności (w 3 ew.) – nie mogą być przypadkowe
-czesciowe zgodności we fragmentach ogolnie nie zgodnych
Różnice – struktura opowieści ta sama, zmieniaja się szczegóły.
Wyjaśnianie relacji miedzy 3 ewangeliami – problem synoptyczny
Teoria dwóch źródeł
Marek jest najwczesniejszą Ewangelią, potem Mateusz i Łukasz niezależnie od siebie.
By wyjaśnić zgodność mateusza/Łukasza z Markiem – zaklada się istnienie dokumentu tylko z powiedzeniami i mowami - dok. Q.
Dokumenty podstawowe
Dokument A – poch. Palestyńskie, prosty, konkretny.
Dokument B – reinterpretacja A dokonana w środ. Pogansko-chrzescijanskim. Bardzo podobne do A.
Dokument C – niezależne tradycje, bardzo stare, palestyńskie pochodzenie, wywarło duzy wpływ na Jana i proto Łukasza (tradycja niezależna od Mateusza/Łukasza)
Dokument Q – cały materiał wspólny Mateuszowi i Łukaszowi.
Dokumenty pośrednie
Pośredni MK (MK-i) – wykorz. 3 dokumenty abc, głównie jednak korzenie w b
Pośredni MT (MT-i)– gł. Źr. W a i Q, nie zdradza znajomości B i c, nie ulega wpływom MK
Te dwa powyżej z tradycji judeochrześcijańskiej.
Proto-Łk – wykorzystał wszystkie dokumenty, jego gł. Źr. Jest MT-i
Ewangelia Marka
Prawie ta sama forma co Mk-i, nawiązuje do Mt-i oraz Proto-Łk, wpływ teologii i słownictwa Pawła, zawiera słowa redaktora. 2 stadia:
- Mk-i wpłynęło na Mt i Łk
-końcowe Mk ukszt. Pod wpływem Mt i Łk
Ewangelia Mateusza
Mt powstał wtedy gdy Mt-i został zastąpiony przez Mk-i w partiach w których te dwa są paralelne, redaktor dodał też swoje.
Ewangelia Łukasza
wyrosła z rewizji proto-Łk w świetle Mk-i, struktura i formy zaadaptowane przez redaktora Łk. Należy przyjąć, że sam Łukasz jest twórcą swojej Ewangelii.
Ewangelia Jana
Gdy Jan przedstawia te same wydarzenia co synoptycy sięga do ich źródeł, siega do B i C, gł. Źr. To proto-Łk, koncowe stadium – wpływ Mt.
Rozdział II – Ewangelia Św. Marka
Przeznaczenie – etnochrześcijanie, nie żydzi. Świadczy o tym tłumaczenie zwyczajów żydowskich i wyrażeń aramejskich, stosowanie latynizmów.
Data powastania – ok. 65 r. n.e. w Rzymie.
Najwczesniejsza z Ewangelii.
Forma – Prosta, popularna greka, arameizmy.
Schematyzacja – wtłączanie opowieści, zwłaszcza o cudach w jeden schemat np. uciszenie burzy, egzorcyzm, wjazd do Jerozolimy. „Jezus rozkazał: Milcz, a oni zlekli się bardzo i pytali jeden drugiego kim wlassciwie on jest” itp./
Podwójne wyrażenia – przejaw własnego stylu ewangelisty (wg Neiryncka – zbadał 3 kategorie podwójnych zwrotów)
- wskazywanie czasu lub miejsca(z nastaniem wieczora, gdy slonce zaszło) – schemat publiczne nauczanie+poufne wyjaśnianie uczniom w domu
-podwójne pytania i antytetyczne paralelizmy – pytanie teoretyczne uzupełnione pytaniem praktycznym. Paralelizm antytetyczny – cecha stylu Jezusa.
-oratio obliqua + oratio recta – tendencja do wypowiedzi o nauczycielskiej działalności Chrystusa i uzupełnianie jej mową niezależną.
Ewangelia Marka:
- długo uchodziła za skróconą wersję Mateusza, dzisiaj to odrzucone – Marek jest bliższy źródła.
- najkrótsza, tylko 3 mowy Jezusa (nauczanie w przypowieściach, mowa o wspólnocie, mowa eschatologiczna)
- Marek bogatszy w szczegóły i bardziej obrazowy niż reszta
Skład
Składa się z 2 dopełniających się części.
1. dotyczy tożsamości Jezusa (Kim jest Jezus?)
3 partie, każda zaczynająca się streszczeniem działalności Jezusa, opowieścią na temat uczniów i kończąca się przyjęciem jakiejs postawy wobec Jezusa. (Jezus i rzesze, Jezus i jego krewni, Jezus, uczniowie i poganie)
Konkluzja i przejście tematyczne (wyznanie piotra, pierwsza zapowiedź męki, skarcenie piotra)
2. dotyczy mesjanistycznego przeznaczenia Jezusa, objawienie cierpień Jezusa
(droga syna człowieczego wytyczona przez 3 zapowiedzi jego losu i 3 pouczenia o doli uczniów, Jezus w Jerozolimie, męka i zmartwychwstanie).
Cel Ewangelii
Nie wszyscy uznają mesjasza w Jezusie. Fragment kiedy uczniowie ogłaszają Gpo Mesjaszem – oś dzieła Marka, punkt szczytowy 1 części. 2 połowa dostarcza odpowiedzi na pytanie kim jest Jezus, ale uczniowie tego nie pojmują (Marek czyni wiele by podkreślić ślepote uczniów). Uznanie Jezusa za mesjasza w cezarei filipowej wyznacza punkt zwrotny – przejście od ślepoty do blednego rozumienia. Chrystologia Marka – mesjanizm. Rozmowa z uczniami o tym, za kogo uważają Chrystusa - za zwiastun mesjasza (nie rozumieli sensu jego czynów i nauki), Piotr zaczął pojmować (1 etap jego oswiecenia, dopiero zmartwychwstanie otworzy im w pełni oczy). Wyznanie Piotra – wyznanie wiary chrześcijan („ty jestes Chrystus”). Jezus prosi by nie ujawniali jego mesjanistycznej tożsamości, bo wciąż nie rozumieja do konca jego osoby – mówi o swym przeznaczeniu cierpienia i śmierci. Wtedy Piotr osmiela sie robic mu wyrzuty, nie uchwycił znaczenia mesjanstwa. Starał się go sprowadzic do roli mesjasza politycznego. (Piotr gra rolę szatana, jak na pustyni u mateusza). Ten fragment mówi o historycznej sytuacji kościoła, dla którego Marek pisze. Piotr reprezentuje omylnych wiernych. Ważne jest to co rozumieją przez słowa „Ty jestes Mesjaszem” i jak to wpływa na ich zycie. Nie mogą mieć zmartwychwstałego Pana bez cierpiącego Mesjasza i nie mogą być uczniami nie krocząc jego drogą cierpienia.
Tajemnica mesjanistyczna
Jezus dokłada staran by ukryc swój mesjański charakter, nakazuje milczenie w tej kwestii, wyruszał w tajemne podróże, potajemnie nauczał uczniów. Motyw tajemnicy – w 1 czesci ewangelii. Motyw niepojętności uczniów spaja dwie czesci. Brak zrozumienia wśród uczniów dominuje do konca. Przeciwstawienie uczniów i innych o zatwardziałych sercach. Przegodni widzowie jego cudów ich nie zrozumieli dlatego mają zachować milczenie. Jezus mówi o obowiązku milczenia przez uczniów aż do czasu jego zmartwychwstania – granica tajemnicy, potem mają głosci jego chwałe, tożsamość i nature.
Rozdział III – Ewangelia Św. Mateusza
Przeznaczenie – greckojęzyczni judeochrześcijanie
Data powstania – ok. 80 – 90 r. n.e.
Autor – Nieznany, prawdopodobnie w jakiejś części Mateusz (wersji aramejskiej?)
Język – grecki
Mateusz zajmuje się głównie losem Izraela i problemem Prawa, które należy interpretowa zgodnie z zasadami wyższego prawa miłości.
Plan
7 części (28 rozdziałów)
1. Opowieśc o dzieciństwie Jezusa (prolog)
2. Objawienie się królestwa
-wstepne przejawienie się (rozdz. 3-4)
-kazanie na górze (do wielu uczniów) (a)
3. Zbawcze posłannictwo Jezusa
-10 cudów
-mowa misyjna (do Dwunastu) (b)
4. Ukryte królestwo
-opozycja i rozłam
-przypowiesci o królestwie (do ludu) (c)
5. Rozwój królestwa
-formowanie uczniów
-mowa o wspólnocie (do Dwunastu) (b)
6. W stronę męki
-rosnąca opozycja judaizmu
-wydanie sądu (do wielu uczniów) (a) (rozdz. 23-25)
7. Męka i zmartwychwstanie (epilog)
5 środkowych rozdziałów, miedzy którymi istnieje ścisła więź, ma 2 czesci – czesc narracyjną i mowę, każda z mów ma krótkie wprowadzenie i każda kończy się formułą „I stało się, gdy Jezus zakończył wszystkie te nauki…” Opowieści – rozwój wydarzeń, Mowy – ilustrują mesjanistycznego pojęcia królestwa niebieskiego.
Struktura
Partie a i a, b i b korespondują ze sobą.
Budowa koncentryczna – uwydatnienie intencji ewangelisty, by odpowiadające sobie elementy rzucały na siebie nawzajem światło.
Powiązanie tytułu „Syna Abrahama” (z prologu) z nakazem z epilogu, by apostołowie nauczali wszystkie narody – podkreślenie powszechności zbawienia (główna ide ewangelisty) – dla Mateusza Izrael miał kiedys uprzywilejowaną pozycję, którą z czasem utracił, jego miejsce zostało zajęte przez pogan.
Mateusz podzielił historię zbawienia na 2 okresy (okres Izraela i okres pogan). Głoszący słowo – pewna jedność.
Jan Chrzciciel – prototyp Jezusa, mówią to samo do tych samych słuchaczy, podobne opisy śmierci. Upodabnia apostołów do Jezusa – mają głosić to co on głosił.
Kazanie na górze – Mt przedstawia Jezusa jako Mesjasza w słowie, potem część narracyjna 0 przedstawia Jezusa jako Mesjasza w czynie (cuda). Cel wtrącenia rozdziału o apostołach między teksty o Mesjaszu – konieczność wspólnoty (jedyne autentyczne oddanie się Jezusowi).
Środowisko Mateusza
Przeświadczenie, że istnieje 1 lud Boży w obu Testamentach (prawdziwy Izrael), a wiec nie stary i nowy Izrael, ale fałszywy (Izrael osądzony-przypowiesc o przewrotnych dzierżawcach) i prawdziwy lud. Mateusz akcentuje zbiorową odpowiedzialność Żydówka odtrącenie i śmierć Jezusa. Żydzi nie są już ludem bożym, ale rasą. Mesjasz Izraela staje się Mesjaszem pogan (np. żołnierzy rzymskich).
Rozbieżnośc w zasięgu misji Jezusa: raz, że dla Izraela, raz, że dla wszystkich. Uniwersalna misja – czesc paruzji, Jezus zawęził za swego zycia swoja misje do Izraela, bo wiedział ze bozy akt mocy sprowadzi pogan do królestwa bozego.
Kościół u Mateusza - Eklezja
Trudne rozróżnienie wspólnota – Kościół, u Mt zlewają się w jedno (rozdz. 18 – reguła wspólnotowa)
Kościół Mateusza – socjologiczna rzeczywistość ześrodkowana na Bogu z Jezusem jako swoim wzorcem. Kościół to rodzina dzieci Ojca, Jezus jest obecny pośród Kościoła (obecny w misjonarzach, we wszystkich potrzebujących. Prześladowania uczniów – bo reprezentują Jezusa i idą drogą jego cierpienia.
Epizod uciszenia burzy – obraz życia i ludzi Kościoła, wspólnota to statek miotany przez fale, „Panie, ratuj” – modlitwa i wyraz uczniostwa. Ludzie małej wiary – kościół, ludzie zdumieni – dowiadujący się o dobrej nowinie, ludzie i on doświadczyli tylko fałszywych prorokow i SA malej wiary. W Kościele są zarówno dobni i źli, jest to ciało wysoce zróżnicowane pod każdym względem.
Eklezja u Mateusza – wspolnota mesjanistyczna jako odrebna od starotestamentowej.
O przynależności decyduje: spełnienie woli Boga, osiągniecie większej sprawiedliwości, obranie odpowiedniej drogi zycia.
Kościół mateusza – ujmowany w perspektywie przyszłego sądu (persp. Eschatologiczna). 7 przypowiesci o królestwie bożym łączy motywy eklezjalne i eschatologiczne. Jezus rządzi Kościołem, a z kościoła światem.
Kościół jest wstepną fazą i szkołą przygotowującą i reprezentujacą przyszłe królestwo.
Kazanie na górze
Ewangelia – kerygmat, Didache, kodeks moralny. Kerygmat – uznanie Jezusa i jego żądań, podstawa wiary, Didache – re...
saturn3231