Alina Dyduch

Materiały z wykładów

Spis treści

Cechy współczesnej rachunkowości              3

1.1              Pojęcie, istota i cechy rachunkowości              3

1.2              Zakres rachunkowości              5

1.3              Funkcje rachunkowości              6

1.4              Struktura rachunkowości              7

1.5              Metody rachunkowości              8

1.6              Nadrzędne zasady rachunkowości              8

1.7              Międzynarodowe i krajowe regulacje prawne w rachunkowości              12

Aktywa jednostki gospodarczej i źródła ich pochodzenia              15

2.1 Aktywa jednostki gospodarczej              15

2.2 Źródła pochodzenia aktywów              21

2.3 Bilans i jego budowa              24

Bilans              25

Aktywa              25

Konto księgowe              29

3.1 Operacje gospodarcze, ich charakterystyka i podział              29

3.2. Wpływ operacji gospodarczych na składniki bilansu              30

3.4 Konto księgowe              31

3.5 Funkcjonowanie kont bilansowych              34

3.7 Zestawienie obrotów i sald              37

3.10 Funkcjonowanie kont wynikowych              43

Plan kont              45

Cechy współczesnej rachunkowości

1.1        Pojęcie, istota i cechy rachunkowości

Informacje ekonomiczne wykorzystywane w procesie zarządzania mogą pochodzić z różnych źródeł. W jednostkach gospodarczych podstawowym źródłem informacji ekonomicznej jest prowadzona ewidencja, która stanowi zorganizowany system ujmowania, pomiaru i przedstawiania zjawisk oraz procesów gospodarczych występujących w przedsiębiorstwie. Ewidencja gospodarcza jest źródłem danych niezbędnych do zarządzania przedsiębiorstwem oraz do analizy i kontroli jego działalności.

Na system ewidencji gospodarczej w przedsiębiorstwie składają się trzy jej rodzaje:

·         ewidencja operatywna,

·         ewidencja księgowa,

·         ewidencja statystyczna.

Ewidencja operatywna jest systemem bieżących zapisów, dokonywanych w jednostkach naturalnych bądź pieniężnych służących do obserwacji pomiaru, rejestrowania i grupowania poszczególnych odcinkowych zjawisk związanych z działalnością jednostki gospodarczej.

Ewidencja księgowa lub inaczej księgowość posługuje się specyficzną metodą bieżącego odzwierciedlania zdarzeń gospodarczych nazywaną metodą podwójnego zapisu. Jest ona uporządkowanym systemem ewidencji gospodarczej, który rejestruje w odpowiednich przekrojach wyrażone wartościowo dane liczbowe dotyczące występujących w przedsiębiorstwie zjawisk i procesów gospodarczych w zakresie:

-   stanu środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia,

-   stanu środków gospodarczych znajdujących się w dyspozycji jednostki gospodarczej,

-   wyników działalności jednostki gospodarczej.

Ewidencja księgowa jest najbardziej wiarygodnym źródłem informacji o przedsiębiorstwie.

Ewidencja statystyczna zajmuje się ilościowym ujęciem zachodzących w przedsiębiorstwie zjawisk i procesów gospodarczych dokonywanym na podstawie informacji uzyskanych głównie z ewidencji operatywnej i księgowości. Ewidencja statystyczna dostarcza informacji przede wszystkim w postaci różnych wskaźników ekonomicznych.

              Najważniejszą częścią systemu rachunkowości jest ewidencja księgowa. Poza księgowością na system ten składają się:

-   rachunki kalkulacyjne, przedstawiające rezultaty przebiegu działalności gospodarczej, opracowane na podstawie konkretnych zapisów księgowości,

-   sprawozdawczość i analiza finansowa, obrazująca w uogólniony sposób dane księgowości i kalkulacji, charakteryzujące działalność jednostki gospodarczej.[1]

Pojęciem szerszym od księgowości jest rachunkowość. W literaturze przedmiotu spotyka się różne definicje rachunkowości. Według Komitetu Terminologii Amerykańskiego Instytutu Dyplomowanych Księgowych (AICPA) rachunkowość jest sztuką rejestrowania, klasyfikowania i sumowania w szczególny sposób i w wyrażeniu pieniężnym transakcji i zdarzeń, które mają przynajmniej częściowo finansowy charakter oraz interpretowania ich rezultatów.[2]

Według S. Skrzywana rachunkowość jest szczególnym rodzajem jednostkowej ewidencji gospodarczej. Stanowi ona system ciągłego w czasie ujmowania, grupowania, prezentacji i interpretacji wyrażonych w pieniądzu i bilansujących się ogólnych i szczegółowych danych liczbowych o działalności gospodarczej i sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej.[3]

Zdaniem innych autorów rachunkowość jest współcześnie rozumiana jako system informacyjny służący użytkownikom do podejmowania decyzji gospodarczych, zwłaszcza finansowych oraz rozliczania kierownictwa z odpowiedzialnego i efektywnego zarządzania powierzonym majątkiem.[4]

Nieco pełniejszą definicję rachunkowości przedstawia E. Burzym uważając, że rachunkowość to uniwersalny, elastyczny, podmiotowy system informacyjno-kontrolny, zdeterminowany metodą bilansową, mający na celu tworzenie liczbowego obrazu procesu powstawania podziału i przepływu wartości, oraz wynikających stąd rozrachunków między podmiotami.[5]

              Cechą wspólną tych definicji jest systemowe podejście do istoty rachunkowości. Podsumowując, rachunkowość jest systemem odzwierciedlającym w wyrażeniu pieniężnym sytuację finansową i majątkową jednostki ujmując w sposób kompleksowy zachodzące w niej operacje gospodarcze. System ten posiada następujące cechy: uniwersalność, elastyczność i kreatywność.

Uniwersalność rachunkowości polega na możliwości zastosowania jej w różnych warunkach działalności przedsiębiorstw dotyczących przedmiotu, zakresu i rozmiarów tej działalności, a także zdolności do równoległego pełnienie różnych funkcji i zadań szczegółowych.

Elastyczność rachunkowości to możliwość jej zastosowania w każdej jednostce gospodarczej, bez względu na jej wielkość, oraz możliwość dostarczania przez nią informacji o różnym zakresie i o różnym stopniu szczegółowości.

Bardzo ważną cechą rachunkowości jednostek gospodarczych działających w warunkach gospodarki rynkowej kreatywność. Cecha ta oznacza zdolność systemu rachunkowości do oddziaływania na obraz jednostki gospodarczej przedstawiany w sprawozdaniu finansowym. Kreatywność rachunkowości wyraża się w możliwości wyboru w ramach określonych regulacjami ustawowymi lub standardami profesjonalnymi – metod pomiaru oraz treści formy sprawozdań finansowych oraz tworzenia dodatkowych informacji dla wewnętrznych potrzeb zarządzania i/lub ujawnianych na zewnątrz.

Rachunkowość spośród innych systemów wyróżniają następujące cechy:

-   głównie wartościowe opisywanie działalności gospodarczej,

-   stosowanie metody bilansowej i zasady podwójnego zapisu,

-   wykorzystywanie specyficznego urządzenia ewidencyjnego o nazwie „konto”,

-   obowiązek udokumentowania zapisów,

-   weryfikacja zapisów za pomocą inwentaryzacji ,

-   przestrzeganie zapisów ciągłości,

-   opracowane informacje cechuje dokładność, wiarygodność i sprawdzalność.

Podstawowym celem rachunkowości jest dostarczanie informacji finansowych o działalności podmiotu gospodarczego, zarówno dla potrzeb użytkowników wewnętrznych, jak i zewnętrznych.

W  rachunkowości  wykorzystuje  się  określone  metody,  reguły postępowania,  urządzenia ewidencyjne i środki techniczne umożliwiające rejestrację stanu i zmian majątku jednostki, źródeł jego finansowania, dokonywanych operacji gospodarczych i wyników działalności.[6]

1.2      Zakres rachunkowości

Zakres podmiotowy rachunkowości finansowej  dotyczy mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:

1)     spółek handlowych (osobowych i kapitałowych),

2)     osób fizycznych oraz spółek cywilnych osób fizycznych, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów, operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wynosiły co najmniej równowartość w walucie polskiej 800 000 euro,

3)     jednostek organizacyjnych działających na podstawie Prawa bankowego, Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, przepisów o działalności ubezpieczeniowej lub przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych bez względu na wielkość przychodów,

4)     gmin, powiatów, województw i ich związków, a także państwowych/gminnych., powiatowych i wojewódzkich: jednostek budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz funduszy celowych,

5)     zagranicznych osób prawnych oraz fizycznych prowadzących na terytorium RP działalność osobiście, przez osobę upoważnioną przy pomocy pracowników, bez względu na wielkość przychodów,

6)     innych jednostek, jeżeli otrzymują one na realizację zadań zleconych dotacje lub subwencje z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego lub funduszów celowych.

Zakres przedmiotowy rachunkowości finansowej obejmuje: (Art. 4 znowelizowanej ustawy o rachunkowości)

1.            Przyjęte zasady rachunkowości, na które składają się przyjęte przez jednostkę rozwiązania, a w szczególności dotyczące:

a)      określenia roku obrotowego i wchodzących w jego skład okresów sprawozdawczych,

b)     metod wyceny aktywów i pasywów oraz ustalenia wyniku finansowego w zakresie, zakresie jakim ustawa pozostawia jednostce prawo wyboru,

c)      sposobu   prowadzenia   ksiąg   rachunkowych   (zakładowy   plan   kont,   wykaz   ksiąg rachunkowych, opis systemu przetwarzania danych).

2.            Prowadzenie ksiąg rachunkowych na podstawie dowodów księgowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym.

3.            Okresowe ustalanie i sprawdzanie stanów aktywów i pasywów w drodze inwentaryzacji.

4.            Wycenę aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego.

5.            Sporządzanie sprawozdań finansowych i innych na podstawie informacji wynikających z ksiąg rachunkowych w jednostkach dominujących również skonsolidowanych sprawozdań finansowych.

6.            .Gromadzenie    i    przechowywanie    opisu    przyjętych    zasad    rachunkowości,    ksiąg rachunkowych, dokumentów inwentaryzacyjnych oraz sprawozdań finansowych.

7.            Badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych.

1.3        Funkcje rachunkowości

W podmiotach gospodarczych rachunkowość ma do spełnienia wiele ważnych funkcji. Jedną z istotnych funkcji rachunkowości jest funkcja informacyjna. Polega ona na tworzeniu informacji dotyczących zjawisk i procesów gospodarczych i ich dostosowywania do potrzeb informacyjnych użytkowników informacji w celu formułowania opinii i podejmowania decyzji.

Niektórzy z autorów przyjmując jako kryterium podział odbiorców informacji generowanych przez rachunkowość wyróżniają wewnętrzną i zewnętrzną funkcję rachunkowości.

Wewnętrzna funkcja rachunkowości wyróżnia się w dostarczaniu informacji ekonomiczno-finansowych na potrzeby zarządzania przedsiębiorstwem w różnych jego ogniwach. Informacje te przekazywane są zarządzającym w formie sprawozdań i raportów obejmujących różne okresy (roczne, kwartalne, miesięczne).

Zewnętrzna funkcja informacyjna rachunkowości przejawiają się w dostarczaniu informacji użytkownikom zewnętrznym tj.: bankom, urzędom skarbowym, akcjonariuszom, udziałowcom, inwestorom.

Prawidłowo realizowane funkcje informacyjne umożliwiają pełnienie przez rachunkowość szereg następujących funkcji szczegółowych:

-   sprawozdawczej - polegającej na sporządzaniu zestawień i sprawozdań dostosowanych do potrzeb odbiorców zewnętrznych i wewnętrznych,

-   optymalizacyjnej   -   polegającej   na   stwarzaniu   podstaw   do   dokonywania   wyboru optymalnych wariantów działania poprzez dostarczanie informacji opisujących różne sytuacje decyzyjne w jednostkach gospodarczych,

-   motywacyjnej - wyróżniającej się w dostarczaniu informacji o kosztach, przychodach i wynikach,  które  umożliwiają stworzenie  systemu  mierników  ocen  i bodźców  dla ośrodków odpowiedzialnych w celu lepszego zaangażowania w realizacje wyznaczonych celów i zadań,

-   kontrolnej - przejawiającej  się w ochronie i zabezpieczaniu  mienia majątku  przed przemieszczaniem  i  zniszczeniem  oraz  oddziaływanie  na racjonalne  wykorzystanie majątku i zapobieganie marnotrawstwu.

Funkcja kontrolna rachunkowości może być realizowana w postaci trzech rodzajów kontroli:

a. kontroli wstępnej przeprowadzanej przed rozpoczęciem działalności gospodarczej, a więc przed poniesieniem kosztów, osiągnięciem przychodów i zysków,

b.            kontroli  bieżącej  dokonywanej  w  czasie procesu  ponoszenia kosztów  osiągania
przychodów i zysków tj.: w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej,

c. kontroli wynikowej dotyczącej kosztów faktycznie poniesionych oraz przychodów i
zysków faktycznie osiągniętych przez realizowanie określonego zakresu działalności.

Poza wymienionymi funkcjami rachunkowości wyróżnia się także funkcję analityczną, rozliczeniową, motywacyjną i dowodową.

Analityczna funkcja rachunkowości wyraża się badaniem i interpretacją informacji dostarczanych przez system rachunkowości w celu oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyników finansowych i efektywności działania jednostki gospodarczej.

Rozliczeniowa funkcja rachunkowości polega na tym, że zapisy księgowe umożliwiają ścisłe ustalenie kwot pieniężnych stanowiących należności zobowiązania w stosunku do innych jednostek uczestniczących w społecznym procesie gospodarowania.

Dotyczy to rozliczeń z budżetem państwa, innymi jednostkami gospodarczymi, instytucjami finansowymi i innymi oraz własnymi pracownikami.

Motywacyjna funkcja rachunkowości wyraża się w dostosowaniu informacji o kosztach, przychodach, zyskach, które umożliwiają stworzenie systemu mierników ocen i bodźców dla ośrodków odpowiedzialnych w celu lepszego zaangażowania w realizacje wyznaczonych celów i zadań.

Dowodowa funkcja rachunkowości wyraża się w prowadzeniu rachunkowości w sposób umożliwiający wykorzystywanie różnych urządzeń księgowych (dokumenty ksiąg rachunkowych, sprawozdań finansowych) jako wiarygodnych dowodów w postępowaniach sądowych i podatkowych przez sądy i organa ścigania oraz urzędy kontroli skarbowej. Dzięki obowiązkowi archiwizowania dokumentów księgowych istnieje możliwość odnalezienia dowodów każdego zadania gospodarczego zaistniałego w przedsiębiorstwie.

1.4        Struktura rachunkowości

Rachunkowość jednostki gospodarczej traktowana jako system informacyjny może być podzielona na części przy zastosowaniu różnych kryteriów. Kryteria te uwzględniają także proces doskonalenia rachunkowości będący rezultatem jej rozwoju.

Uwzględniając    kryterium    wewnętrznych    i    zewnętrznych    odbiorców informacji generowanych przez rachunkowość otrzymuje się podział rachunkowości na:

-   rachunkowość finansową,

-   ...