POWSTANIE STYCZNIOWE
Informacje ogólne
Powstanie styczniowe, powstanie narodowe przeciw Rosji, trwające od 22 I 1863 do wiosny 1864 i obejmujące swym zasięgiem Królestwo Polskie, Litwę i Białoruś, w mniejszym stopniu Ukrainę. Spowodowane nasilającym się rosyjskim uciskiem narodowym.
Przygotowania do powstania
Poprzedzone ulicznymi manifestacjami patriotycznymi w Warszawie (m.in. obchodami rocznicy wybuchu powstania listopadowego 1830-1831, procesjami, pochodami o charakterze patriotyczno-religijnym), krwawo tłumionymi przez władze rosyjskie.W okresie przedpowstaniowym formowały się obozy polityczne "czerwonych" i "białych". Obóz "czerwonych" na czele z Komitetem Miejskim (I. Chmieleński, A. Korzeniowski), następnie Centralnym Komitetem Narodowym (CKN, S. Bobrowski, J. Dąbrowski, A. Giller, Z. Padlewski), skupiał działaczy radykalno-demokratycznych dążących do wybuchu powstania i połączenia go z reformami społecznymi.Obóz "białych" na czele z Delegacją Miejską (L. Kronenberg), później Dyrekcją Krajową, przeciwny był rychłemu wybuchowi powstania, opowiadał się za pracą organiczną i legalnymi działaniami na rzecz zachowania polskości.
Początek powstania
Wybuch powstania styczniowego przyspieszyło zarządzenie przez władze rosyjskie poboru do wojska (tzw. branki). Branka miała na celu rozbicie konspiracji "czerwonych" i udaremnienie powstania. 22 I 1863 w dzień wybuchu powstania CKN przeobraził się w Tymczasowy Rząd Narodowy, który opublikował manifest powstańczy i uzupełniające go dekrety. W manifeście rząd wzywał narody polski, litewski i białoruski do walki z zaborcą, zarazem uroczyście ogłaszał zniesienie różnic stanowych oraz natychmiastowe uwłaszczenie.Osiągnięcie poważniejszych sukcesów było niemożliwe wobec wyraźnej przewagi oddziałów rosyjskich. W Królestwie Polskim stacjonowała stutysięczna armia rosyjska, przeciw niej w nocy z 22 na 23 stycznia wystąpiło zaledwie 6 tys. powstańców. Garnizony rosyjskie zaatakowano w 33 miejscach. W części miejscowości (np. w Płocku) atak powstańców w ogóle się nie powiódł, w innych miejscach - zwłaszcza na Podlasiu - udało się rozbroić kilka garnizonów.Wybuch powstania zaalarmował jednak dowództwo rosyjskie, które zarządziło koncentrację wojsk w większych miastach. Liczba miejsc, w których stacjonowali Rosjanie, zmniejszyła się ze 180 do 42. Było to korzystne dla powstańców, którzy zyskali większą swobodę ruchów na prowincji oraz swobodny dostęp do granic Królestwa.
Większe bitwy stoczone przez powstańców
Przewaga rosyjska była bardzo wyraźna, w związku z tym Polacy przyjęli taktykę wojny partyzanckiej, nękając przeciwnika niespodziewanymi atakami, nie podejmując otwartej walki. Większe bitwy stoczyły oddziały powstańcze A. Kurowskiego (17 II 1863 pod Miechowem), M. Langiewicza (24 lutego pod Małogoszczą oraz 17-18 III 1863 pod Chrobrzem i Grochowiskami), M. Heidenreicha (8 VIII 1863 pod Żyrzynem), K. Kality (17 I 1864 pod Lubienią i Iłżą).Ogółem przez szeregi oddziałów polskich w całym okresie powstania przeszło ponad 200 tys. ochotników. Stoczono ok. 1200 potyczek. Największe nasilenie powstanie styczniowe osiągnęło latem 1863, gdy przewagę we władzach centralnych uzyskali "biali" i po przejęciu dyktatury powstania przez M. Langiewicza (10-19 marca, po krótkim okresie dyktatury L. Mierosławskiego)."Biali" duże nadzieje wiązali z ewentualną interwencją mocarstw zachodnich. Francja, Anglia i Austria ograniczyły się jedynie do przesłania Rosjanom not dyplomatycznych żądających zapewnienia Królestwu autonomii. Noty te zostały odrzucone przez rząd carski, który zdawał sobie sprawę z nieskuteczności takich protestów. Żadne z tych państw nie zamierzało faktycznie wystąpić zbrojnie w interesie Polski.Nie mogąc zlikwidować partyzantki polskiej, władze rosyjskie podjęły akcje pacyfikacyjne oparte na stosowaniu terroru i zasad odpowiedzialności zbiorowej. Z okrucieństwa zasłynął zwłaszcza nowy gubernator Litwy, M.N. Murawjow, którego nazywano Wieszatielem. Mnożyły się publiczne egzekucje, kontrybucje, konfiskaty majątków i masowe zsyłki na Sybir.
Dyktatura Traugutta
Jesienią 1863 powstanie osłabło. Próbował je ratować sprawujący od 17 X 1863 władzę dyktatorską R. Traugutt, jednak na wiosnę 1864 walki prawie zupełnie wygasły. Najdłużej, bo aż do jesieni 1864, walczył oddział chłopski księdza S. Brzóski na Podlasiu. 5 VIII 1864 Traugutt, którego ujęli Rosjanie, został stracony wraz z 4 członkami Rządu Narodowego.
POWSTANIE STYCZNIOWEWojna krymska 1853-56Wiosna posewastopolska-między Turcją a Rosją o panowanie nad cieśninami czarnomorskimi( Bosfor, Dardanele)-Turcji pomagała Francja i Anglia wysyłając wojska ekspedycyjne-wojna zakończyła się klęską Rosji(oblężenie Sewastopola 1854-55)-zawarto pokój paryski, Rosja traci wpływy na Bałkanach, okazała się „kolosem na glinianych nogach”
PRZEBIEG POWSTANIA-ogloszenie poboru do wojska jesienia 1862z inicjatywy Wielkopolskiego Wielkopolskiego celu pozbycia się konspirantów-przyspieszenie decyzji o wybuchu powstania przez czerwonych-w nocy z 22 na 23 stycznia oddziały powstańcze stoczyly walke z 24 garnizonami rosyjskimi-Komitet Centralny Narodowy ogłasza manifest w którym ogłasza się Tymczasowym Rzadem Narodowym-potyczki powstańcze –ponad1200 starć m.in. 4 lutego 1863 przez oddział pod dowództwemJeziorańskiego na koszary rosyjskie-skoncentrowanie przez dowódców rosyjskich wojsk w kilku garnizonach-11 marca 1863 ogłoszenie przez białych dyktatora Mariana Langiewicza a 17 marca jego uwiezienie-lato 1863 odwolanie przez cara Wielkopolskiego-pażdziernik1863 Traugutt dyktatorem powstania -marzec 1864 wladze carskie ogłosiły uwłaszczenie chlopów
Upadek powstania
Do grudnia 1864 utrzymał się ostatni naczelnik Warszawy, A. Waszkowski, ale i on ujęty przez policję został stracony w lutym 1865. Powstanie styczniowe było najdłużej trwającym powstaniem polskim, wspomaganym przez Polaków ze wszystkich zaborów, emigrację, a także przedstawicieli innych narodów, m.in.: Rosjan (A.D. Trusow), Ukraińców (A. Potebnia), Włochów (F. Nullo), Francuzów, Niemców, Słowaków.Czołowymi dowódcami powstania byli: M. Borelowski, D. Czachowski, J. Hauke-Bosak, A. Kurowski, M. Langiewicz, Z. Sierakowski, W. Wróblewski. Wg szacunków w powstaniu styczniowym zginęło ok. 30 tys. powstańców, ok. 38 tys. zostało zesłanych na Sybir.Klęska powstania była ogromnym wstrząsem dla Polaków. Wśród znacznej części społeczeństwa zapanowało przeświadczenie o beznadziejności wszelkiej walki zbrojnej. Rząd carski stopniowo likwidował resztki autonomii Królestwa Polskiego, którego nazwę zmieniono na Kraj Nadwiślański.
Przyczyny wybuchu powstania: ugrupowanie patriotyczne, wydarzenia poprzedzające:
· nowe pokolenie wchodzi na scenę. Nadzieje na odzyskanie niepodległości za pomocą zbrojnego czynu przy osłabieniu Rosji. Podsycane sukcesami Włochów w walce o zjednoczenie kraju
· co się z tym wiąże: potrzeba reform liberalnych. Hasła wolnościowe i demokratyczne
· hasła uwłaszczeniowe wśród ludności wiejskiej
· zmniejszenie wpływów polistopadowej emigracji
· zmiana sytuacji w Rosji: klęska w wojnie krymskiej i zjawisko tzw. Odwilży posewastopolskiej. Śmierć pogromcy powstania listopadowego cara Mikołaja I
· manifestacje patriotyczne: w 1860 roku w czasie pogrzebu wdowy po gen. Sowińskim, obrońcy Woli. 1861: manifestacja w rocznicę bitwy pod Grochowem ( 5 osób zginęło w starciach z Rosjanami) Grudzień 1861: krwawo stłumiona demonstracja przeciw rozwiązaniu Towarzystwa Rolniczego i Delegacji Miejskiej (organu ugrupowania białych). Na Placu Zamkowym zginęło około 100 osób
· 1862: reformy Wielopolskiego. Brak poparcia społecznego, przygotowania do powstania
· branka: styczeń 1863: bezpośrednia przyczyna powstania. A. Wielopolski ogłosił przymusowy pobór do wojska 12 tys. osób z obozu czerwonych. Chciał uniknąć powstania, a przyspieszył je swoją decyzją.
· Ugrupowania od 1861 roku:
· obóz białych: od 1861 roku kierowane przez Dyrekcję Krajową. Ugrupowanie umiarkowane, głoszące program pracy organicznej i odłożenia czynu zbrojnego. Złożone głownie z ziemian, finansistów i inteligencji (A. Zamoyski, L. Kronenberg). Ugrupowania: Towarzystwo Rolnicze, tzw. Millenerzy E. Jurgensa
· obóz czerwonych: zwolennicy czynu zbrojnego, ugrupowania o charakterze bardziej radykalnym, współpracujące z rewolucjonistami poza granicami Królestwa. W 1861 roku ukonstytuowali się wokół Komitetu Miejskiego w Warszawie. W 1862 przekształcili go w zalążek polskiego rządu: Komitet Centralny Narodowy. Przedstawiciele: J. Dąbrowski, z. Padlewski, Z. Sierakowski, S. Bobrowski
Władze powstania:
· 22 I 1863 KCN ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym. Wydał manifest wzywający do zerwania z carem
· Stefan Bobrowski - naczelnik Warszawy wprowadził dekrety uwłaszczeniowe. Dowodzi do czasu przybycia L. Mierosławskiego
· L. Mierosławski - I dyktator powstania. Po porażkach na Kujawach wraca do Paryża i prowadzi politykę oczerniania powstańców (brak organizacji itd.)
· M. Langiewicz: dyktator od 11 do 18 marca, ze strony białych. Opuścił oddziały i przekroczył granice zaboru austriackiego
· Rząd Narodowy - maj 1863. Zdominowany przez białych oczekuje na pomoc zachodnią
· 18 października 1863: dyktatorem zostaje R. Traugutt, dąży do konsolidacji żołnierzy. Aresztowany w kwietniu 1864, powstanie dogorywa.
Skutki powstania:
· ostateczne zniesienie wszelkiej odrębności i autonomii Królestwa Polskiego. Przemianowane na "Kraj Przywiślański". Zniesienie granicy celnej z Rosją, przekształcanie polskich instytucji w filie rosyjskich (Bank Polski jako kantor Banku Państwa)
· represje wobec ziem: nie podlegały reformie terytorialnej
· represje wobec ludności: konfiskata majątków (ok. 4 tys.), wywózki na Syberię
· polityka rusyfikacji. Zakaz działalności oświatowej i kulturalnej
· zakaz wyznawania rytu unickiego (likwidacja biskupstwa w Chełmie)
· kościół katolicki podporządkowany Kolegium Rzymskokatolickiemu
· likwidacja uczelni wyższych w Warszawie i Puławach
Sprawa chłopska w powstaniu styczniowym:
Sprawa chłopska pojawiła się na samym początku powstania, rząd tymczasowy zajął się nią już w manifeście zachęcającym do walki. Obiecał tam uwłaszczenie za udział w powstaniu. Konkrety zostały zawarte w II dekretach uwłaszczeniowych TRN:
· uwłaszczenie na uprawianej ziemi
· odszkodowania dla ziemian ze skarbu państwa
· po trzy morgi nadziału dla bezrolnych chłopów biorących udział w powstaniu.
Po dojściu do władzy białych wprowadzanie dekretów w życie zostało zablokowane, co znacznie osłabiło powstanie. R. Traugutt przestrzegał dekretów i chciał wciągnąć lud do walki pod hasłem "z ludem i przez lud." Ziemianie wciąż nakazujący pańszczyznę mieli być karani śmiercią.
2 marca car ogłosił dekret uwłaszczeniowy, który spowodował spadek zainteresowania chłopów kwestią niepodległości. Gwarantował chłopom wszystkie przywileje, które wcześniej obiecali powstańcy. Były to warunki lepsze niż w samej Rosji. Chłopi woleli pewny carski ukaz od niepewnej walki o niepodległość, szczególnie, że dotąd niepodległość kojarzyła im się raczej z interesami ziemian.
warycki