W celu określenia tych wszystkich specyficznych właściwości człowieka, które skłaniają go do twórczości i które pozwalają mu być twórczym, pojawia się w psychologii termin „postawa twórcza”. W refleksji psychologii humanistycznej, na gruncie której on powstał, nieodłącznie wiązany jest z samorealizacją, samourzeczywistnieniem, autokreacją[1].
Postawa twórcza to zdolność swoistego spostrzegania świata i reagowania nań, zdolność do dziwienia się, chęć do „rodzenia się wciąż na nowo”, odwaga w porzucaniu sytuacji pewnych i bezpiecznych[2], otwartość na doświadczenia, zerwanie z manipulacją ze strony innych[3], to zdolność do spontanicznej ekspresji, wyrażania swoich myśli i uczuć bez skrępowania, to akceptacja siebie samego[4].
W polskiej literaturze postawa twórcza wiązana jest z mobilizowaniem „pełni” całego człowieka[5], z emocjonalną gotowością do otwierania się na świat, u podstaw której leży zdolność szybkiego i łatwego przeorganizowywania obrazu rzeczywistości[6], z aktywnym stosunkiem do świata, który wyraża się potrzebą poznania i świadomego przetwarzania zastanej rzeczywistości, a także własnego „ja”[7].
Dosyć spójną interpretację „postawy twórczej” w polskiej literaturze psychologicznej przedstawił S. Popek[8]. W jego ujęciu na postawę twórczą składają się głównie sfery: poznawcza i charakterologiczna. Pierwsza, wynikająca z dyspozycji intelektualnych, związana została m.in. z wysoką wrażliwością i zdolnością w spostrzeganiu, zapamiętywaniu, a głównie w przetwarzaniu i wytwarzaniu informacji nowych ( „zachowanie heurystyczne”). Drugą, charakterystyczną, opisują z kolei m.in. takie właściwości jak: niezależność, aktywność, witalizm, wytrwałość, odporność, konsekwencja, otwartość, tolerancyjność, czy wysokie poczucie wartości „ja” („nonkonformizm”). Obie sfery w równym stopniu wyznaczają możliwości realizacyjne jednostki, obie jednocześnie stają się swoistym rodzajem „uzdolnienia twórczego” będącego nie tylko „przepustką” do twórczości, ale także sposobem jej urzeczywistniania.
[1] W polskiej literaturze problem ten podejmują m.in.: K.Obuchowski, Psychologia dążeń ludzkich, Warszawa 1983; Z.Pietrasiński, Kierowanie własnym rozwojem, Warszawa 1977; W.Szewczuk, Psychologia w służbie życia, Warszawa 1982; R.Schulz, Twórczość, społeczne aspekty zjawiska, Warszawa 1990.
[2] E.Fromm, The Creative Attitude, [w:] H.H.Anderson (red.), Creativity and Its Cultivation, New York 1959.
[3] C.R.Rogers, Towards a Theory of Creativity, [w:] H.H.Anderson (red.), Creativity and Its Cultivation, New York 1959.
[4] A.H.Maslow, W stronę psychologii istnienia, Warszawa 1986.
[5] B.Suchodolski, Wychowanie a strategia życia, Warszawa 1983.
[6] M.Malicka, Twórczość czyli droga w nieznane, Warszawa 1989.
[7] S.Popek, Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH, Lublin 1990.
[8] Tamże.
IMAMAE