Charakterystyka gadów

Budowa morfologiczna:

·         Części ciała – głowa, szyja, tułów, ogon

·         Dwie pary kończyn wolnych typu lokomocyjnego o planie budowy takim samym jak u płazów (jednak występują tu różnorodne rozwiązania – beznogie węże i uskrzydlone pterozaury)

·         Wzmocnienie kośćca i muskulatury

·         Zmiana ustawienia kończyn względem korpusu – częściowe podciągnięcie pod ciało (u żółwi nadal szeroko na boki; u gat. Wodnych przednie kończyny przekształcone w płetwy)

Pokrycie ciała:

·         wielowarstwowy nabłonek rogowaciejący tworzący płytkowate twory zachodzące na siebie dachówkowato

·         zrogowacenia przyjmują postać łusek albo tarcz

·         część wolna łuski jest pochodzenia naskórkowego, a część zanurzona – łącznotkankowego

·         ciało wielu gadów jest jaskrawo ubarwione

·         brak gruczołów w powłokach ciała (czasami nieliczne zapachowe i jadowe)

·         możliwość przebywania w środowiskach hypertonicznych

Szkielet:

·         Osiowy

·         żuchwa gadów zbudowana z licznych kości (6-7)

·         staw żuchwowy tworzy kość stawowa – od strony żuchwy i kość kwadratowa od strony mózgoczaszki

·         uzębienie homodontyczne (u niektórych brak, np.: żółwie –pokrywy rogowe zwane dziobem)

·         czaszka gadów kopalnych połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym

·         odcinek szyjny: pierwszy kręg – dźwigacz (pierścień kostny), którego trzon zrósł się z trzonem drugiego kręgu obrotnika tworząc tzw. wyrostek zębowy (ząb obrotnika); umożliwia to obracanie głową; ogólna liczba kręgów w odcinku szyjnym – 7

·         kręgosłup gadów dziel się na pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy

·         piersiowy – kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra sięgają mostka tworząc klatkę piersiową)

·         lędźwiowy - kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra krótsze o ograniczonej ruchomości, nie łączą się z mostkiem)

·         krzyżowy kręgi (2) zlewające się w kość krzyżową (skrócone silnie żebra zrastają się z miednicą)

·         ogon – kręgi oddzielone warstwami tkanki łącznej (w momencie zagrożenia silny skurcz mięśni może doprowadzić do jego oderwania – autotomii)

·         pierwsze gady posiadały kręgi dwuwklęsłe

·         współczesne – przodowklęsłe (wytworzenie stawów jamowych)

·         u żółwi w odcinku szyjnym – tyłowklęsłe

·         Obręczy i kończyn

·         pojawienie się dwunożności (podciągnięcie tylnych kończyn pod ciało i wykształcenie kości skokowej; wzmocnienie stawu biodrowego i miednicy – rozrost kości obręczy miednicowej)

·         możliwośćlotu – podstawę powierzchni lotnej tworzył IV-ty palec na którym był rozpięty fałd skórny

Układ mięśniowy:

·         zwiększenie masy mięśniowej

·         wzrost liczby włókien mięśniowych

·         pojawienie się mięśni oddechowych umożliwiających poruszanie klatką piersiową

Układ oddechowy:

·         powiększenie powierzchni wymiany gazowej (podzielenie płuc na komory pęcherzykowate)

·         usprawnienie mechaniki wietrzenia płuc (rytmiczne ruch klatki piersiowej)

·         u krokodyli i gekonów silne mięśnie krtani – możliwość wydawania dźwięków

·         warany posiadają oskrzela prowadzące do płuc powstałe z rozgałęzień tchawicy

Układ krążenia:

·         dwa przedsionki i dwie komory (ale przegroda międzykomorowa jest niecałkowita)

·         zredukowanie zatoki żylnej

·         mniejsze rozmiary krwinek

Układ rozrodczy i wydalniczy:

·         nerki – parzyste, fasolowate narządy

·         wytwarzany w nerkach mocz dostaje się do moczowodu wtórnego (powstałego z uchyłka kloaki)

·         u żółwi i jaszczurek końcowy odcinek rozszerza się w pęcherz moczowy

·         nefrony nie kontaktują się z jamą ciała, a jedynie przefiltrowują krew w kłębuszkach naczyniowych

·         silna resorpcja wody przez ściany kloaki

·         gady wydalają kwas moczowy

·         zapłodnienie wewnętrzne

·         prącia ukryte w kloace i tylko podczas kopulacji wynicowywane na zewnątrz

·         duże jaja otoczone skórzastymi osłonkami (niekiedy wysycane węglanami wapnia)

·         jaja bogate w żółtko (brak stadium larwalnego)

·         błony płodowe – owodnia, omocznia i kosmówka

·         nieliczne jajożyworodne, np.: jaszczurka żyworódka i żmija zygzakowata

Układ pokarmowy i odżywianie:

·         większość mięsożerna

Układ nerwowy i narządy zmysłów:

·         niewielkie mózgowie

·         kresomózgowie znacznie silniej wykształcone i podzielone na półkule

·         międzymózgowie nakrywa kresomózgowie

·         w ścianie bocznej następuje rozwój kory nowej – niewielki obszar istoty szarej

·         międzymózgowie w szczytowej części tworzy szyszynkę; powstaje trzecie oko – ciemieniowe

·         śródmózgowie – dobrze rozwinięte

·         móżdżek – pokryty istotą szarą – korą móżdżku

·         rdzeń przedłużony – esowato wygięty – cecha charakterystyczna wszystkich owodniowców

·         12 par nerwów czaszkowych

·         wzrok – najlepiej rozwinięty zmysł gadów; mechanizm akomodacji ulega zmianie – zmiana kształtu elipsoidalnej soczewki; oko osłonięte przez trzy powieki górną, dolną i pionową – migotkę

·         węch rozwój narządu Jacobsona

·         słuch i równowaga – brak ucha zewnętrznego, w jamie gębowej funkcjonuje kolumienka – kostka słuchowa homologiczna ze strzemiączkiem płazów, trąbka Eustachiusza łączy jamę uch środkowego z gardłem; w uchu wewnętrznym występują trzy kanały półkoliste i niewielki kanał ślimaka, jego centralną część zajmuje płytka łącznotkankowa z leżącym na niej nabłonkiem narządu Cortiego

·         słabo rozwinięte narządy czucia skórnego

·         dobrze rozwinięty narząd smaku – komórki smakowe na języku i podniebieniu

Podsumowanie:

·         czworonożność

·         płucodyszność

·         występowanie klatki piersiowej

·         skóra pokryta grubym rogowaciejącym naskórkiem

·         brak gruczołów skórnych

·         dwa obiegi krwi oraz serce zbudowane z dwóch przedsionków i dwóch komór, zredukowana zatoka żylna

·         zachowanie dwóch łuków aorty

·         pięć odcinków kręgosłupa

·         czaszka połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym

·         pełna ruchomość głowy

·         żuchwa złożona z kilku kości (do 7), staw żuchwowy tworzą kość kwadratowa i stawowa

·         pojawienie się kory nowej

·         12 par nerwów czaszkowych

·         zapłodnienie wewnętrzne, pojawienie się błon płodowych

·         brak termoregulacji, ektotermia