Referat.doc

Agnieszka Chrząszczak

gr.S-5, pedagogika TWP

Temat: Reformacja a szkolnictwo. Jan Sturm. Szkolnictwo różnowiercze: Pińczów, Raków.

1. Reformacja

„Reformacja ruch religijno, polityczno, społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku, mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce w katolickiej hierarchii kościelnej, a także stanowił opozycję do katolickiej doktryny dogmatycznej. Podwaliny pod wystąpienie Marcina Lutra położyła działalność Jana Husa na początku XV wieku – ruch husycki (husyci) odegrał ważną rolę w rozwoju reformacji.

Luteranizm powstał w 1517, jego twórcą był Marcin Luter, za jedyną podstawę przyjęto Pismo Święte, dwa sakramenty (komunia, chrzest), głośne czytanie Biblii, śpiewanie psalmów, Kościół instytucją tanią, liturgia w języku narodowym, komunia pod dwiema postaciami (chleb i wino). Zanegował nieomylność papieża, sakrament spowiedzi oraz płatne odpusty (co przysporzyło mu wielu potężnych przeciwników w postaci np. Inkwizycji). Zniósł również celibat.”  [1]

W tamtym okresie monopol na wykształcenie miał Kościół. Luter głosił, żeby więcej ceniono nauczycieli niźli proboszczów, bo społeczeństwo może obejść się bez wszystkiego, ale nie może żyć bez szkół. Był za tym, aby nauka była ogólnie dostępna, żeby rzemieślnik choćby przez dwie godziny dziennie oddawał się studiowaniu, a potem kształcił się samodzielnie w wolnym czasie. Chciał zadbać o to, aby każdy człowiek bez względu na status społeczny mógł obcować z Bogiem, a przy okazji nauczyć się czytać i pisać. Chciał, aby biblia była tłumaczona w języku ojczystym. Przyczynił się do stworzenia szkółek we wsiach niemieckich, gdzie uczono pisania, czytania i rachunków.

Najbliższym współpracownikiem Marcina Lutra był Filip Melanchton(profesor greki na uniwersytecie w Witenberdze), dzięki któremu poglądy Lutra mogły zespolić się z ruchem naukowym. Nie udało się tak jak planował  nadanie szkole rysu narodowego. Szkoła uniwersalistyczna nadal była oparta na łacinie. Melanchton pomógł wypracować kompromis między poglądami Lutra, a religią. Polegało to na tym, że szkoła miała być w dalszym ciągu o zabarwieniu religijnym czyli nauczano religii w szkołach. Swoisty rodzaj sojuszu między reformacją, a humanizmem. Melanchton nadał szkole saską organizację, która stała się wzorem powielanym w szkołach w całej Europie. Ułożył wzorowe podręczniki do nauki gramatyki łacińskiej i greckiej, retoryki i logiki, fizyki i etyki. Potomni nadali mu miano nauczyciela całych Niemiec.

2. Szkolnictwo różnowiercze

W Polsce za czasów Zygmunta Augusta zaczęto obserwować rozwój szkolnictwa protestanckiego.

Trudno było stworzyć szkołę innowierczą, bo dotychczasowe szkoły utrzymywały się z pieniędzy Kościoła albo z pieniędzy miejskich, a nowopowstające musiały szukać własnego ‘sponsora’ jakbyśmy to dziś powiedzieli. Na ówczesne czasy był to fundator. Miało to jeden minus, że jeżeli hojny darczyńca umierał to osoba przejmująca po nim schedę nie była równie wspaniałomyślna, aby dawać pieniądze na ten jakże szczytny cel.

Nowoczesna szkoła nie była także wolna od problemów, ponieważ polskie różnowierstwo rozbiło się na kilka kierunków(kalwini , bracia czescy, luteranie, arianie). Rozłam nie sprzyjał budowaniu trwałego fundamentu.  Mimo tych przeciwności,  szkoła ta odegrała ważną rolę w ciągu stulecia 1550-1650.

Pierwsza szkoła różnowiercza w Polsce powstała w Pińczowie w 1551 roku sponsorowana przez Oleśnickich utrzymana w duchu kalwińskim. Wielkie zasługi dla rozwoju szkoły miał Piotr Statorius. Starał się przenieść na grunt Polski to co praktykowano w szkole, w Lozannie, której był wychowankiem. Wzorując się na swoim nauczycielu wprowadził do nauki w szkole język ojczysty. Język ojczysty miał pełnić rolę pomocniczą co ogłosił w Urządzeniu gimnazjum pińczowskiego. Założenia:

- katechizm po polsku w najniższej klasie

- w kolejnej uczniowie tłumaczą łacińskie czytanki na język polski

- w przedostatniej komedie Terencjusza

- w najwyższej tłumaczą polskie listy i opowieści

Statorius stworzył pierwszą Gramatykę (1568) z myśl ą o cudzoziemcach. Brał również udział w tłumaczeniu biblii zw. Radziwiłłowską.

Gimnazjum pińczowskie spełniało wszystkie kryteria szkoły średniej humanistycznej. Wprowadził do szkoły określony porządek organizacyjny:

-  wyeliminował siedzenie w jednej ławie uczniów na różnych szczeblach nauczania

- wprowadził podział na 4 klasy

- sprecyzował ilość i długość zajęć

- ustalił dni wolne od nauki

- ustalił z jakich podręczników uczniowie powinni korzystać w zależności od tego na jakim są etapie nauki

- ustalił opłaty szkolne

- określił zasady dyscypliny

Statorius chciał przekształcić gimnazjum w akademię wzbogacając je o kursy wyższe.

W miejsce mszy wprowadził naukę katechizmu Kalwina. Za jego życia szkoła zmieniła swój charakter na ariański. Przetrwała 20 lat, a koniec nastąpił wraz ze śmiercią Statouriusa.

W XVII wieku warto zwrócić uwagę na gimnazjum w Lesznie, które było utrzymywane prze Leszczyńskich. W tym gimnazjum jako pierwszym w Polsce wprowadzono przedmioty tzw. realne: geografię, historię, matematykę.

Luteranie również mieli wpływ na rozwój szkolnictwa, ale tworzyli gimnazja o charakterze niemieckim i tutaj należy pamiętać o gimnazjach w Gdańsku oraz Toruniu. Prowadzono w tych szkołach kursy wyższe oraz w obu wprowadzono od XVI wieku systematyczną naukę języka polskiego oraz pierwszą  lekturę polską.

Na terenie Polski szkoła wyższa została utworzona przez arian w 1602 roku, w Rakowie. Otworzyli ją w Polsce, ponieważ na terenie Europy nie były akceptowane ich poglądy nawet wśród protestantów innych kierunków. Przyjmowano do tej szkoły uczniów nie kierując się ich wyznaniem. Nauczali: łaciny, retoryki, logiki, etyki, ekonomiki, polityki, historii, rzeczy boskich i natury.  Szkoła ta stała się ośrodkiem ruchu drukarskiego i piśmienniczego. Została zamknięta poprzez uchwałę w 1638 roku. Charakterystyczna dla szkół ariańskich była otwartość na nowe zdobycze naukowe z całej Europy bez względu na wyznanie osób, które dokonały czegoś wielkiego. Szczególnie ceniono sobie odkrycia  z zakresu nauk ścisłych.

3. Wydoskonalenie gimnazjum przez Sturma.

Jan Sturm jest jednym z najbardziej znanych pedagogów szkolnych XVI wieku.  Sturm jest twórcą  ustroju szkoły w Strasburgu, który inni przenosili na swój grunt lokalny bez względu na wyznanie. Był to system ponadwyznaniowy, mimo, że opierał się wyłącznie na wzorcach starożytnych zyskał ogromne uznanie. Strurm opracował go w oparciu o swoją fascynację programem Kwintyliana. Za cel stawiał sobie wychowanie retoryczne. Napisał takie dzieła jak: O dobrem urządzeniu szkół, Listy szkolne czy Listy akademickie. To one właśnie są kartą w historii o tworzeniu szkół w duchu humanistycznym.

Sturmowi chodziło o wykształcenie wzorowych latynistów i temu zadaniu było podporządkowane całe nauczenie w 10 klasach(pełne gimnazjum) jeśli chodzi o większe miejscowości. Dla mniejszych miejscowości stworzył system nauczania w okresie pięcioletnim. Na wszystkich szczeblach uczono się łaciny i doskonalono ją, czytano, recytowano klasyków.  Język ojczysty mógł służyć tylko jako język pomocniczy, a od 3 klasy zabraniano całkowitego używania. Deklamowano wiersze po łacinie, a czytano przede wszystkim Cycerona. Układano mowy przeciwników Cycerona. Za namową Sturma uczniowie wystawiali mowy sądowe Cycerona. Wystawiano też kontrowersyjne sztuki klasyków co ożywiło społeczność uczniowską, bo owe przedstawienia gromadziły sporą publiczność. Uważał on starożytny Rzym za wzór do naśladowania. Ucierpiały przy tym inne nauki, bo w ogóle nie przekazywano wiedzy  z zakresu nauk ścisłych czy greki. Uczniowie po ukończeniu szkoły zyskiwali tylko wykształcenie językowo –retoryczne. Ten program nauczania zaproponowany przez Sturma określany jest  jako program tak zwanej imitacji starożytności klasycznej. Program ten podbił serca w szkolnictwie, w połowie XVI wieku.

Trudno jest krytykować ten system, bo dochodzenie do wypracowania jakiegoś optymalnego modelu nauczania musiało się od czegoś zacząć. A to był początek.