Stosunki Międzynarodowe - International Relations, tom 40, 2009.pdf

(328 KB) Pobierz

Stosunki Międzynarodowe – International Relations • nr 3–4 (t.40) 2009

S

Bezpieczeństwo i współpraca w regionie Morza Śródziemnego – wielkie wyzwanie dla Europy

T UDI

A

Stanisław Parzymies

BEZPIECZEŃSTWO I WSPÓŁPRACA

W REGIONIE MORZA ŚRÓDZIEMNEGO

– WIELKIE WYZWANIE DLA EUROPY

Problemy bezpieczeństwa i współpracy w regionie Morza Śródziemnego pozostają

w ścisłym związku z problemami bezpieczeństwa i współpracy w Europie. Wynika to

przede wszystkim z tego, że region Morza Śródziemnego znajduje się w bezpośrednim

sąsiedztwie Europy, a nawet jego północna część integralnie należy do kontynentu

europejskiego. Ale wynika to również z tego, że problemy bezpieczeństwa i współ-

pracy w regionie, w tym także w jego południowej i wschodniej części, wpływają

bezpośrednio na sytuację w Europie. Nie jest więc rzeczą przypadku, że przede wszyst-

kim Unia Europejska, ale także Sojusz Północnoatlantycki, skupiający głównie pań-

stwa europejskie, pokój i stabilność w regionie Morza Śródziemnego traktują jako

wielkie wyzwanie dla siebie. Należy przypomnieć, że od dawna, a zwłaszcza po

11 września 2001 r., mamy do czynienia z inicjatywami dotyczącymi bezpieczeństwa

i współpracy w regionie, pochodzącymi od Ligi Państw Arabskich, która przedstawiła

syntezę różnych propozycji państw członkowskich, Unii Europejskiej, patronującej

Partnerstwu Eurośródziemnomorskiemu, oraz Stanów Zjednoczonych, których inicja-

tywa nosi nazwę Szeroki Środkowy Wschód. Wspólnym mianownikiem dla tych

trzech inicjatyw, realizowanych z różną intensywnością, jest widoczny brak efektów

na miarę oczekiwań, spowodowany głównie nieuregulowanym konﬂ iktem izraelsko-

-palestyńskim, ale także brakiem jednolitego stanowiska śródziemnomorskich państw

arabskich wobec tych inicjatyw 1 .

1. Stare i nowe wyzwania w dziedzinie bezpieczeństwa

i współpracy w regionie Morza Śródziemnego

Morze Śródziemne od wieków odgrywało ważną rolę w dziedzinie bezpieczeństwa

i współpracy krajów usytuowanych na jego obrzeżach, zarówno europejskich, jak

1 F.M. Ammor, Les initiatives dans l’espace euro méditerranéen: regards croisés , wystąpienie na: The

Assilah Forum Foundation, Maroc 2–4 sierpnia 2004 r., s. 1 (archiwum autora).

901104800.048.png

901104800.059.png

901104800.069.png

901104800.080.png

901104800.001.png

901104800.002.png

901104800.003.png

901104800.004.png

901104800.005.png

901104800.006.png

901104800.007.png

901104800.008.png

901104800.009.png

901104800.010.png

901104800.011.png

901104800.012.png

901104800.013.png

901104800.014.png

10

Stanisław Parzymies

i północnoafrykańskich oraz bliskowschodnich. Znaczenie polityczno-strategiczne

Morza Śródziemnego w decydującym stopniu wynika z jego usytuowania na pogra-

niczu trzech kontynentów, Europy, Azji i Afryki, przebiegu po jego wodach ważnych

międzynarodowych szlaków żeglownych i takich połączeń tego morza z innymi akwe-

nami, jak: Cieśnina Gibraltarska, cieśniny czarnomorskie Bosfor i Dardanele oraz

Kanał Sueski.

O znaczeniu regionu Morza Śródziemnego, a tym samym o zainteresowaniu nim

decydowały więc zawsze i decydują w dalszym ciągu jego walory strategiczne, cywi-

lizacyjne, turystyczne i gospodarcze, w tym przede wszystkim surowcowe, czyli znaj-

dujące się na Bliskim i Środkowym Wschodzie i w Afryce Północnej poważne zasoby

ropy naftowej i gazu ziemnego, którymi zainteresowana jest nie tylko Europa. Z połu-

dniowego i wschodniego brzegu Morza Śródziemnego płynie nieprzerwanie od lat

fala migracyjna do krajów Unii Europejskiej, stanowiąca rezerwową siłę roboczą, ale

stwarzająca równocześnie wiele problemów krajom europejskim o charakterze spo-

łecznym i politycznym. Wreszcie jest to region leżący na styku trzech wywodzących

się z tego samego źródła wyznań, chrześcijaństwa, judaizmu i islamu oraz mających

w nich swoje korzenie cywilizacji, których wzajemne współistnienie trudno uznać za

pokojowe.

Wszystko to powodowało i powoduje, że region Morza Śródziemnego był od

zawsze i pozostaje w dalszym ciągu regionem napięć i konﬂ iktów, a prawo do kon-

troli nad nim było często przyczyną starć zbrojnych. Region ten był jednym z głów-

nych teatrów działań wojennych podczas II wojny światowej. W okresie „zimnej

wojny” Morze Śródziemne i położone na jego południowym i wschodnim brzegu

kraje były obszarem rywalizacji o wpływy dwóch ówczesnych supermocarstw, Sta-

nów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. Silną pozycję miała w tym regionie

zawsze Francja.

Cieśnina Sycylijska, zwężenie o szerokości 138 km między Tunezją i Sycylią,

dzieli Morze Śródziemne na części zachodnią i wschodnią. Rozumiany w szerszym

znaczeniu geopolitycznym i gospodarczym region śródziemnomorski wykracza poza

granice państw leżących bezpośrednio nad Morzem Śródziemnym. Niektóre kraje Bli-

skiego Wschodu wiąże nierozerwalnie z basenem Morza Śródziemnego nie tylko

sąsiedztwo geograﬁ czne, ale także problemy polityczne, charakter gospodarki oraz

cechy środowiska i tradycje historyczne.

Region Morza Śródziemnego, a w istocie jego południowa i wschodnia części są

obszarem konﬂ iktów terytorialnych, jak trwający od sześciu dekad konﬂ ikt izraelsko-

-palestyński, czy ciągle nieuregulowany spór algiersko-marokański wokół Sahary

Zachodniej, spór między Libią i Czadem, permanentny kryzys w Libanie podsycany

przez Syrię i Iran, a także obszarem konﬂ iktów religijnych między chrześcijaństwem

i islamem oraz islamem i judaizmem, czy w łonie islamu między sunnitami i szyitami.

Do tego dochodzą destabilizujące dla całego regionu skutki „pełzającego” konﬂ iktu

w Iraku, gdzie nabiera na ostrości antagonizm między szyitami i sunnitami, czy wresz-

901104800.015.png

901104800.016.png

901104800.017.png

901104800.018.png

901104800.019.png

901104800.020.png

901104800.021.png

901104800.022.png

901104800.023.png

901104800.024.png

901104800.025.png

901104800.026.png

901104800.027.png

901104800.028.png

901104800.029.png

901104800.030.png

Bezpieczeństwo i współpraca w regionie Morza Śródziemnego – wielkie wyzwanie dla Europy

11

cie program nuklearny i balistyczny Iranu i jego polityka w regionie, będące zagroże-

niem nie tylko przecież dla istnienia Izraela 2 .

Region Morza Śródziemnego stanowi więc główny element tego, co nazywa się

Łukiem Kryzysowym, rozpiętym między Oceanem Atlantyckim i Oceanem Indyjskim.

Występujące na tym rozległym obszarze kryzysy i napięcia niepokoją społeczność

międzynarodową, która podejmuje mniej lub bardziej udane działania dyplomatyczne

i wojskowe, aby ustabilizować sytuację. Ale to przede wszystkim uregulowanie kon-

ﬂ iktu izraelsko-palestyńskiego w sposób korzystny dla Palestyńczyków stanowi dla

krajów arabskich regionu warunek sine qua non podjęcia efektywnej współpracy

z państwami Unii Europejskiej i Sojuszu Północnoatlantyckiego na tym obszarze. Inne

czynniki destabilizujące region to terroryzm, zagrożenie proliferacją broni masowej

zagłady, chociaż Libia zrezygnowała z ambicji nuklearnych, ale swoje zdolności

w tym względzie rozwija sąsiadujący z regionem Iran, przestępczość zorganizowana,

w tym handel narkotykami, które w mniejszym lub większym stopniu kształtują sto-

sunki polityczno-gospodarcze w regionie 3 .

Region Morza Śródziemnego jest również jedną z największych, jeśli nie najwięk-

szą strefą napięć migracyjnych na świecie. Od drugiej połowy XX w. zjawisko migra-

cji w regionie Morza Śródziemnego znacznie się zintensyﬁ kowało. Migracja została

zdominowana przez napływ ludności z Afryki, głównie z Afryki Północnej, ale także

z Bliskiego Wschodu. Było to konsekwencją ogromnego przyrostu naturalnego w kra-

jach południowego i wschodniego brzegu Morza Śródziemnego, słabego rozwoju

gospodarczego i znacznego bezrobocia, braku stabilności politycznej w tych krajach,

a przy tym zapotrzebowania na siłę roboczą w krajach europejskich, gdzie przyrost

naturalny był niekiedy ujemny 4 .

Dzisiaj przyczyny emigracji z krajów południowego wybrzeża Morza Śródziem-

nego pozostają na ogół niezmienne w porównaniu z latami 60. XX w., gdyż wynikają

one głównie z różnic w rozwoju gospodarczym, przyroście demograﬁ cznym i stabil-

ności politycznej krajów obu brzegów Morza Śródziemnego z tym, że na wzrost pre-

sji migracyjnej z tego regionu do Europy dodatkowo wpływa fakt, iż Morze Śród-

ziemne stało się dogodną drogą tranzytową dla nielegalnych imigrantów z innych

regionów świata do Europy, zwłaszcza z Afryki na Południe od Sahary oraz z Azji.

Według danych UNDP, sporządzonych na podstawie badań uczonych arabskich,

w Egipcie i Algierii 51% ludzi młodych w wieku 15–25 lat chciałoby opuścić ojczyznę.

2 Défense et sécurité nationale. Le Livre blanc. Préface de Nicolas Sarkozy, Président de la Répub-

lique , Paris 2008, s. 30.

3 Szerzej zob.: T. Szubrycht, Morze Śródziemne w systemie bezpieczeństwa europejskiego , Gdynia

2008, s. 5 i 14–16; Défense et sécurité nationale. Le livre blanc , op. cit. s. 21; S. Delory, Risques et menaces

sécuritaires: des perceptions divergentes , ,,Questions internationales” 2009, nr 36, s. 81–85.

4 Ph. Fargues, Migrations méditerranéennes: rapport 2005: projet de coopération sur les questions

liées á l’intégration sociale des immigrés et á la circulation des personnes , Commission européenne 2005,

s. 399.

901104800.031.png

901104800.032.png

901104800.033.png

901104800.034.png

901104800.035.png

901104800.036.png

901104800.037.png

901104800.038.png

901104800.039.png

901104800.040.png

901104800.041.png

901104800.042.png

901104800.043.png

901104800.044.png

901104800.045.png

901104800.046.png

901104800.047.png

12

Stanisław Parzymies

Aby temu zapobiec w ciągu najbliższej dekady w krajach południowej części regionu

śródziemnomorskiego powinno się utworzyć 41 mln nowych miejsc pracy, w tym

w samym Maghrebie 860 tys. rocznie 5 . Napływ nielegalnych i legalnych imigrantów

wywołuje w krajach, które są na to zjawisko szczególnie narażone, nastroje ksenofo-

biczne. Część ludności miejscowej reaguje odrzuceniem imigrantów, zwłaszcza z kra-

jów muzułmańskich, co spotęgowało się po zamachach terrorystycznych 6 . Ale zjawi-

sko nielegalnej imigracji na obszar Unii Europejskiej nie słabnie, lecz się nasila – od

350 do 500 tys. rocznie 7 . Doświadczenia państw europejskich, jak: Francja, Hiszpania,

Holandia, Niemcy czy Wielka Brytania dowodzą, że tworzące się skupiska imigrantów

stają się zapleczem logistycznym dla światowego terroryzmu 8 .

Do krajów Unii Europejskiej emigrują nie tylko nisko wykwaliﬁ kowani młodzi

ludzie w poszukiwaniu pracy, lecz także osoby wykształcone, co skutkuje tzw. drena-

żem mózgów 9 . Brak demokracji, bezrobocie, liczne strefy niedorozwoju, niedostatki

systemu oświatowego, zdegradowane środowisko naturalne, niekontrolowana urbani-

zacja, brak wody 10 , rosnąca własna nielegalna emigracja oraz tranzyt emigrantów

z Afryki Subsaharyjskiej, czyni kraje południowego brzegu Morza Śródziemnego nie

tylko obszarem demonstracji niezadowolenia ze strony ich społeczeństw, lecz także

stwarza sprzyjające warunki dla akceptacji propagandy Al.-Kaidy 11 . Utrzymywanie się

tej sytuacji od dziesięcioleci bez istotnych zmian powoduje, że region Morza Śród-

ziemnego prezentuje się w oczach świata nie tylko jako strefa turbulencji, niestabil-

ności, terroryzmu i integryzmu, lecz także niezdolności do rozwiązywania swoich

własnych problemów.

Region Morza Śródziemnego był od zawsze obiektem zainteresowania wielkich

mocarstw, zarówno z regionu, jak Francja, czy też mniej lub bardziej odległych, ale

dostrzegających tam swoje różnorodne interesy, przede wszystkim strategiczne

i surowcowe, jak Stany Zjednoczone, kiedyś Związek Radziecki, dzisiaj Rosja, a ostat-

nio Chińska Republika Ludowa czy Indie. Jeśli do 2030 r. zapotrzebowanie na energię

ma się podwoić, a tylko kraje Unii Europejskiej zależą dzisiaj w ponad 75% od zaopa-

trzenia, zarówno w ropę naftową, jak i gaz ziemny z Bliskiego Wschodu, Afryki

i Rosji 12 , to można się spodziewać, że w regionie Morza Śródziemnego dojdzie do

intensyﬁ kacji starań wielkich mocarstw o wpływy i do rywalizacji między nimi na

tym tle. Jedne, jak Francja i inne wielkie kraje należące do Unii Europejskiej oraz

5 T. Szubrycht, op. cit., s. 144 i 146; ,,Réalités’’ 2009, nr 1218, s. 29.

6 F.M. Ammor, Le Partenariat euro-méditerranéen á l’heure de l’élargissement. Perceptions du Sud ,

Mohammedia 2004, s. 7.

7 ,,Réalités’’ 2009, nr 1218, s. 20.

8 T. Szubrycht, op. cit., s. 154.

9 F. Clement, Bieda z półksiężycem , ,,Forum’’ 2005, nr 44.

10 P. Boniface, H. Védrine, Atlas du Monde global , Paris 2009, s. 61.

11 Défense et sécurité nationale. Le Livre blanc... , op. cit., s. 48.

12 Ibidem, s. 25.

901104800.049.png

901104800.050.png

901104800.051.png

901104800.052.png

901104800.053.png

901104800.054.png

901104800.055.png

901104800.056.png

901104800.057.png

901104800.058.png

901104800.060.png

901104800.061.png

901104800.062.png

901104800.063.png

901104800.064.png

901104800.065.png

901104800.066.png

Bezpieczeństwo i współpraca w regionie Morza Śródziemnego – wielkie wyzwanie dla Europy

13

Stany Zjednoczone, Chiny, Japonia i Indie, będą dążyć do zagwarantowania sobie

dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego, natomiast Rosja będzie próbować zawierać

z krajami regionu, producentami tych surowców tego typu porozumienia, które umoż-

liwią jej wpływ na ich ceny, co zresztą już czyni.

Kraje zachodnie i azjatyckie z Dalekiego Wschodu niedysponujące poważniej-

szymi zasobami nośników energii, poszukują więc poza swoimi granicami tych surow-

ców, aby zaspokoić swoje potrzeby. Stany Zjednoczone, które mają 5% ludności

świata, zużywają 25% ropy naftowej. W ciągu ostatnich 10 lat ChRL podwoiła swoje

zapotrzebowanie na nośniki energii i staje się poważnym konkurentem USA w poszu-

kiwaniu źródeł energii. Poważnym importerem nośników energii stają się Indie. Prze-

widuje się, że w ciągu najbliższych 40–70 lat rozpoznane zasoby ropy naftowej i gazu

ziemnego ulegną wyczerpaniu 13 . Przypomnijmy, że ropa naftowa i gaz ziemny pokry-

wają w 60% potrzeby energetyczne świata, a 65% światowych zasobów ropy naftowej

i 35% światowych zasobów gazu ziemnego znajduje się w Afryce Północnej i na Bli-

skim Wschodzie. Natomiast Rosja dysponuje 10% zasobów ropy naftowej i 30% gazu

ziemnego 14 .

2. Rola Unii Europejskiej i Sojuszu Północnoatlantyckiego

w regionie Morza Śródziemnego

Szczególne zainteresowanie regionem Morza Śródziemnego wykazują Unia Europej-

ska i Sojusz Północnoatlantycki. Wspólnota Europejska/Unia Europejska zaangażo-

wana jest we współpracę z krajami południowego i wschodniego brzegu Morza Śród-

ziemnego od wejścia w życie Traktatów Rzymskich, czyli od 1958 r., w ramach ukła-

dów o stowarzyszeniu i programów pomocowych. Od 1995 r. czyni to w ramach

Procesu Barcelońskiego, który jest jedyną strukturą współpracy, obejmującą wszystkie

państwa regionu śródziemnomorskiego. Jeśli chodzi o kraje południowego i wschod-

niego brzegu Morza Śródziemnego, to licząc od zachodu w tę współpracę zaangażo-

wane są: Maroko, Algieria, Tunezja, Egipt, Izrael, Autonomia Palestyńska, Jordania,

Liban, Syria i Turcja. Libia jest w tym procesie obserwatorem, a Mauretania kandy-

datem do partnerstwa w ramach Procesu Barcelońskiego, gdzie jest tradycyjnie zapra-

szana jako ,,gość specjalny prezydencji’’. Deklaracja Barcelońska z 1995 r. przewidy-

wała realizację ,,wspólnej przestrzeni pokoju i stabilności’’, opartej na podstawowych

zasadach prawa międzynarodowego. Podkreślała również potrzebę realizacji wspól-

nych celów w odniesieniu do stabilności wewnętrznej i zewnętrznej, w tym zobowią-

zanie ,,rozwoju państwa prawa i demokracji w ich systemach politycznych” oraz

13 P. Boniface, H. Védrine, op. cit., s. 47.

14 Ibidem.

901104800.067.png

901104800.068.png

901104800.070.png

901104800.071.png

901104800.072.png

901104800.073.png

901104800.074.png

901104800.075.png

901104800.076.png

901104800.077.png

901104800.078.png

901104800.079.png

901104800.081.png

901104800.082.png

901104800.083.png

901104800.084.png

901104800.085.png

901104800.086.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin