PSYCHOLOGIA ZABURZEŃ
ROZDZIAŁ 1
PSYCHOLOGIA ZABURZEŃ: ZARYS OGÓLNY
CO ROZUMIEMY POD POJĘCIEM ZABURZEŃ ZACHOWANIA?
· aby diagnozować, leczyć a także, aby zapobiegać zaburzeniom zachowania, należy:
o sformułować definicje określające, co jest normalne, a co od normy odbiega
o podać szczegółowe kryteria, za pomocą, których można dokonać takiego rozróżnienia
· formalne wytyczenie granic między normą a zaburzeniem nie jest łatwe
· wyraz „nienormalny” oznacza dosłownie „odbiegający od normy”; jednakże zazwyczaj nie określamy w ten sposób krańcowych form zachowań, które są oceniane jako lepsze/bardziej wartościowe niż przeciętna; w grę wchodzi tu są wartościujący
· norma:
o w wypadku dolegliwości fizycznej:
§ sprawne funkcjonowanie organizmu jako systemu biologicznego (zazwyczaj granice są tutaj wyraźne; jesteśmy zdrowi/chorzy)
· analizę zaburzeń psychicznych utrudnia to, że:
o nie dysponujemy idealnym/uniwersalnym modelem, który odzwierciedlałby prawidłowe funkcjonowanie człowieka pod względem psychicznym i behawioralnym
· dyskusja nad tym, co jest normalne, a co nie prowadzi do poważnych nieporozumień i różnicy zdań; poza tym:
o system wartości obowiązujących w społeczeństwie ulega ciągłym zmianom
PROBLEMY Z DEFINIOWANIEM
· prawie wszystko, co w zachowaniu postrzegamy jako „nienormalne”, uznajemy jednocześnie za niepożądane
· demokratyczne społeczeństwo nie ma „prawa” leczyć zaburzonego zachowania ani wpływać na jego zmianę, chyba że:
o zachowanie to okaże się niepożądane – sprzeczne z interesem publicznym
· problem wartości i zachowanie obiektywnego punktu widzenia – nierozerwalnie związane z określaniem granic zaburzenia
· osiąganie porozumienia (ustalenie roboczej definicji przedmiotu) nt. tego, co ma być uznane za zaburzenie jest niezbędne w następujących okolicznościach:
o kwestie prawne
o sprawy zw. z ubezpieczeniem zdrowotnym
o decyzje kliniczne o rozpoczęciu leczenia
o pisanie podręczników psychologii zaburzeń
· w ostatnich dziesięcioleciach zacierały się granice między pojęciami takimi, jak:
o „zaburzone (nienormalne) zachowanie” (abnormal behavior)
o „zaburzenie psychiczne” (mental disorder)
o „choroba psychiczna” (mental illness)
· ostatecznie powszechne stało się stosowanie wspólnego terminu
o „zaburzenie” (abnormality) – w zastępstwie wszystkich tych pojęć; w rezultacie zalicza się je obecnie do problemów medycznych
· zaburzenia psychiczne wykazują przeważnie niewielkie podobieństwo do jednostek chorobowych rozpoznawanych w medycynie ogólnej!
DEFINICJA ZABURZENIA PSYCHICZNEGO W DSM-IV
· kryteria definiowania zaburzeń psychicznych oraz wyróżniania ich podklas wyznaczył opracowany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA) Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych(Diagnostic and statistical manual of mental disorders - DSM) – jego 4 edycja (DSM-IV) ukazała się w 1994 r.
· oto jak zostało w niej zdefiniowane zaburzenie psychiczne:
o klinicznie znaczący syndrom bądź wzorzec, który:
§ obserwujemy u danej jednostki
§ ma związek z odczuwanym w danym momencie:
· cierpieniem (bolesnym symptomem) lub
· upośledzeniem (zakłóceniem w 1 lub w więcej niż 1 sferze funkcjonowania) lub
· ze znacznie zwiększonym ryzykiem:
o poniesienia śmierci
o odczuwania bólu
o upośledzenia
o poważnego ograniczenia swobody działania
o dodatkowo ów syndrom/wzorzec:
§ musi być czymś więcej niż ogólnie akceptowaną i usankcjonowaną kulturowo reakcją na konkretne wydarzenie (np. śmierć ukochanej osoby)
o bez względu na jego podstawową przyczynę:
§ musi on w danym momencie być przejawem behawioralnej, psychologicznej/biologicznej dysfunkcji występującej u danej osoby
o ani zachowanie dewiacyjne (np. polityczne, religijne/seksualne), ani tez konflikty pomiędzy jednostką a społeczeństwem nie są zaburzeniami psychicznymi, chyba że:
§ owe dewiacje/konflikty są objawem opisanej powyżej dysfunkcji występującej u danej osoby (American Psychiatric Association)
· termin „syndrom” odnosi się do zespołu obserwacji klinicznych/symptomów, które często występują razem (np. uczucie przygnębienia, obniżenie poczucia własnej wartości oraz skłonność do negatywnych myśli to ważne elementy syndromu depresyjnego)
· charakterystyczny dla podanej w DSM definicji jest:
o brak odniesień do przyczyn zaburzenia psychicznego
o konsekwentnie wyklucza ona również niektóre budzące wątpliwości zachowania usankcjonowane kulturowo, tj. smutek (depresyjny) po śmierci bliskiej osoby
o utrzymuje, że zaburzenia psychiczne powstają zawsze w wyniku:
§ „dysfunkcji”, które z kolei są zawsze związane z jednostką
· nie można powiedzieć, że zaburzenie dotyczy danej grupy jako takiej, chociaż pojęcie to można by zapewne odnieść do zbiorowości, w której znaczny odsetek stanowią jednostki ze zdiagnozowanym zaburzeniem psychicznym
· do słabych stron powyższej definicji należą:
o oceny wartościujące zawarte w pojęciach:
§ „cierpienie”, „upośledzenie”, „wzmożone ryzyko”
o brak objaśnienia terminu:
§ „dysfunkcja”
· psycholog Jerome Wakefield zaproponował, by uprościć powyższą definicję:
o zaburzenie psychiczne to:
§ stan psychiczny, który:
· powoduje znaczące cierpienie/upośledzenie
· jest czymś więcej niż ogólnie przyjętą formą reakcji na konkretne wydarzenie
· stanowi przejaw dysfunkcji psychicznej
· każda definicja zaburzenia psychicznego jest w jakiejś mierze arbitralna!
· w żadnej definicji nie można pominąć roli, jaką czynniki kulturowe odgrywają w określaniu tego, co uznajemy za nienormalne
ZABURZENIE PSYCHICZNE W KONTEKŚCIE WPŁYWÓW KULTUROWYCH
· zaburzenie zachowania stanowi odchylenie od norm funkcjonujących w społeczeństwie, w którym owo zachowanie ma miejsce
· kontekst społeczny i kulturowy jest ważny, choć przecenianie jego roli może prowadzić do ryzykownych konkluzji
· pewne zachowania (zwłaszcza) niekontrolowane, gwałtowne i niebezpieczne – są niemal powszechnie uznawane za przejaw zaburzeń psychicznych lub ich kulturowych odpowiedników (np. opętania przez duchy)
· niemniej w większości wypadków poszczególne kultury bardzo się różnią w ocenie tego, co należy uznać na „nienormalne”; to, co w 1 społeczeństwie jest uważane za zaburzenie zachowania/dewiację, w innym może stanowić normę
· każda definicja zaburzenia będzie odwoływała się do pewnych kryteriów/sądów wartościujących; mimo wszystko więcej korzyści przyniesie jasne i wyczerpujące określenie owych kryteriów niż pozostawienie ich w domyśle i uzależnienie od różnorodnych norm funkcjonujących w odmiennych kulturach
ZABURZENIE PSYCHICZNE JAKO ZACHOWANIE NIEPRZYSTOSOWANE
· gdy żyje się w grupie, pewna doza konformizmu jest niezbędna, nie wydaje się jednak, by społeczna akceptacja była odpowiednim kryterium normalnego zachowania
· najistotniejsze jest, czy zachowanie to sprzyja, czy też zagraża dobru jednostki i ogółu – zachowanie nienormalne to zachowanie nieprzystosowane
· nawet zachowanie zgodne z zasadami jest nienormalne i świadczy o zaburzeniu, jeżeli poważnie zakłóca funkcjonowanie, a jego skutkiem są działania autodestrukcyjne
· określamy zachowanie jako nienormalne (zaburzone), jeżeli:
o jest uporczywe, a jednocześnie w pewnym stopniu zagraża dobru jednostki i/lub dobru społeczności ludzkiej, do której owa jednostka należy
· powyższa definicja zawiera sąd wartościujący, łącząc pojęcie zaburzenia psych. z uporczywie powtarzającym się zachowaniem, które jest szkodliwe dla danej osoby i/lub innych
· definiując w ten sposób zaburzone zachowanie uwzględniamy tutaj:
o bardziej tradycyjne kategorie zaburzeń psych. jak:
§ alkoholizm, schizofrenia
o zachowania autodestrukcyjne, prowadzące m.in. do:
§ przybrania fałszywej tożsamości, prowokowania wrogości między grupami, dewastowania środowiska, w którym żyjemy, nieuzasadnionych aktów przemocy oraz korupcji w polityce
· wszystkie powyższe działania są przykładami zachowania nieprzystosowanego
KLASYFIKACJA ZABURZEŃ ZACHOWANIA
· klasyfikowanie jest istotne w każdej nauce; jeśli dysponujemy systemem klasyfikacji, który uzyskał powszechną akceptację, to posługując się nim, mamy pewność, że nasz komunikat zostanie właściwie odczytany
o „widziałem psa biegnącego po ulicy” – podstawowe cechy charakterystyczne dla „bycia psem”
o zestaw tych cech jest przykładem na to, co psychologowie mają na myśli, mówiąc o prototypie czy wzorcu poznawczym
· w psychologii zaburzeń klasyfikowanie stanowi:
o próbę wyodrębnienia zasadniczych odmian zachowania nieprzystosowanego
· klasyfikacja jest nieodzowna, by:
o zaprowadzić ład w dyskusji nt. natury, przyczyn i leczenia takiego zachowania
· jej zadaniem jest:
o umożliwienie wymiany ujednoliconych i precyzyjnych komunikatów nt. pewnych zespołów nieprawidłowych zachowań
· klasyfikacja diagnostyczna jest również b. użyteczna, gdy:
o trzeba zgromadzić dane statystyczne dot. częstości występowania zaburzeń różnego typu
o dokonuje się rozpoznania wymaganego przez towarzystwa ubezpieczeniowe przez wypłaceniem odszkodowania chorobowego
· wszelkie klasyfikacje są sztucznie stworzone przez człowieka i polegają na formułowaniu uogólnień na podstawie poczynionych obserwacji
· obserwacje uzyskują wartość dopiero dzięki uogólnieniom, pozwalającym na wnioskowanie o często niewidocznych na 1 rzut oka podobieństwach i różnicach
o np. osoby doświadczające ataków paniki często mają poczucie, że zaraz umrą; kiedy starannie zdefiniujemy „panikę”, okaże się, że w rzeczywistości nie jest ona zw. ze zwiększonym zagrożeniem śmiercią; natomiast ludzi, którym przytrafiają się takie epizody, łączy np. niedawne doświadczenie wysoce stresującej sytuacji
· często zdarza się, że systemy klasyfikacji podlegają zmianom w miarę, jak nowo uzyskana wiedza obniża niedostatki/nieścisłości dokonanych niegdyś uogólnień
· dokonanie formalnej klasyfikacji możliwe jest wyłącznie przy użyciu precyzyjnych technik oceny psychologicznej/klinicznej
RZETELNOŚĆ I TRAFNOŚĆ
· użyteczność systemu klasyfikacji zależy w dużej mierze od jego rzetelności (reliability) i trafności (validity)
...
Assisi