Laissez Faire nr 1.pdf

faire

N u m e r , W r Z e S I e Ń 2 0 0 6

w w w . m i s e s . p l

Szanowni Czytelnic y,

Otrzymujecie właśnie pierwszy numer Newslettera Instytutu Ludwiga von

Misesa w nowym wydaniu i pod nowym tytułem: Laissez Faire. Od tej pory

prenumeratorzy Newslettera będą otrzymywali Laissez Faire 10. dnia każde-

go miesiąca.

Ten numer jest poświęcony niemal w całości Misesowi. Wynika to ze spe-

cyiki Instytutu i z tego, że we wrześniu i październiku przypadają rocznice

urodzin i śmierci Misesa.

Swoją nową formę Newsletter zawdzięcza Mikołajowi Barczentewiczowi,

uczniowi XXI LO w Lublinie.

A zatem jest nadzieja.

Witold Falkowski

Informacja o polskim

tłumaczeniu Human Action

by Fundacja Instytut

im. Ludwiga von misesa

Prace nad tłumaczeniem przebiegają zgodnie z planem.

Jesteśmy na półmetku. Liczne maile, wsparcie inanso-

we od osób prywatnych i instytucji oraz sto kilkadzie-

siąt subskrypcji świadczą o tym, że tłumaczenie jest

potrzebne i oczekiwane. Wszystkim sponsorom, sub-

skrybentom i korespondentom serdecznie dziękujemy!

Przypominamy, że do końca tego roku można zło-

żyć zamówienie na polskie wydanie w cenie z piętna-

stoprocentowym rabatem. Więcej informacji na stronie

www.ha.mises.pl. Każda subskrypcja to głos za wolnym

rynkiem.

W październiku wznawiamy konkurs „Hu-

man Action”. Autorzy prawidłowych odpowie-

dzi na pytanie konkursowe co miesiąc losu-

ją darmową subskrypcję. Informacje o konkursie:

http://ha.mises.pl/pl/konkurs/pytania_konkursowe/.

Zapraszamy do udziału!

Redaktor wydania:

Witold Falkowski

Łamanie:

mikołaj Barczentewicz

Laissez Faire ukazuje się

jako miesięcznik. Poglą-

dy prezentowane przez

autorów nie muszą się

pokrywać ze stanowi-

skiem Instytutu misesa.

www.mises.pl

mises@mises.pl

Witold Falkowski

Laissez

L A I S S E Z FA I R E | N u m e r , W r Z e S I e Ń 2 0 0 6

L A I S S E Z FA I R E | N u m e r , W r Z e S I e Ń 2 0 0 6

Ludwig von Mises

(29.09.1881–10.10.1973)

Zastanawiają się Państwo, kim był Ludwig von mises? Krótka notka bio -

graf iczna to za mało, by opowiedzieć o jego długim ż yciu w niespokoj-

nym okresie pier wszej połow y ubiegłego wieku.

Zainteresowani mogą przeczy-

tać obszerną informację na stronie

www.mises.pl lub sięgnąć do wspaniałej

książki My Years with Ludwig von Mises

pióra żony profesora. Strona interneto-

wa naszego Instytutu istnieje po to, by

przybliżyć dokonania naukowe Misesa

i jego następców, toteż zamiast powta-

rzać zawarte w niej informacje chciał-

bym przybliżyć sylwetkę Ludwiga Mise-

sa jako człowieka.

Mimo że przez ponad pół wieku –

zarówno w życiu naukowym, jak i pry-

watnym – ścierał się ze zwolennikami

różnych odmian totalitaryzmu, nie był

„fanatykiem” przeciwnej opcji, jakim

niektórzy chcieliby go widzieć. Chyba

że za fanatyzm uznalibyśmy jego przy-

wiązanie do kultury osobistej (nigdy nie

zdejmował marynarki przy gościach) i

intelektualnej. Można też powiedzieć,

że był fanatycznym zwolennikiem swo-

bodnej wymiany myśli, dialogu i wyjaś-

niania wszystkiego do końca.

Uważał, że jego prace może zrozu-

mieć każdy, kto podchodzi do nich bez

uprzedzeń, z otwartym sercem i umy-

słem. Kiedy dobiegał dziewięćdziesiątki,

mimo zmęczenia ciągle spokojnie odpo-

wiadał na pytania studentów, przeka-

zywane mu na kartkach, gdyż nie mógł

ich już usłyszeć. Niemal całe życie był

wierny postanowieniu, by czytać dzien-

nie co najmniej jedną książkę. I nie były

to książki wyłącznie ekonomiczne, a już

na pewno nie należały do jednego nurtu

ekonomii. Różniło to Misesa od współ-

czesnych ekonomistów, których lektury

ograniczają się do publikacji z zakresu

jednej szkoły ekonomicznej.

Nie oznacza to, że Mises był typem

nudnego naukowca, który nie widział

świata poza swoją, choćby rozległą,

dziedziną. Gdyby tak było, pewnie nie

zwróciłaby na niego uwagi piękna ak-

torka i dramatopisarka Margit Sereny.

W gruncie rzeczy był człowiekiem po-

godnym i dowcipnym, choć niewątpli-

wie stanowczym i nieustępliwym. Mo-

głoby się wydawać, że postacie pokroju

Misesa spotyka się tylko w książkach i

notkach o sławnych ludziach, takich jak

ta. Tymczasem on naprawdę żył i zosta-

wił po sobie dzieła, w których możemy

odnaleźć jego niepowtarzalną osobo-

wość i oryginalną myśl.

Maciej Bitner

Autor jest studentem

ekonomii UW

i współpracownikiem

Instytutu Misesa

L A I S S E Z FA I R E | N u m e r , W r Z e S I e Ń 2 0 0 6

Dlaczego napisałem

Ludzkie działanie

Ekonomiści nie mogą skryć się w wie-

ży z kości słoniowej. Chcąc nie chcąc,

wciąż znajdują się w wirze walki, w

której ścierają się ze sobą narody, par-

tie i grupy nacisku. Nic tak nie zaprząta

dzisiaj naszej uwagi, jak spory między

doktrynami ekonomicznymi. Sprawy

gospodarcze absorbują pisarzy i arty-

stów bardziej niż inne tematy. Filozo-

fowie i teologowie częściej zajmują się

ekonomią niż zagadnieniami, które były

kiedyś uważane za właściwy przedmiot

badań ilozoicznych i teologicznych.

Ludzkość podzielona jest na dwa obozy,

których starcie może kiedyś doprowa-

dzić do upadku cywilizacji. Podział ten

wynika z całkowicie odmiennej inter-

pretacji ekonomicznej dotyczącej ludz-

kiego życia i działania.

Politycy gardzą wszystkim tym, co

uznają za „czystą teorię”. Głoszą bezpod-

stawnie, że ich podejście do problemów

ekonomicznych ma charakter wyłącznie

praktyczny i jest wolne od dogmatycz-

nych uprzedzeń. Nie zdają sobie sprawy

z tego, że uprawiając politykę, kierują

się konkretnymi założeniami dotyczą-

cymi związków przyczynowych, czyli

przyjmują określone teorie. Kiedy dzia-

łający człowiek dobiera środki służące

osiągnięciu celów, zawsze kieruje się

„czystą teorią”; u podstaw praktyki leży

zawsze jakaś teoria. Polityk, który temu

zaprzecza, próbuje bezskutecznie ukryć

przed krytyką ekonomistów błędne,

wewnętrznie sprzeczne i wielokrotnie

obalone poglądy, którymi kieruje się w

swoim postępowaniu.

Ludwig von Mises

Tytuł oryginału:

he Why of Human Action,

„Plain Talk”, wrzesień 1949

Tłumaczenie:

Michał Wiśniewski -

absolwent ilozoii i ekonomii

Uniwersytetu w Oxford,

współpracownik Instytutu

Misesa

Ludwig Heinrich Edler von Mises (1881-1973)

Społeczna funkcja ekonomii polega

właśnie na opracowywaniu solidnych

teorii ekonomicznych oraz na demasko-

waniu błędów wynikających z niepra-

widłowego rozumowania. Wykonując

to zadanie, ekonomista napotyka opór

oszustów i szarlatanów przekonujących

o tym, że odkryli prostą drogę do raju.

Im mniej mają oni solidnych argumen-

tów przeciw tezom ekonomisty, tym

wścieklej obrzucają go błotem.

Mocny pieniądz przeciw inflacjo-

nizmowi i ekspansjonizmowi

Na początku XX wieku rządy cywili-

zowanych krajów nadal stosowały tak

zwany klasyczny system waluty złotej

lub system waluty dewizowo-złotej. Na-

leży podkreślić, że prowadzona przez nie

L A I S S E Z FA I R E | N u m e r , W r Z e S I e Ń 2 0 0 6

polityka pieniężna i kredytowa nie była

wolna od błędów i pozwalały one sobie

na pewien stopień ekspansji kredytowej,

ale w porównaniu z sytuacją po roku

1914, wykazywały się dużym umiarem

w dążeniach ekspansjonistycznych. Zde-

cydowanie odrzucały nierealne zamysły

tak zwanych „dziwaków monetarnych”,

którzy zalecali nieograniczoną inlację

oraz ekspansję kredytową jako panace-

um na wszystkie gospodarcze bolączki.

Jednak odrzucenie projektów, które

miały na celu wzbogacenie ludzi przez

zwiększanie ilości pieniądza i środków

płatniczych bez pokrycia, nie było op-

arte na należytym zrozumieniu, jak fa-

talne musiałyby być ich konsekwencje.

Rządy nie były skłonne do odchodzenia

od tradycyjnych wzorców zarządzania

pieniądzem, ponieważ starsi politycy

pamiętali jeszcze trudności minionych

okresów inlacji, a klasyczni ekonomiści

nadal cieszyli się pewnym autorytetem.

Profesorowie i bankierzy nie znosili

prac Ernesta Solvaya (1838-1922), Silvio

Gesella (1862-1930) oraz czeredy innych

zwolenników ekpansjonizmu kredyto-

wego, mimo że mało kto potraił wyka-

zać, dlaczego ci autorzy nie mają racji,

i wyjaśnić, na czym polegają błędy ich

twierdzeń. W gruncie rzeczy doktry-

ny, którymi kierowały się ministerstwa

skarbu poszczególnych państw, banki

centralne, prasa inansowa oraz uniwer-

sytety, nie różniły się zasadniczo od idei

propagowanych przez „dziwaków mo-

netarnych”. Głosiciele radykalnej refor-

my społecznej, która miała być zrealizo-

wana za pomocą polityki monetarnej,

tylko doprowadzili oicjalną doktrynę

do jej ostatecznych logicznych konse-

kwencji. Można się było spodziewać, że

w przypadkach nagłego zagrożenia, ta-

kich jak wojna czy rewolucja, rządzący

wyzbędą się dotychczasowej powścią-

gliwości, co doprowadzi do rozpasanej

inlacji i ekspansji kredytowej.

Taki był stan teorii pieniądza i kredy-

tu, kiedy ukazała się moja praca heory

of Money and Credit 1 . Postanowiłem

skonstruować teorię opartą wyłącznie

na nowoczesnych subiektywistycznych

metodach analizowania problemów

ekonomicznych – na pojęciu użytecz-

ności krańcowej. To, co wtedy nazywa-

no „inlacją”, a dzisiaj zachwala się jako

inansowanie z deicytu i nakręcanie

koniunktury, nigdy nie może przyczy-

nić się do wzbogacenia narodu. Jest to

jedynie sposób na transfer części docho-

dów i bogactwa od jednych grup społe-

czeństwa do innych, a takie działanie

nieuchronnie prowadzi do zubożenia

narodu jako całości. W mojej książce

wskazałem, że zjawisko oprocentowa-

nia, czyli przypisywania wyższej war-

tości dobrom teraźniejszym niż dobrom

przyszłym, jest nieodłączną kategorią

ludzkiego działania. Nie zależy ono od

struktury organizacji gospodarczej da-

nego społeczeństwa i nie może być znie-

sione za pomocą ustawy czy reformy.

Próby utrzymania stóp procentowych

poniżej poziomu, jaki osiągnęłyby na

rynku, którego nie deformuje ekspansja

kredytowa, są w dłuższym okresie skaza-

ne na porażkę. W krótszej perspektywie

takie działania doprowadzają do sztucz-

nej koniunktury, która jednak niechyb-

nie kończy się krachem i załamaniem.

Nawroty depresji gospodarczej nie są

nieodłącznym zjawiskiem związanym

z leseferystycznym kapitalizmem, lecz

stanowią rezultat ponawianych prób

„poprawiania” kapitalizmu przez „tani

pieniądz” i ekspansję kredytową. Jeżeli

chcemy uchronić się od recesji, musi-

my powstrzymać się od wszelkich prób

ingerowania w poziom stóp procento-

wych. Na tych spostrzeżeniach opiera

L A I S S E Z FA I R E | N u m e r , W r Z e S I e Ń 2 0 0 6

się teoria, którą zarówno zwolennicy, jak

i przeciwnicy moich poglądów wkrótce

zaczęli nazywać „austriacką teorią cykli

koniunkturalnych”.

Jak można było się spodziewać, moje

tezy spotkały się z gwałtownym ata-

kiem popleczników oicjalnej doktry-

ny. Szczególnie gwałtowna była riposta

ze strony profesorów niemieckich, owej

samozwańczej „intelektualnej straży

przybocznej dynastii Hohenzollernów.”

Aby zilustrować jedną z myśli, zasto-

sowałem w mojej książce hipotetyczne

założenie, że siła nabywcza niemieckiej

marki mogłaby spaść do jednej miliono-

wej swojej poprzedniej wartości. „Cóż to

za szalony człowiek, który ma czelność

przedstawić – nawet hipotetycznie – tak

fantastyczne założenie!” – kpił jeden z

krytyków. Tymczasem kilka lat później,

siła nabywcza marki spadła nie do jed-

nej milionowej, ale jednej miliardowej

części swojej przedwojennej wysokości!

Niestety ludzie rzadko wyciągają

wnioski z teorii i z trudem uczą się na

doświadczeniu. Ani klęski, których

oczywista przyczyna tkwi w inanso-

waniu wydatków z deicytu i polityce

niskich stóp procentowych, ani potwier-

dzenie moich teorii zawartych w heory

of Money and Credit przez tak zna-

komitych myślicieli jak Friedrich von

Hayek, Henry Hazlitt czy Benjamin M.

Anderson, nie powstrzymały jak do tej

pory szaleństwa pustego pieniądza 2 . Po-

lityka pieniężna i kredytowa wszystkich

państw zmierza w kierunku nowej kata-

strofy, prawdopodobnie groźniejszej od

wszystkich wcześniejszych kryzysów.

sławny brytyjski mąż stanu, sir William

Harcourt, stwierdził: „teraz wszyscy

jesteśmy socjalistami”. Bez wątpienia

wszystkie państwa prowadziły politykę,

która musiała doprowadzić do przejęcia

całościowego planowania przez rząd,

czyli socjalizmu lub komunizmu.

Niestety nikt nie odważył się pod-

jąć analizy problemów ekonomicznych

systemu socjalistycznego. Karol Marks

uznał, że nie wolno prowadzić tego typu

badań, ponieważ byłyby one „utopijne”

i „nienaukowe”. W jego rozumieniu,

mityczne siły produkcyjne, które nie-

uchronnie kierują postępowaniem ludzi

„niezależnie od ich woli”, z czasem do-

skonale wszystko uporządkują. Gdyby

zwykli śmiertelnicy przypisywali sobie

prawo do wyrażania własnych opinii na

te tematy, popełnialiby nadużycie. Na-

rzucone przez marksistów tabu było ści-

śle przestrzegane. Rzesze pseudo-eko-

nomistów i pseudo-ekspertów głosiły

krytykę rzekomych mankamentów ka-

pitalizmu i zachwalały dobrodziejstwo

państwowej kontroli wszelkich przeja-

wów ludzkiej działalności. Mało kto był

na tyle uczciwy intelektualnie, by zająć

się zbadaniem ekonomicznych proble-

mów związanych z socjalizmem.

Aby położyć kres tej skandalicznej

sytuacji, napisałem kilka esejów, a po-

tem książkę o socjalizmie 3 . Najważ-

niejszym rezultatem moich badań było

udowodnienie, że państwo socjalistycz-

ne nie mogłoby stosować rachunku eko-

nomicznego. Kiedy zasięg socjalizmu

jest ograniczony do jednego czy kilku

krajów, socjaliści mogą jeszcze doko-

nywać kalkulacji ekonomicznej, korzy-

stając z informacji o cenach ustalonych

na rynkach krajów niesocjalistycznych.

Gdyby jednak socjalizm zapanował na

całym świecie, rynek na czynniki pro-

dukcji przestałby istnieć, przestano by je

Teoria ekonomiczna socjalizmu

Sześćdziesiąt lat temu Sidney Webb

chwalił się, że historia gospodarcza całe-

go wieku to prawie nieprzerwane pasmo

postępu socjalizmu. Kilka lat później

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: