1. Proces szesnastu – pokazowy proces polityczny przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, przeprowadzony w dniach 18–21 czerwca 1945 r. w Moskwie.
27 marca przybyli do Pruszkowa: delegat rządu i wicepremier na kraj J. S. Jankowski, ostatni Komendant Główny AK, obecnie pełniący funkcję Komendanta Głównego organizacji "NIE" gen. L. Okulicki, przewodniczący Rady Jedności Narodowej Kazimierz Pużak (przedstawiciel PPS "Wolność, Równość, Niepodległość") oraz pełniący funkcję tłumacza Józef Stemler-Dąbski, jednocześnie wiceminister Departamentu Informacji Delegatury RP na Kraj. Następnego dnia dojechali pozostali uczestnicy planowanych rozmów: Antoni Pajdak (PPS-WRN), Stanisław Jasiukowicz, Kazimierz Kobylański, Zbigniew Stypułkowski i Aleksander Zwierzyński ze Stronnictwa Narodowego, Józef Chaciński i Franciszek Urbański ze Stronnictwa Pracy, Adam Bień, Kazimierz Bagiński i Stanisław Mierzwa ze Stronnictwa Ludowego oraz Eugeniusz Czarnowski i Stanisław Michałowski ze Zjednoczenia Demokratycznego.
Wszyscy oni zostali podstępnie aresztowani przez NKWD i następnego dnia wywiezieni na Okęcie, skąd odlecieli specjalnym samolotem do Moskwy.
Dopiero 5 maja Sowieci oficjalnie podali wiadomość o aresztowaniu Polaków pod zarzutem prowadzenia działań dywersyjnych na zapleczu armii sowieckiej.
Polscy przywódcy podziemni spędzili początkowo prawie 3 miesiące w więzieniu NKWD na Łubiance, gdzie byli intensywnie przesłuchiwani i "przygotowywani" do pokazowego procesu.
Proces rozpoczął się 18 czerwca.
W akcie oskarżenia zarzucono:
1. organizację podziemnych oddziałów zbrojnych Armii Krajowej na tyłach Armii Czerwonej,
2. utworzenie podziemnej organizacji wojskowo-politycznej "NIE",
3. Działalność terrorystyczno-dywersyjną i szpiegowską podziemnych oddziałów zbrojnych AK i NIE,
4. Pracę nielegalnych radiostacji nadawczo-odbiorczych na tyłach Armii Czerwonej,
5. Plan przygotowania wystąpienia zbrojnego w bloku z Niemcami przeciwko ZSRR.
Wyroki:
L. Okulicki - dowódca AK (10 lat), J.S. Jankowski - delegat rządu RP, wicepremier (8 lat), A. Bień i S. Jasiukowicz - zastępcy delegata rządu, ministrowie (5 lat), K. Pużak - przewodniczący RJN (1,5 roku), A. Zwierzyński - wiceprzewodniczący RJN, K. Bagiński - wiceprzewodniczący RJN, E. Czarnowski, J. Chaciński, S. Mierzwa, Z. Stypułkowski i F. Urbański - członkowie RJN (4-18 miesięcy).
Uniewinnieni zostali K. Kobylański, S. Michałowski i J. Stemler-Dąbski. A. Pajdak został wyłączony z procesu i wkrótce potem skazany na 5 lat więzienia. Okresu odbywania kary nie przeżyli: L. Okulicki, J.S. Jankowski, S. Jasiukowicz.
W tym samym dniu, kiedy ogłaszano wyroki, także w Moskwie trwały w obecności J. Stalina rozmowy między londyńskim wicepremierem Stanisławem Mikołajczykiem a Władysławem Gomułką i Bolesławem Bierutem, reprezentującymi zdominowany przez komunistów Rząd Tymczasowy, w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, tym razem autoryzowanego również przez Amerykanów i Brytyjczyków.
2. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (TRJN) - rząd powołany przez prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta 28 czerwca 1945 na podstawie porozumienia zawartego na konferencji w Moskwie pomiędzy KRN a częścią polityków emigracyjnych skupionych wokół Stanisława Mikołajczyka i Stronnictwa Ludowego.
Prezes Rady Ministrów: Edward Osóbka-Morawski (PPS)
Wicepremier, Minister ds. Ziem Odzyskanych: Władysław Gomułka (PPR)
Wicepremier, Minister Rolnictwa i Reformy Rolnej: Stanisław Mikołajczyk (PSL)
Skład polityczny rządu:
PPR: 7 osób
PPS: 6 osób
SL: 3 osoby
PSL: 3 osoby
SD: 2 osoby
5 lipca 1945 TRJN został uznany przez USA. Uznawany był także przez inne państwa koalicji antyhitlerowskiej (m. in. Francję, Wielką Brytanię). Nie był uznawany m. in. przez Watykan i Hiszpanię.
TRJN 16 października 1945 podpisał Kartę Narodów Zjednoczonych, przez co Polska stała się członkiem ONZ. 10 listopada 1945 powołano Centralny Urząd Planowania pod przewodnictwem Czesława Bobroskiego
Delegacja TRJN uczestniczyła w lipcu 1945 w konferencji poczdamskiej. W sierpniu zawarł umowę ze Związkiem Radzieckim, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski.
TRJN zakończył swą działalność po wyborach do Sejmu Ustawodawczego w 1947.
Skład rządu:
Edward Osóbka-Morawski (PPS) – prezes Rady Ministrów, minister spraw zagranicznych
Władysław Gomułka (PPR) – I wiceprezes Rady Ministrów
Stanisław Mikołajczyk (SL, od 22 sierpnia 1945 PSL) – II wiceprezes Rady Ministrów, minister rolnictwa i reform rolnych
Władysław Kiernik (PSL) – minister administracji publicznej
Jerzy Sztachelski (PPR) – minister aprowizacji i handlu
Stanisław Radkiewicz (PPR) – minister bezpieczeństwa publicznego
Stefan Matuszewski (PPS) – minister informacji i propagandy
Jan Rabanowski (SD) – minister komunikacji
Władysław Kowalski (SL) – minister kultury i sztuki
Stanisław Tkaczow (PPR) - minister lasów
gen. broni Michał Żymierski (PPR) – minister obrony narodowej
prof. Michał Kaczorowski (PPS) - minister odbudowy
Czesław Wycech (PSL) – minister oświaty
Mieczysław Thugutt (SL) - nominalnie minister poczt i telegrafów, kierownikiem ministerstwa był Tadeusz Kapeliński (SL)
Jan Stańczyk (PPS) – minister pracy i opieki społecznej
Hilary Minc (PPR) – minister przemysłu
Konstanty Dąbrowski (PPS) – minister skarbu
Wincenty Rzymowski (SD) - minister spraw zagranicznych
Henryk Świątkowski (PPS) – minister sprawiedliwości
Franciszek Litwin (SL) - minister zdrowia
3. Konferencja poczdamska (17 lipca 1945 – 2 sierpnia 1945 w Poczdamie) – spotkanie przywódców koalicji antyhitlerowskiej (tzw. Wielkiej Trójki): prezydenta USA Harry'ego Trumana (który zastąpił zmarłego w kwietniu tego roku Franklina Delano Roosevelta), premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, którego w trakcie konferencji zastąpił od 28 lipca nowy premier tego państwa Clement Attlee i ZSRR Józefa Stalina.
Była to ostatnia z trzech konferencji Wielkiej Trójki, miała miejsce po konferencji Teherańskiej (28 listopada – 1 grudnia 1943) i konferencji jałtańskiej (4-11 lutego 1945).
Postanowienia:
1. odpowiedzialnością za II wojnę światową obarczone zostały Niemcy hitlerowskie
2. demilitaryzacja, denazyfikacja, demokratyzacja oraz dekartelizacja Niemiec
3. odszkodowania dla państw poszkodowanych, wypłacane przez Niemcy
4. wschodnia granica Polski nie została ustalona, obowiązują do dziś obustronne porozumienia
5. 15% reparacji wojennych przyznanych ZSRR miała otrzymać Polska
6. oddanie pod jurysdykcje Polski części terytorium III Rzeszy zwanej Ziemiami Odzyskanymi (Szczecin, ziemie na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej, obszar Wolnego Miasta Gdańsk, południowa część Prus Wschodnich).
Na samej konferencji poczdamskiej, stronę Polską reprezentowali Bolesław Bierut, Edward Osóbka-Morawski, Stanisław Grabski, Stanisław Mikołajczyk, Wincenty Rzymowski, oraz Michał Rola-Żymierski. W przemówieniu wicepremiera Mikołajczyka popierającym proponowane zmiany terytorialne znalazł się także argument iż stanowią gwarancję zapobieżenia podstawowych przyczyn imperializmu niemieckiego poprzez odebranie mu bazy przemysłowej, którą Niemcy używali do rozbudowy swego potencjału zbrojeniowego. Tym samym jak premier Mikołajczyk oświadczył, zmiany te nie tylko pozwolą na odbudowę zniszczeń Polski ale przyczynią się trwale ku zachowaniu pokoju światowego i przysłużą bezpieczeństwu wszystkich narodów.
3 . Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość (pełna nazwa: Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji Wolność i Niezawisłość) to polska cywilno-wojskowa organizacja antykomunistyczna założona 2 września 1945 w Warszawie. Jej trzon stanowiły pozostałości rozwiązanej w 1945 roku Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. WiN przejęła jej strukturę organizacyjną, kadry, majątek a także częściowo oddziały leśne. Dowódcy obszarów DSZ zostali prezesami obszarów WiN. Organizacja początkowo chciała drogą walki politycznej nie dopuścić do zwycięstwa wyborczego komunistów po II wojnie światowej. Członkowie WiN dopuszczali także możliwość zbrojnej obrony. Mimo deklarowanego cywilnego charakteru organizacja posiadała silne oddziały zbrojne zwłaszcza w obszarze centralnym w okręgach białostockim, lubelskim i warszawskim ponieważ dowódca obszaru centralnego nie wykonał rozkazu o rozwiązaniu oddziałów leśnych uważając WiN za organizację wojskowo-polityczną. Jesienią 1945 cześć członków WiN posłuchała apelu pułkownika Jana Mazurkiewicza (ps. "Radosław") i ujawniła się. W 1946 nowe kierownictwo WiN podporządkowało organizację rządowi emigracyjnemu i Naczelnemu Wodzowi PSZ na Zachodzie oraz ograniczyło wsparcie dla PSL. Od początku do końca rzeczywistego istnienia WiN organizacją kierowali byli oficerowie ZWZ-AK zaś struktura organizacyjna w latach 1945-1947 (podział na obszary, okręgi, inspektoraty, obwody, rejony) została przejęta z AK i DSZ. WiN dzieliła się początkowo na 3 obszary: Zachodni z siedzibą w Poznaniu, Centralny z siedzibą w Warszawie i Południowy z siedzibą w Krakowie. Obszary były podzielone na kilkanaście okręgów. W 1946 istniały tylko 2 obszary - Centralny i Południowy. W styczniu 1947 WiN wezwała PSL do bojkotu wyborów do Sejmu Ustawodawczego i oczekiwania na interwencję państw zachodnich.
4. PPR
1941- Stalin wyraził zgodę na odbudowę partii rewolucyjnej w Polsce, wobec oskarżeń ciążących na Komunistycznej Partii Pracy nadano jej inna nazwę Polska Partia Robotnicza, nie weszła w skład Międzynarodówki komunistycznej ( rozwiązana w 1943). Odrzucili konstytucję kwietniową i nawiązali do konstytucji marcowej z 1921r.
Zapowiadano przesunięcie granicy do linii Odra- Nysa Łużycka, zapowiadano likwidację Prus Wolnego Miasta Gdańska, umocnienie sojuszu z ZSRR i Czechosłowacją.
Wokół PPR powstał blok partii i stronnictw politycznych który nazywano blokiem demokratycznym w jego skład wchodziły: Odrodzona PPS, Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Demokratyczne.
W związku z wejściem Mikołajczyka do rządu o 1945e utworzono PSL, zostało zalegalizowane i zajmowała opozycyjne stanowisko do PPR. Bierut, Bergman, Minc, Zambrowski pragnęli utrzymać sojusz z ZSRR. Natomiast grupa wokół Gomułki wierzyła w budowę socjalizmu i współprace z ZSRR. Wielu działaczy PPR było pochodzenia żydowskiego.
5. Akcja "Wisła" (Operacja "Wisła") – akcja militarna wymierzona w struktury Ukraińskiej Powstańczej Armii i Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, oraz przesiedleńcza dokonana w celu usunięcia wybranych grup ludnościowych, m.in. Ukraińców, Bojków, Dolinian i Łemków, jak również rodzin mieszanych polsko-ukraińskich, z terenów Polski południowo-wschodniej, głównie na tzw. Ziemie Odzyskane, która miała miejsce w dwa lata po zakończeniu II wojny światowej.
Decyzję w sprawie podjęcia Akcji "Wisła" podjęło Biuro Polityczne KC PPR. Przyjmuje się, że trwała od 28 kwietnia do końca lipca 1947, chociaż ostatnie wysiedlenia miały miejsce w roku 1950. Szacuje się, iż w wyniku akcji wojskowej rozbito siły UPA w ilości 1 500 ludzi (17 sotni), oraz uwięziono 2 900 aktywnych lub domniemanych członków OUN, a przesiedlenia objęły ponad 140 tysięcy osób cywilnych. Pierwotnym kryptonimem tej akcji był „Wschód”, zmieniony później na „Wisła”.
Akcja „Wisła” nie była tożsama z repatriacją ludności ukraińskiej w latach 1944-1946, w dalszym ciągu budzi liczne kontrowersje i jest różnie interpretowana przez historyków, z których część twierdzi że jej głównym zadaniem nie było zniszczenie UPA - wskazują oni m. in. na fakt, iż objęła ona również obszary, gdzie UPA w ogóle nie działała.
W październiku 1947 władze ZSRR przeprowadziły Akcję „Z” (Zachód), w wyniku której z terenu USRR wysiedlono na wschód ponad 76 tysięcy Ukraińców, oskarżonych o sprzyjanie UPA.
Ludność osiedlano na podstawie Planu Ewakuacyjnego z dnia 18 kwietnia 1947, opracowanego przez Ministerstwo Ziem Odzyskanych . Przewidywał on rozmieszczenie wysiedleńców w województwie szczecińskim i olsztyńskim.
W sumie osiedlono 95 846 osób pochodzących z województwa rzeszowskiego i 44 728 osób pochodzących z województwa lubelskiego
6.Referendum ludowe 1946
Przeprowadzone 30 czerwca 1946, Miało być sprawdzianem popularności rządzących krajem komunistów i ich sojuszników.
1.Czy jesteś za zniesieniem Senatu?
2.Czy chcesz utrwalenia w przyszłej Konstytucji ustroju gospodarczego, zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?
3.Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?
Wyniki referendum zostały sfałszowane.
Z inicjatywy PPR w PSL dokonano rozłamu , tworząc PSL „Nowe wyzwolenie”
7. Pogrom Kielecki – 4 lipiec 1946
Pozycję władzy osłabiał fakt dużego udziału Żydów w udziale władzy. Zamordowano 41 osób .
Po wojnie w struktura społeczeństwa wynosiła :
Polaków 98% , a 2% były to inne narodowości.
8. Wybory do Sejmu Ustawodawczego 1947 – pierwsze powojenne wybory do Sejmu Ustawodawczego przeprowadzone w Polsce 19 stycznia 1947.
Do wyborów tych stanęły partie jednoznacznie popierające nową władzę (tzw. Blok Demokratyczny (PPR, PPS, SD, SL) oraz partie satelickie bloku: Stronnictwo Pracy i Polskie Stronnictwo Ludowe "Nowe Wyzwolenie" na przeciwko których stanęło opozycyjne Polskie Stronnictwo Ludowe, które było jedyną platformą opozycji społeczeństwa w ograniczonym stopniu tolerowaną przez władze komunistyczne. Ostateczne wyniki wyborów zostały sfałszowane przez ówczesne władze Polski
Wyniki wyborów:
Blok Demokratyczny (PPR, PPS, SD, SL) 80,1%
Polskie Stronnictwo Ludowe 10,3%
Stronnictwo Pracy 4,7%
Polskie Stronnictwo Ludowe "Nowe Wyzwolenie" 3,5%
pozostali – 1,4%
Skład Sejmu:
Marszałek: Władysław Kowalski (SL)
Blok Demokratyczny: 394 mandaty;
PSL: 28;
Stronnictwo Pracy: 12;
PSL "Nowe Wyzwolenie": 7;
pozostali: 3.
9. Plan 3- letni
We wrześni 1946 KRN przyjęła chwałę o przystąpieniu do realizacji planu 3- letniego. Plan realizowano w latach 1947- 1949. Planowano podnieść produkcje w przemyśle do stopnia z 1938 r. w rolnictwie zamierzano osiągnąć 110% produkcji wytwarzanej w 1936. Likwidacja zjawiska bezrobocia. Prace realne w latach 1947-1949 wzrosły o 58%
10. Rząd Biureta, Cyrankiewicza i Gomułki.
4 lutego 1947 uchwalono ustawę o kreowaniu urzędu prezydenta na to stanowisko powołano Bolesława Biureta, należącego do PPR formalnie podał ze bezpartyjny. Funkcję premiera powierzono Józefowi Cyrankiewiczowi , wicepremierzy to Władysław Gomulka (PPR) i Antoni Korzycki (SL).
19 lutego 1947 uchwalono małą konstytucję. Rząd uzyskał duża swobodę działania. Przywrócono urząd prezydenta , powołano Radę państwa- przewodniczył jej prezydent, sprawowała nadzór nad działalnością rad narodowych, miała prawo inicjatywy ustawodawczej oraz podejmowania ważnych uchwał, sprawowała nadzór nad NIK. 22 lutego uchwalono deklarację na temat praw i wolności obywatelskich
11. Powstanie PZPR
PPR ulazło ze klasa robotnicza może mieć jedynie jedną partię reprezentującą jej interesy. Na przywódcach PPS wywierano nacisk by zjednoczyło się z PPR. W 1948 podczas zjazdu obu partii PPR wchłonęło PPS i powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza która nawiązywała do KPP , w Polsce aby oszukać ludzi zachowana ugrupowania polityczne takie jak ZSL, SD czy stowarzyszenie PAX. Partia miała scentralizowany charakter. Najwyższą władzą w partii był zjazd delegatów kolejny organ to komitet centralny, potem biuro polityczne . Organem wykonawczym był sekretariat Komitetu Centralnego. Zaplecze Kadrowe stanowił Związek Młodzieży Polskiej. Zjazd Zjednoczeniowy przyjął plan 6cio letni którego to kształt referował Hilary Minc, w 1949 z inicjatywy ZSRR powołano RWPG. 21 lipca 1950 Zatwierdzono plan 6-ścio letni
12. Konstytucja z 1952 r
W 1952 sejm uchwalił konstytucję która wprowadzała nową nazwę państwa: Polska Rzeczpospolita Ludowa. W 1952 przeprowadzono wybory do sejmu , zmieniła się ordynacja wyborca , kandydatów wybierano odgórnie.
13.Poznański Czerwiec 1956 (Czerwiec ’56) – pierwszy w PRL strajk generalny i demonstracje uliczne z końca czerwca 1956 w Poznaniu, krwawo stłumione przez wojsko i milicję. Przez propagandę PRL bagatelizowany jako "wypadki czerwcowe" lub przemilczany, obecnie przez część historyków i kombatantów określany także jako poznański bunt, rewolta lub powstanie poznańskie.
Strajk wybuchł rankiem 28 czerwca (w tzw. czarny czwartek) w Zakładach Przemysłu Metalowego H. Cegielski Poznań (w latach 1949–1956 noszących nazwę Zakłady im. Józefa Stalina Poznań - w skrócie ZISPO) i przerodził się w spontaniczny protest Wielkopolan przeciw totalitarnej władzy.
Zlekceważono postulaty ekonomiczne pracowników zakładu.
14. Odwilż gomułkowska, nazywana także polskim październikiem, październikiem 1956 lub odwilżą pażdziernikową, to zmiana polityki wewnętrznej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w II poł. 1956 roku, połączona ze zmianą na czele władzy i liberalizacją systemu politycznego. Jej efektem było m.in. uwolnienie z więzień i internowań części więźniów politycznych i duchowieństwa; w tym kard. Stefana Wyszyńskiego. Odwilż gomułkowska była następstwem śmierci Stalina (marzec 1953) i związanych z tym zmian w ZSRR, tajemniczej śmierci Bolesława Bieruta w Moskwie (marzec 1956), wydarzeń poznańskich (czerwiec 1956), rozłamu w rządzącej partii PZPR i dojścia do władzy nowej ekipy rządowej pod przywództwem Władysława Gomułki.
Skutki odwilży październikowej
Stalinogród powrócił do dawnej nazwy Katowice
Przejściowo zniesiono wydawanie poufnych opinii personalnych
Zwolniono z więzienia prymasa Stefana Wyszyńskiego i odnowiono umowę Państwo – Kościół
Odbyły się procesy największych zbrodniarzy z Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (m.in. A. Fejgina, J. Różańskiego, R. Romkowskiego
Zlikwidowano sklepy przeznaczone dla elity ubecko-partyjnej, tzw. sklepy za żółtymi firankami
Zniesiono zakaz posiadania przez obywateli platyny, złota i obcych walut
Ogłoszono zaprzestania zagłuszania audycji radiostacji zachodnich w języku polskim
Odrzucono sowieckie wzorce w Związku Harcerstwa Polskiego
Powołano Radę Ekonomiczną przy Radzie Ministrów
Wielu profesorów usuniętych w latach stalinowskich wróciło na wyższe uczelnie
Wycofano się z planów kolektywizacji rolnictwa
Nastąpiło częściowe odejście od stalinowskich metod w rządzeniu krajem
Sejm uchwalił ustawę o radach robotniczych
Zrehabilitowano ok. 1500 więźniów politycznych
Wypuszczono na wolność ok. 35 tysięcy niesłusznie osądzonych osób
Ożywiono partie satelickie
Do Polski wróciło ok. 29 tysięcy Polaków z ZSRR
Nastąpiły zmiany kadrowe w wojsku (pozbyto się 32 oficerów sowieckich)
15. Powstanie NATO i układu warszawskiego
NATO powstało z obawy przed ekspansja ZSRR 1949. Na wiadomość o powstaniu NATO 1955 r powstał Układ warszawski z klucza miał mieć charakter obronny
Dziks