Formella.pdf

SEMINARE

23 * 2006 * s. 385Î401

KS . Z BIGNIEW F ORMELLA SDB

ņYCIE JAKO ZADANIE

VIKTOR EMIL FRANKL W SETNġ ROCZNICĦ URODZIN

Znalazþem sens mego Ňycia w pomaganiu innym,

aby odkryli sens swojego wþasnego Ňycia.

1. WSTĦP

26 marca 2005 r. minħþo sto lat od urodzin Viktora Emila Frankla (1905Î

1997). Jest on znany przede wszystkim jako twrca logoterapii, nazywanej przez

niektrych psychologw átrzecim kierunkiem wiedeıskimÑ. Byþ lekarzem, psy-

chologiem, psychoterapeutĢ, filozofem, czþowiekiem gþħbokiej kultury, ktry

doĻwiadczyþ tragedii obozw koncentracyjnych. Obchodzona rocznica staþa siħ

okazjĢ zorganizowania na caþym Ļwiecie licznych sympozjw poĻwiħconych jego

osobie 1 .

1 Obchody Roku Frankla rozpoczħþy siħ w Monachium, na ,

29 stycznia 2005 r. Sympozjum zatytuþowanym

WĻrd innych waŇniejszych inicjatyw tego roku naleŇy wymienię: Meksyk,

, Ciudad de Mxico 11Î13 marca; oraz

Ciudad de Mxico,

2Î3 czerwca; Austria, , Vienna, 1Î3 kwietnia, oraz

Salzburg, 17Î19 czerwca; Chile,

Universidad Austral de Chile 15Î16 kwietnia; Wħgry,

Budapeszt, 16 kwietnia; Francja,

Lyon, Villeurbanne, 16 kwietnia;

Italia, Universit Pontificia

Salesiana, Roma, 23 kwietnia; Rosja,

, Moskwa 19Î21 maja; Stany Zjednoczone,

Dallas, 22Î25 czerwca; Argentyna,

Buenos Aires, 23Î25 czerwca; Nigeria,

University of Ibadan, 20Î23 wrzeĻnia; Stany Zjednoczone,

386

ZBIGNIEW FORMELLA

V.E. Frankl urodziþ siħ 26 marca 1905 r. w Wiedniu, przy ulicy Czerningasse 6,

w rodzinie Ňydowskiej. Matka, Elisa Lion, pochodziþa z szlacheckiej rodziny z Pragi.

Ojciec Gabriel Frankl, byþ dyrektorem w Ministerstwie Spraw Spoþecznych. Viktor

przyszedþ na Ļwiat jako drugi z trojga rodzeıstwa 2 . Podczas pierwszej wojny Ļwiato-

wej rodzina Franklw doznaþa duŇych trudnoĻci ekonomicznych, ktrych do-

Ļwiadczaþy rwnieŇ dzieci. V. Frankl wspomina tamte czasy m.in. takim wyda-

rzeniem: iŇ w czasie jednych z wakacji na wsi u dziadka ze strony ojca dzieci

áchodziþy po proĻbie za chlebem, a czasami kradþy kukurydzħ z pobliskich plÑ 3 .

Podczas uczħszczania do gimnazjum interesowaþ siħ filozofiĢ natury, a zwþaszcza

takimi autorami jak: Wilhelm Oswald czy Gustav Teodor Fechner. W 1923 r. zdaþ

egzamin maturalny, napisaþ pracħ na temat psychologii w myĻli filozoficznej 4 ,

w ktrej interesowaþ siħ punktem widzenia Artura Schopenhauera. W tym teŇ

okresie nawiĢzaþ kontakty z Zygmuntem Freudem i jego psychoanalizĢ.

ņycie i dziaþalnoĻę V. Frankla, biorĢc pod uwagħ jego doĻwiadczenia osobi-

ste i rozwj jego myĻli psychoterapeutycznej, moŇemy podzielię na cztery zasad-

nicze okresy. KaŇdy z nich ma swojĢ wþasnĢ charakterystykħ.

2. MýODOĺĘ I TROSKA O MýODZIEņ

W pierwszym okresie Frankl jako mþody student (1924Î1930) naleŇy do To-

warzystwa Psychologii Indywidualnej Alfreda Adlera zaþoŇonego w 1912 r. W

ramach tej przynaleŇnoĻci Frankl byþ w szczeglny sposb zainteresowany kon-

dycjĢ wczesnej mþodzieŇy. PragnĢþ uczynię coĻ, aby pomc mþodym, majĢcym

rŇnego rodzaju problemy Ňyciowe. Pozbieraþ artykuþy z prasy wiedeıskiej, w

ktrych byþa mowa o mþodzieŇy uciekajĢcej z domu, lub ktra popadþa w konflikt

z prawem, ktra usiþowaþa popeþnię samobjstwo, lub teŇ je popeþniþa. W mþodym

Franku zrodziþo siħ pytanie nie tylko dlaczego mþodzi tak postħpujĢ, ale i co moŇ-

na by uczynię, aby zapobiec powstawaniu tego typu sytuacji? OdpowiedziĢ byþo

opublikowanie w 1926 r., w wieku zaledwie 21 lat, serii 4 artykuþw 5 , w ktrych

University

of Pennsylvania, Philadelphia, 30 paŅdziernika; Portugalia, , Lisbona

4Î5 listopada; Hiszpania, Madrid, 11Î13 listopada 2005 r.

2 Najstarszy syn, Walter August, urodziþ siħ 26 lipca 1902 r., po Viktorze urodziþa siħ jeszcze,

30 kwietnia 1909 r., Stella Jzefina. Matka, Elsa Lion, urodziþa siħ 8 lutego 1879 r. w Pradze,

a ojciec Gabriel Frankl, 28 marca 1861 r. w Pohrlitz (Pohorelice) koþo Sdmhren (Austro-Wħgry).

3 Por. V.E. Frankl, Torino, SEI, 1997, s. 8.

4 Tytuþ w oryginale brzmiaþ: por. A. Batthyany,

K. Biller, E. Fizzotti (red.),

Bhlau Verlag, WienÎKlnÎWeimar 2005, s. 25Î26.

5 Byþy to nastħpujĢce artykuþy:

,áZeitschrift fŃr Kinderschutz, Familien Î und BerufsfrsgoreÑ, 18 (1926), nr 7, s. 130Î132;

áDie MutterÑ, 2 (1926), nr 39, s. 8;

ņYCIE JAKO ZADANIE. V.E. FRANKL W100 ROCZNICĦ URODZIN

387

podkreĻlaþ koniecznoĻę tworzenia centrw konsultacyjnych dla mþodzieŇy z trud-

noĻciami. Wedþug propozycji Frankla powinny byę to centra gwarantujĢce ano-

nimowoĻę, a takŇe bezpþatne, bo skĢd mþodzieŇ chcĢca pozostaę anonimowa ma

wziĢę pieniĢdze. Do tej pory istniaþy tego typu centra na terenie niektrych szkþ.

Jednak mþodzieŇ byþa tam w duŇym stopniu poddawana kontroli, zwþaszcza ze

strony nauczycieli. Frankl tymczasem uwaŇaþ, Ňe najlepszym rozwiĢzaniem bħdĢ

oĻrodki bezpþatne, prywatne, poza terenem szkolnym. W niecaþy rok pŅniej zo-

staþy otwarte w Wiedniu takie oĻrodki konsultacyjne dla mþodzieŇy, bħdĢce owo-

cem wspþpracy z nauczycielami, lekarzami i kolegami Frankla 6 . Niektre artyku-

þy napisane przez niego w i po 1927 r. zawierajĢ opisy dziaþalnoĻci i skutecznoĻci

tych centrw 7 . Jest interesujĢce, iŇ w 1935 r., a wiħc 8 lat po otwarciu tych oĻrod-

kw, Frankl publikuje artykuþ 8 , w ktrym podsumowuje niejako tħ inicjatywħ.

Przedstawia w nim problemy mþodzieŇy uczħszczajĢcej do tych oĻrodkw,

zwþaszcza te zwiĢzane ze sferĢ seksualnĢ, konfliktami rodzinnymi, trudnoĻciami

szkolnymi, ekonomicznymi i zaburzeniami osobowoĻci 9 . Przede wszystkim pod-

kreĻla jednak waŇnoĻę osobistego kontaktu, ktry pomgþ mþodzieŇy stawię czoþo

rzeczywistoĻci i trudnoĻciom, w ktrych siħ znaleŅli.

áDer AbendÑ, 12(1926), nr 2000, s. 7;

áGemeinschaftÑ, 1 (1926), nr 8Î9, s. 5Î6.

6 WĻrd pomagajĢcych Franklowi w tej inicjatywie zasþugujĢ na wyrŇnienie psychologowie

Charlotte Bhler i Erwin Wexberg, a takŇe radca miejski Julius Tandler. Za przykþadem Wiednia

poszþy rwnieŇ i inne miasta, ktre podjħþy inicjatywħ Frankla. NaleŇaþy do nich: Zurych, Drezno,

Chemnitz, Praga, Brnn, TeplitzÎSchnau. InteresujĢcy jest rwnieŇ fakt, iŇ w 1930 r. na terenie

Wiednia po raz nie odnotowano Ňadnego przypadku samobjstwa wĻrd mþodzieŇy szkolnej. Por.

E. Fizzotti (red.), LAS,

Roma 2000, s. 150.

7 Por. áDie BereitschaftÑ, 7 (1927), nr 5,

s. 14, (opublikowany pod pseudonimem Lola Elberger); , áDer Mensch im AlltagÑ,

1 (1927), nr 2, s. 5; áDer Mensch im AlltagÑ,1 (1927), nr 3, s. 4Î5;

, áDer Mensch im AlltagÑ, 1 (1927), nr 5Î6, s. 4Î5; , áDer TagÑ,

18 luty 1928, s. 4; , áArbeiter-ZeintungÑ, 22 lipiec 1928, s. 10; , áDie

BereitschaftÑ, 8 (1928), nr 11Î12, s. 21Î22; , áBltter fr Wohlfahrtswesen der

Stadt WienÑ, 27 (1928), nr 268, s. 193Î194; áLehrlingsschutz,

Jugend und BerufsfrsgoreÑ, 5 (1928), nr 10, s. 20Î21; , w: V.E. Frankl,

Ch. Bchler, H. Kogerer, H. Lukcs (red.), elbstverlag, Wien

1929, s. 3Î7; x áMnchner medizinische Wochen-

schriftÑ, 76 (1929), s. 1675Î1675; áZeitschrift fr Kin-

derschutz, Familien und BerufsfrsorgeÑ, 21 (1929), nr 11, s. 162;

áArbeiter-ZeitungÑ, 5 lipca 1931;

áSozialrztliche RundschauÑ, 4 (1933), nr 3, s. 43Î46;

áArbeitersonntagÑ, 15 kwietnia 1934.

8 xáPsychotherapeutische PraxisÑ, 7 (1935), s. 155Î159.

9 Wiħcej na ten temat moŇemy znaleŅę w opracowaniach V. Frankla zamieszczonych w:

V.E. Frankl, V.E. Freiherr von Gebsattel, J.H. Schultz (red.),

Urban & Schwarzenberg, Mnchen-Berlin, t. IÎIV (1959), t. V (1961).

388

ZBIGNIEW FORMELLA

To byþby ten pierwszy okres, w ktrym uwidacznia siħ troska mþodego Frankla

o mþodzieŇ majĢcĢ problemy wychowawcze. Ciekawym podsumowaniem tej jego

dziaþalnoĻci w tamtym okresie jest stwierdzenie na ten temat E. Fizzottiego, przyja-

ciela i spadkobiercy idei V. Frankla w dziedzinie logoterapii. Podczas pobytu

na Kongresie Logoterapii w Argentynie w 1998 r. (rok po Ļmierci V. Frankla),

majĢc na uwadze ten pierwszy okres dziaþalnoĻci Frankla, w swoim wystĢpieniu

E. Fizzotti okreĻliþ go sþowami: (mþody

ksiĢdz Bosko Î Ňyd wiedeıski) 10 , gdyŇ wydawaþ siħ autorowi tego okreĻlenia bar-

dzo bliski nie tylko ks. Bosko, ale i wszystkim, ktrzy w sposb szczeglny byli

zaangaŇowani na rzecz pracy z mþodzieŇĢ znajdujĢcĢ siħ w trudnoĻciach.

3. POCZġTEK KARIERY ZAWODOWEJ

I ROZWìJ WýASNEJ MYĺLI PSYCHOLOGICZNEJ

Drugi okres biografii V. Frankla, biorĢc pod uwagħ rozwj jego myĻli, to ten,

ktry obejmuje lata trzydzieste XX wieku, aŇ do 1942 r.

W tym czasie zdobyþ wyksztaþcenie w zakresie medycyny (1930), a nastħpnie

ukoıczyþ specjalizacjħ w dziedzinie neurologii i psychiatrii (1936). Byþ to rwnieŇ

okres jego intensywnej praktyki lekarskiej najpierw w Klinice Uniwersyteckiej w

Wiedniu pod opiekĢ prof. Otto Ptzla, a nastħpnie w pod

kierunkiem prof. J. Gerstmana. W 1933 r. zostaþ przeniesiony do Kliniki Psychia-

trycznej , na przedmieĻciach Wiednia, gdzie spotkaþ siħ z ogromnĢ

liczbĢ przypadkw nerwicy, obsesji i fobii, ktrymi zajĢþ siħ osobiĻcie.

Po aneksji Austrii przez Hitlera (12 marca 1938 r.), sytuacja zamieszkujĢcych

jĢ Ňydw ulegþa gwaþtownemu pogorszeniu. Wielu z nich szukaþo moŇliwoĻci

wyjazdu za granicħ kraju czy kontynentu. TakŇe V. Frankl podejmowaþ prby

uzyskania wizy pozwalajĢcej na wyjazd jemu i jego rodzinie, lecz na prŇno.

Zmuszony do pozostania, przyjmuje propozycjħ objħcia posady ordynatora od-

dziaþu neurologicznego (1939Î1942),zarezerwowanej wyþĢcznie

dla pacjentw narodowoĻci Ňydowskiej, poniewaŇ w ten sposb wydawaþo mu

siħ, iŇ moŇe zagwarantowaę poczucie bezpieczeıstwa swojej rodzinie w sytuacji

rozpoczħtych deportacji do obozu koncentracyjnego. W tej klinice poza interwen-

cjami terapeutycznymi w przypadkach samobjstw i prb samobjczych, ktrych

liczba znacznie wzrosþa po zajħciu Wiednia przez hitlerowcw, dokonuje rwnieŇ

pierwszych eksperymentw w dziedzinie neurochirurgii. W tym samym czasie,

ryzykujĢc wþasne Ňycie, V. Frankl przeciwstawia siħ w swojej praktyce lekarskiej

10 E. Fizzotti jest salezjaninem, profesorem psychologii religii na Papieskim Uniwersytecie Sa-

lezjaıskim w Rzymie. Przez dþugie lata utrzymywaþ bliskie kontakty z V. Frankiem, uczestniczĢc w

jego wykþadach, czy studiujĢc problematykħ logoterapii pod jego kierunkiem. Jako salezjanin po-

rwnaþ dziaþalnoĻę mþodego V. Frankla na rzecz mþodzieŇy do dziaþalnoĻci Ļwiħtego Jana Bosko,

zaþoŇyciela salezjanw.

ņYCIE JAKO ZADANIE. V.E. FRANKL W100 ROCZNICĦ URODZIN

389

w tej klinice programowi eutanazji dla psychicznie chorych wprowadzonemu

przez hitlerowcw. Pomaga mu w tym czynnie Otto Ptzl, ktry bħdĢc antysemi-

tĢ, sympatykiem NSDAP, zdecydowaþ siħ czynnie pomagaę Frankowi w wypeþ-

nianiu formularzy z faþszywymi diagnozami. Sam Frankl podkreĻla, iŇ przy nie-

ustannej inwigilacji gestapo, ciĢgþych kontrolach i patrzeniu na rħce, bez Ptzla

byþoby niemoŇliwe pomc wielu Ňydom 11 .

Niewiele dni przed przystĢpieniem Stanw Zjednoczonych do drugiej wojny

Ļwiatowej, Frankl otrzymuje wizħ do tego kraju. NachodzĢ go jednak wĢtpliwo-

Ļci: wyjechaę bowiem, oznaczaþoby w takiej sytuacji pozostawię przeznaczeniu

swojĢ rodzinħ. Niezdolny do podjħcia decyzji samodzielnie, szuka jakiegoĻ ázna-

ku z niebaÑ w wħdrwce po mieĻcie. Znajduje go gdy wraca do domu i dostrzega

leŇĢcy na stole kawaþek marmuru znaleziony przez ojca Viktora w ruinach syna-

gogi, zniszczonej przez nazistw. Byþ to fragment z Tablicy Przykazaı w jħzyku

hebrajskim, ktry nie pozostawiaþ wĢtpliwoĻci: byþ na nim poczĢtek przykazania

áCzcij ojca swego i matkħ swojĢ, abyĻ dþugo Ňyþ na tej ziemiÈÑ (Wj 20, 12). Decy-

zja zostaþa powziħta: pozostaę przy swoich najbliŇszych i pozwolię na upþyniħcie

terminu waŇnoĻci wizy 12 . W tym teŇ okresie poznaþ Tilly Grosser, pielħgniarkħ

pracujĢcĢ w tej samej klinice, ktrĢ poĻlubiþ 17 grudnia 1941 r. Byli jednĢ z

ostatnich par Ňydowskich, ktrym pozwolono na zawarcie maþŇeıstwa.

W tym drugim okresie warte podkreĻlenia sĢ zwþaszcza dwa aspekty jego

dziaþalnoĻci. Pierwszy aspekt ma wymiar kliniczny, praktyczny. Frankl opraco-

wuje w tym okresie i stosuje w psychoterapii swoiste techniki. Na uwagħ zasþugu-

je tu zwþaszcza technika, ktra pŅniej zostanie dopracowana i okreĻlona jako

x 13 , ktra byþa przede wszystkim wynikiem jego praktyki wĻrd

11 Por. V.E. Frankl, È, s. 55.

12 Por. M.H. Hall, áPsychology TodayÑ,

1 (1968), s. 56Î63.

13 Frankl twierdzi, iŇ uŇywaþ tej metody, poczĢwszy juŇ od 1929 r., mimo Ňe po raz pierwszy

pisaþ o niej w 1939 r. Kolejno dopracowywaþ tħ metodħ w latach 1953Î1960. Zainteresowanych

odsyþa siħ tutaj do jego nastħpujĢcych opracowaı autora:

áSchweizer Archiv fr Neurologie und PsychiatrieÑ, 43 (1939), s. 26Î31;

áActa PsychoterapeuticaÑ, 1 (1953),

s. 111Î120; xáZeitschrift fr Psychotherapie und medizinische PsychologieÑ,

6 (1956), s. 189Î198; ,tamŇe, s. 137Î152;

Urban & Schwarzenberg, Wien 1956; xáJournal of

Existential PsychiatryÑ, 1 (1960), s. 5Î20; x

áAmerican Journal of PsychotherapyÑ, 14 (1960), s. 520Î535; x

áAmerican Journal of PsychotherapyÑ, 20 (1966), s. 252Î260; x

áPsychotherapy: Theory, resarch and PracticeÑ, 12 (1975), nr 3, s. 226Î237; x

, w: S. Arietki, G. Chrzanowski

(red.), , John Wiley & Sons, New York 1975, s. 305Î326;

x w: G.R. Weeks (red.), x

Brunner/Mazel, Philadelphia 1991, s. 99Î110; x

áInternational Forum for logotherapyÑ 15 (1992), nr, 1, s. 2Î6.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: