System aksjo-normatywny
Działania – przedmiot regulacji społecznej
Dwuczłonowe ujęcie działań: 1) Środki; 2)Cele
Regulacji podlegać może:
- Dobór środków (normy kulturowe)
- Reguły, których przedmiotem są cele działań (wartości kulturowe)
Sankcje: reakcje społeczne i ich funkcja
Kary (formalne i nieformalne , tj. sankcje rozproszone), cel:
- Unaocznić/uświadomić to co jest zakazane
- Wywołać racjonalną refleksję u ewentualnych kandydatów do podobnych czynów (prewencja ogólna)
Nagroda
- unaocznić/uświadomić co jest oczekiwane
- Definiować społeczne ideały
- Zwiększać racjonalne motywacje i aspiracje do osiągania ideałów
Reguły społeczne zawierają klauzulę określającą granice ich stosowalności:
• Relatywizacja sytuacyjna
• Relatywizacja personalna
Reguły kulturowe mogą być zintegrowane w ramach:
- Różnych kontekstów społecznych tj. wyróżnionych dziedzin życia społecznego (instytucji)
- Ról społecznych (to zbiór norm i wartości związany z określoną pozycją społeczną)
Podsystemy aksjo-normatywne
• Zwyczaje
• Reguły moralne
• Prawo
• Styl artystyczny i moda
Zachowania jednostkowe/grupowe, które wykraczają poza obszar społecznej obojętności to ZACHOWANIA DEWIACYJNE
Mogą wywoływać:
1) silne potępienie – repulsję
2) wyższą od przeciętnej aprobatę społeczną - apulsję
Dewiacja: Zachowanie postrzegane przez członków danej grupy społecznej czy społeczeństwa jako sprzeczne z obowiązującym systemem norm, wartości i oczekiwań społecznych. Zachowania przekraczające granice tolerancji
Rodzaje dewiacji (za:) Milton Mankoff: a) Dewiacja osiągnięta; b) Dewiacja przypisana
Reakcja społeczna stanowi warunek rozwinięcia się procesu kariery dewiacyjnej
Zdaniem Elżbiety Czykwin termin „dewiant” powinien być zarezerwowany dla osób, które intencjonalnie łamią normy, natomiast termin „stygmatyzowany” dla osób, które spotykają się z negatywną reakcją z tytułu ich społecznego usytuowania i stereotypowego wyobrażania.
Wspólną cechą dewiantów i stygmatyzowanych jest społeczny ostracyzm
Typologia zachowań dotyczących reguł społecznych – Roberta Mertona
1) Konformizm
2) Nonkonformizm
• Konformizm
Akceptacja zarówno społecznie usankcjonowanych celów , jak i legalnych środków służących do ich realizacji
• Innowacja
Akceptacja kulturowo wyznaczonych celów, przy jednoczesnym odrzuceniu zinstytucjonalizowanych środków służących do ich realizacji.
• Rytualizm
Odrzucenie, bądź obojętność wobec społecznie usankcjonowanych celów, koncentracja aktywności na sztywnym przestrzeganiu reguł, które tym celom mają służyć.
• Wycofanie (dewiacja pełna pasywna)
Polega na jednoczesnym odrzuceniu kulturowo wyznaczonych celów i środków
• Bunt (dewiacja pełna aktywna)
Polega na odrzuceniu celów i środków istniejącego systemu społecznego.
Typy zachowań dewiacyjnych – Robert Merton
1) Zachowania nonkonformistyczne (dewiacja pryncypialna)
2) Zachowania aberracyjne (dewiacja doraźna)
Mogą przyczynić się do morfogenezy normatywnej: przez innowację normatywną i przez omijanie norm
Inne warianty instytucjonalnego omijania norm
1) „erozja norm”
2) „opór przeciwko normom”
3) „substytucja norm”
Dewiacja pozytywna (za:) Jerzym Kwaśniewskim
- Występuje rzadko
- Jest spontaniczna
- Ma nieegoistyczną motywację
- Przyczynia się do obiektywnie pozytywnej dezorganizacji społecznej
Patologia społeczna
Termin ten w naukach medycznych służy na określenie stanu chorobowego. Stan patologiczny to coś więcej niż anormalność, to zmiana, która powoduje negatywnie postrzeganą dezorganizację
Przyczyny zaburzeń w zachowaniu:
I. Teorie organiczne teorie defektu biologicznego
- Teorie genetyczne
- Teoria temperamentu (typologia Kretschmera: astenik, atletyk, dysplastyk, pyknik)
- Teorie neuropsychofarmakologiczne
- Teorie związane z żywieniem
- Teorie dysfunkcji neurologicznych
- Teorie rozwojowe uszkodzenia mózgu
II. Teorie psychodynamiczne
Pomiędzy dzieckiem normalnym a emocjonalnie zaburzonym nie ma zbyt wielu różnic jakościowych, lecz występują różnice ilościowe. O głębokości i rozległości zaburzenia w zachowaniu w istotnym stopniu decydują traumatyczne doświadczenia we wczesnych okresach rozwojowych
III. Teorie behawioralne
Zachowania dewiacyjne, podobnie jak konformistyczne powstają w drodze uczenia się, utrwalają się, gdy ich konsekwencje są dla jednostki w jakiś sposób korzystne
Wyróżniamy trzy typy uczenia się:
- Warunkowanie klasyczne/reaktywnego (techniki interwencji: a) odczulanie; b) zatapianie)
- Warunkowanie instrumentalne/operacyjnego/instrumentalnego (techniki interwencji: 1) Nagrody i kary (wzmocnienia) 2) Wiązanie; 3) Kształtowanie - metoda kolejnych przybliżeń; 4) System punktowania; 5) Kontrakty; 6) wykluczanie)
- uczenie się przez obserwację/teoria uczenia się społecznego (modelowanie, uczenie się naśladowcze, obserwacyjne). Techniki interwencji: a) Modelowanie; b) Trening umiejętności społecznych i komunikowania się; c) Samokontrola
IV. Teorie ekologiczne
Zachowanie stanowi rezultat powiązań jednostki z jej zewnętrznym kontekstem, w którym żyje.
Geneza zaburzeń leży w interakcji między jednostką a jej otoczeniem. Teoria „morfogenezy” D.C. Speer’a
V. Teorie socjologiczne
Dewiacja społeczna nie jest sprowadzona do samego pogwałcenia norm, obejmuje osoby obserwujące to „pogwałcenie”. „Dewiantem jest ten, którego uznają za dewianta”. Funkcje naznaczenia społecznego to m.in.: a) Definiowanie zachowań pożądanych; b) Definicja dobra i zła; c) Samoafirmacja, spoistość i trwałość grupy; d) Konsolidacja systemu społecznego; e) Wyznaczenie granic tolerancji danych zachowań
VI. Teorie kulturowe
Kultura nie toleruje odstępstw, jeżeli jednostka nie osiąga pożądanych kulturowo celów zostaje wyeliminowana. Zaburzenia stanowią zespół warunków, które istnieją wewnątrz jednostki
Zaburzenia ujmowane są w kilku aspektach, np. jako: 1) choroba; 2) tragedia; 3) kulturowa deprywacja; 4) grzech; 5) tabu; 6) wyjaśnienie niepożądanych zjawisk; 7) konkurencyjna ideologia
socjolozka88