PODYPLOMOWE STUDIA KWALIFIKACYJNE W ZAKRESIE TERAPII PEDAGOGICZNEJ
(MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DLA SŁUCHACZY
– wybrane zagadnienia
Część I
SPIS TREŚCI
Część I. Podstawy merytoryczne terapii pedagogicznej
1. Teoretyczne podstawy terapii pedagogicznej
2. Elementy diagnozy pedagogicznej
3. Psychologia wychowawcza
4. Profilaktyka i terapia uzależnień
5. Muzyka i techniki relaksacyjne w terapii dzieci i młodzieży
6. Metody usprawniania pamięci i uwagi
7. Teatroterapia w pracy z dziećmi i młodzieżą
8. Biblioterapia jako metoda terapeutyczna
9. Metoda Veroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka
10. Kinezjologia edukacyjna – terapia przez ruch
Część II. Kompetencje psychospołeczne i dydaktyczne terapeuty pedagogicznego
1. Komunikacja interpersonalna
2. Doskonalenie umiejętności psychopedagogicznych terapeuty
3. Korygowanie samooceny dzieci i młodzieży
4. Praca korekcyjno-kompensacyjna z uczniem przejawiającym trudności w uczeniu się
5. Praca z uczniem sprawiającym trudności w zachowaniu (uczeń zahamowany, nadpobudliwy, agresywny)
TEORETYCZNE PODSTAWY TERAPII PEDAGOGICZNEJ
(materiały opracowała: dr Teresa Lewandowska-Kidoń)
Pojęcia: terapia pedagogiczna
(A. Balejko) – specjalistyczna pomoc dziecku i jego rodzicom w pokonywaniu zaburzeń rozwojowych, trudności w nauce i zachowaniu się.
To działanie zmierzające do likwidowania lub rozwiązania stwierdzonego problemu.
(A. Kargul) – system działań stosowanych nie tylko wobec osób chorych, ale także jednostek o zaburzonym rozwoju lub poszukujących rozwiązań trudnych sytuacji, również w stosunku do osób pozostających w obrębie patologii społecznej, a wiec dotkniętych nałogami, pozbawionych wolności, objętych głębszymi wykolejeniami, objawiających cechy zaawansowanej psychopatii. Terapia w tym znaczeniu obejmuje różnego rodzaju oddziaływania, jak psychoterapia, socjoterapia, reedukacja, kompensacja, korekcja.
(Z. Bartkowicz) – psychoterapia w węższym, mocno ograniczonym zakresie, nadającym się do wykorzystania w procesie edukacyjnym.
(M. Łobocki) – wprowadza określenie „praca wychowawcza z inspiracji psychoterapii”, nazywając w ten sposób terapię stosowaną na gruncie pedagogiki. Terapia pedagogiczna jest wg niego wybiórczo potraktowaną psychoterapią, a jedynym kryterium włączenia jakiejś metody czy techniki psychoterapeutycznej do edukacji jest jej przydatność z punktu widzenia celów, jakie można osiągnąć oraz z punktu widzenia wymagań organizacyjno-metodycznych, narzucanych przez określone procedury terapii. Autor przedstawia najobszerniejszą propozycję wykorzystania dorobku psychoterapii w praktyce pedagogicznej, wyróżniając formy oddziaływań werbalnych i niewerbalnych obejmujących pracę grupową (m. in. „burza mózgów”, technika swobodnych tekstów, technika treningowa, socjodrama, relaksacja, muzykoterapia) oraz formy oddziaływań doraźnych stanowiących indywidualną pracę z uczniem. Nawiązują one do wszystkich teorii psychologicznych.
(B. Kaja) – terapia pedagogiczna, inaczej oddziaływanie terapeutyczno-wychowawcze, to podjęte w celu skorygowania niewłaściwych, czy niepełnowartościowych zachowań wychowanka, wynikających z zaburzeń rozwoju, bądź zachowania, rozumiany jako proces polegający na organizowaniu odpowiednio do diagnozy zaplanowanych sytuacji wychowawczo-terapeutycznych, których wpływ na dziecko dokonuje się przede wszystkim za pomocą metod i środków pedagogicznych z uwzględnieniem aspektu psychoterapeutycznego, jako niezbędnego elementu tego procesu. Jego istotą jest takie organizowanie aktywności wychowanka, by poprzez zaspokajanie potrzeb, wyzwalanie pozytywnych zmian motywacyjnych, a także usprawnianie zaburzonych procesów, korygowanie niepełnowartościowych zachowań, kompensowanie braków poszczególnych funkcji przy jednoczesnym oparciu się na najmocniejszych stronach jednostki umożliwić jej dalszy, pełny rozwój.
(J. Włodek-Chronowska) – terapia pedagogiczna odnosi się do osób w normie psychofizycznej i społecznej, które w procesie nauczania, wychowania i kształcenia wymagają okresowo wysoce zindywidualizowanej dodatkowej interwencyjnej pomocy dla osiągnięcia i utrzymania prawidłowego i harmonijnego przebiegu rozwoju we wszystkich sferach i w każdym okresie życia. Diagnoza i terapia pedagogiczna – jako swoista interwencja w proces dydaktyczno-wychowawczy za pomocą środków pedagogicznych – wymaga od terapeuty znajomości praw rządzących rozwojem psychiki i jej funkcjonowania w procesie wychowania i nauczania, a także wymaga orientacji w przyczynach i patomechanizmach najczęściej spotykanych zaburzeń, w celu usunięcia przyczyn i objawów trudności w nauce i trudności wychowawczych i zapobiegania niepowodzeniom szkolnym.
(I. Czajkowska, K. Herda) – oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych (wychowawczych i dydaktycznych) na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się, mające na celu wyeliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji.
Tak rozumiana terapia pedagogiczna polega na wywoływaniu zamierzonych pozytywnych zmian w funkcjonowaniu poznawczym, emocjonalno-motywacyjnym, społecznym oraz zmian w strukturze wiedzy i umiejętności szkolnych.
(E. Gruszczyk-Kolczyńska) – polega na leczeniu poprzez specjalnie zorganizowany i zaplanowany system oddziaływań i kontaktów między dzieckiem (podmiotem i przedmiotem terapii) a osobą terapeuty (pedagogiem).
(A. Cichocki) – terapia pedagogiczna rozumiana jest wąsko jako działalność zmierzająca do usunięcia niepowodzeń szkolnych w nauce (reedukacja) oraz szerzej jako działania w kierunku bezpośredniego usuwania przyczyn niepowodzeń szkolnych, wyrównywania braków w wiadomościach i umiejętnościach, jak również odbudowywania motywacji do uczenia się, przywracania odpowiedniego stosunku do nauki (praca reedukacyjno-wyrównawcza).
Terapia pedagogiczna nazywana bywa postępowaniem psychokorekcyjnym (Z. Skorny), oddziaływaniem korekcyjnym (K. Kuberska – Gaca), wychowaniem kreacyjnym, naprawczym lub terapeutycznym (R. Miller), gdy natomiast na użytek edukacji propaguje się trening interpersonalny – nazywana bywa doskonaleniem stosunków międzyludzkich (Z. Zaborowski). Niektórzy autorzy, jak np. S. Górski czy J. Grochulska – Stec, mówią o psychoterapii w wychowaniu.
Analiza poglądów na istotę terapii pedagogicznej
1. Terapia pedagogiczna jako specjalne nauczanie i wychowanie upośledzonych osób
2. Terapia pedagogiczna jako czynnik pomocniczy w psychoterapii
3. Terapia pedagogiczna jako likwidowanie objawów
4. Oddziaływanie terapeutyczno-wychowawcze jako proces ukierunkowany na osobowość dziecka.
Terapia w ujęciu koncepcji psychologicznych człowieka
Psychoterapia oparta na psychoanalizie opiera się na przekonaniu o uzdrawiającej roli dostrzeżenia przez pacjenta źródła jego problemów, które tkwi w podświadomości i manifestuje się w wypowiedziach, snach, omyłkach i fantazji, na ujawnianiu nieświadomych treści psychicznych, mechanizmów obronnych, ujawnianiu oporów, interpretowaniu przeniesień.
Zwolennicy koncepcji behawiorystycznej są zdania, ze wszelkie reakcje ludzi mają charakter reakcji nabytych, czyli są poddawane procesowi uczenia się. Dotyczy to zarówno zachowań przystosowawczych, jak i nieprzystosowawczych.
W koncepcji poznawczej porażki w nauce szkolnej można utożsamiać z wadliwym sposobem myślenia, z nieodpowiednim postrzeganiem świata, a w ślad za tym – z niewłaściwym przeżywaniem i zachowaniem. Terapia poznawcza ukierunkowana jest na zmianę procesów poznawczych i emocjonalnych, co pociąga za sobą zmiany na poziomie zachowania.
Psychoterapia w ujęciu koncepcji humanistycznej jest wspomaganiem rozwoju osobowości jednostki, jej twórczego potencjału i wrodzonej tendencji do samoaktualizacji.
Wydaje się jednak zasadne świadome łączenie różnych kierunków psychoterapii dla celów usprawniania i doskonalenia metod pracy z uczniami. Zresztą sami teoretycy psychoterapii od dawna podejmują próby integracji, znajdując czynniki wspólne dla psychoterapii poznawczej i humanistycznej oraz behawioralnej i poznawczej.
Uwarunkowania terapii
Prawidłowo realizowana terapia psychopedagogiczna – to pełne zrozumienie trudności dziecka oraz znajomość zasad tego rodzaju prac. Istotą oddziaływania terapeutycznego jest organizowanie aktywności dziecka w taki sposób, by przez zaspokojenie potrzeb, wyzwolenie pozytywnych zmian motywacyjnych, usprawnienie i korygowanie zaburzonych procesów, kompensowanie braków w zakresie poszczególnych funkcji i przy wykorzystywaniu najmocniejszych stron dziecka, umożliwić mu dalszy, pełny wszechstronny rozwój. Całokształt oddziaływań terapeutycznych ma więc na celu rozwój i aktywizowanie tych wszystkich właściwości intelektualnych i osobowościowych ucznia, które umożliwiają mu pełne uczestnictwo w szkolnym procesie dydaktyczno-wychowawczym. Im młodsze i im bardzie zaburzone dzieci, tym większa konieczność częstego, zindywidualizowanego z nimi kontaktu. Dzieci te bowiem z trudem pracują w grupie, ”nie słyszą” poleceń kierowanych do grupy i nie odnoszą ich do siebie. Wymagają częstszych powtórzeń, naprowadzeń, utwierdzana się, że dobrze wykonały dane polecenie, bowiem mają problemy z autokontrolą. Ponieważ nie są dojrzałe do samodzielnej pracy, wymagają pomocy, ukierunkowania i dyskretnego korygowania wykonywanych ćwiczeń, gdyż łatwo onieśmielają się i rozpraszają.
Terapia pedagogiczna realizowana w warunkach szkoły, rozpatrywana w kategoriach procesu, wymaga zdefiniowania celów, przedmiotu i podmiotu oddziaływań oraz określenia zasad, metod i form organizacyjnych oddziaływania interwencyjnego.
Najistotniejszym elementem terapii pedagogicznej jest diagnoza. Stanowi ona punkt wyjścia do zaprogramowania oraz prowadzenia pracy terapeutycznej. Powinna dokładnie, rzetelnie i trafnie określać trudności dydaktyczne i wychowawcze, powinna uwzględniać przyczyny tych trudności, ich ujemne konsekwencje dla rozwoju, a także prognozować dalszy rozwój wychowanka.
Nadrzędnym celem jest stworzenie możliwości wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego dzieciom z utrudnieniami rozwojowymi, rozwoju na miarę ich możliwości.
Przedmiotem terapii pedagogicznej wąsko rozumianej jest dziecko, które:
ü podejmując naukę szkolną nie osiągnęło jeszcze odpowiedniej dojrzałości szkolnej,
ü uczy się w klasie początkowej i pomimo starań i wysiłku nie może sprostać wymaganiom szkolnym.
Zasady to najogólniejsze normy prawidłowego postępowania pedagogicznego, wskazujące na elementarne warunki osiągania zamierzonych celów i efektów. Muszą być „wpisane” w świadomość terapeuty jako immanentne cechy wykonywania tego zawodu.
Wybrane klasyfikacje zasad pracy terapeutycznej:
Zasady obowiązujące w oddziaływaniu terapeutycznym wg J. Zienkiewicza:
ü diagnoza jako punkt wyjścia terapii,
ü aktywny, samodzielny i dobrowolny udział dzieci w zajęciach,
ü różnorodność form i metod prowadzenia zajęć,
ü przychylna ocena efektów końcowych,
ü unikanie nadmiernego wysiłku, rywalizacji oraz nadmiernej werbalizacji.
Zasady wg B. Kai:
ü trening funkcji uszkodzonej wymaga oddziaływania nie tylko na jedną izolowaną funkcję, lecz na osobowość dziecka;
ü treningowi funkcji zaburzonej powinien towarzyszyć trening funkcji pokrewnej;
ü terapia powinna opierać się na emocjach pozytywnych, umożliwiających odnoszenie sukcesu;
ü podstawowe znaczenie w pracy terapeutycznej ma więź emocjonalna między terapeutą a dzieckiem;
ü zadania powinny być dostosowane do możliwości dziecka, mieścić się w „sferze najbliższego rozwoju”
Zasady terapii dzieci z trudnościami w uczeniu się, odniesionymi do nauczania matematyki (E. Gruszczyk-Kolczyńska):
ü Zasada stawiania zadań i wymagań na miarę sfery najbliższego rozwoju
ü Zasada pełnej opieki wychowawczej i współpraca z dorosłymi zajmującymi się dzieckiem na co dzień.
ü Zasada akceptacji dziecka i dobrego z nim kontaktu, opartego na szacunku dla wspólnej pracy i autentycznym związku emocjonalnym.
Zasady terapii pedagogicznej (zebrane przez A. Cichockiego):
ü maksymalnej indywidualizacji stawianych wymagań, dobieranych metod i środków oddziaływania korekcyjnego, czasu trwania zajęć,
ü dobierania zadań na miarę możliwości dziecka tak, aby zapewnić mu przeżycie sukcesu,
ü dużej częstotliwości i przystępności ćwiczeń,
ü powolnego stopniowania trudności w nauce czytania i pisania uwzględniającego złożoność tych czynności i możliwości percepcyjne dziecka,
ü korekcji zaburzeń: ćwiczenie przede wszystkim funkcji najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności,
ü kompensacji zaburzeń: łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych w celu tworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych,
ü systematyczności i ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego,
ü utrzymywania zainteresowania,
ü naprzemienności wysiłku i relaksu,
ü akceptacji dziecka i pełnej życzliwości wobec niego.
Metody terapii pedagogicznej według B. Kai:
1. „Dobrego Startu” M. Bogdanowicz,
2. „Symboli Dźwiękowych”
3. Różnorodnych technik parateatralnych,
4. „Malowania Dziesięcioma Palcami”,
5. System percepcyjno-motoryczny Kepharta,
6. Ruchu rozwijającego W. Sherborne.
Metody terapii pedagogicznej wg Z. Skornego:
· zajęcia korekcyjno-wyrównawcze, będące zestawami ćwiczeń dla dzieci z trudnościami w nauce czytania i pisania, pojawiającymi się na tle parcjalnych deficytów percepcyjno-motorycznych oraz na tle wzmożonej nerwowości; terapia ta ma wymiar typowo pedagogiczny i nie jest asymilacją jakiejkolwiek metody znanej w psychoterapii;
· terapia zabawowa, prowadzona indywidualnie a potraktowana psychoanalitycznie, jako umożliwienie dzieciom nieskrępowanej ekspresji siebie;
· ćwiczenia relaksowo-koncentrujące,
· trening interpersonalny,
· psychodrama,
· muzykoterapia i biblioterapia, ujęte łącznie jako arteterapia.
Formy organizacyjne. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole organizowana jest zgodnie z rozporządzeniem MENiS z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Terapeutyczna pomoc psychologiczno-pedagogiczna w warunkach szkoły polega na:
1. diagnozowaniu środowiska ucznia,
2. rozpoznawaniu potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb ucznia i umożliwianiu ich zaspokojenia,
3. rozpoznawaniu przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych,
4. organizowaniu różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
5. wspieraniu nauczycieli i rodziców w działaniach wyrównujących szanse edukacyjne ucznia,
6. udzielaniu nauczycielom pomocy w dostosowaniu wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanych przez nich programów nauczania do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudn...
akrug18