Historia Wroclawia.pdf

Historia Wrocławia

§ 1. Dzieje Wrocławia do 1335 roku.

§ 2. Wrocław w latach od 1335 do 1526.

§ 3. Dzieje Wrocławia w latach 1526 – 1740.

§ 4. Dzieje Wrocławia w latach 1741 – 1870.

§ 5. Wrocław pod władzą Rzeszy Niemieckiej w latach 1871 – 1918.

§ 6. Wrocław w latach 1918 – 1945.

§ 7. Wrocław w latach 1945 – 1970.

===========================================================

§ 1. Dzieje Wrocławia do 1335 roku

Nazwa Wrocław pochodzi najprawdopodobniej od czeskiego księcia Wrotysława, War-

cisław, lub Wrocisława ( 915 – 921), założyciela grodu nad Odrą. Najwcześniejsze ślady za-

mieszkiwania tych terenów przez osadników, pochodzą z epoki kamiennej ( 2500 – 1700

p.n.Chr.). A pierwsza zidentyfikowana osada, znaleziona po prawej stronie Odry pochodzi aż

z VIII wieku p.n.Chr. Bez wątpienia jednym z największych odkryć archeologicznych na te-

renie Wrocławia było odkrycie 2750 kilogramów bałtyckiego bursztynu na osiedlu dzisiej-

szych Partynic.

Historię Wrocławia można podzielić na następujące okresy: prehistoria Wrocławia do

roku 990; lata 990 – 1335, kiedy Wrocław był w posiadaniu Piastów; Od 1335 do 1526 roku

stał się lennem Królestwa Czech. W latach od 1526 do 1740 po śmierci ostatniego z książąt

piastowskich był pod rządami Habsburgów. W roku 1741 zdobyty przez państwo pruskie i

był pod ich zarządem do roku 1870, aby w roku 1871 przejść pod władzę Rzeszy Niemieckiej

do roku 1918. Kolejny okres historii Wrocławia to lata 1918 – 1945 oraz lata powojenne 1945

– 1970.

Nazwa Wrocław, według pewnej grupy historyków polskich, pochodzi od Warcisława

(Wrocisława) słowiańskiego założyciela tego miasta. Naukowcy czescy są jednak zdania, że

Wrocław założony został przez czeskiego księcia Vrotysława 1 , panującego w latach 915 –

921. I obie wersje są równie prawdopodobne. Chociaż w przewodnikach po Wrocławiu czę-

ściej występuje jako założyciel miasta, książę czeski Wrotysław, ojciec św. Wacława patrona

całych Czech.

Pierwsze zachowane wzmianki o odkryciach archeologicznych we Wrocławiu pochodzą

z XVII wieku. 2 Najwcześniejsze ślady zamieszkiwania tych terenów przez osadników pocho-

dzą z epoki kamiennej (2500 –1700 p.n.Chr.) Pierwsza zidentyfikowana osada, która została

znaleziona po prawej stronie Odry pochodzi z VIII wieku p.n.Chr. 3

Niewątpliwie jednym z największych odkryć archeologicznych na terenie Wrocławia

było odkrycie 2750 kg bałtyckiego bursztynu na osiedlu dzisiejszych Partynic. 4 Nie można

nie wspomnieć o pośrednim związku tych ziem z Cesarstwem Rzymskim. Istnieją przypusz-

czenia, iż wśród Celtów przybyłych na te tereny byli i tacy, którzy uciekali przed wykona-

niem dekretu Septymiusza Sewera, który zabronił głosić naukę o Jezusie Chrystusie.

Położenie Wrocławia przebiegało na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych: z

jednej strony szlaki prowadziły z Włoch i Wybrzeży Adriatyku poprzez państwo Czeskie,

Ziemię Kłodzką, ku bogatym w bursztyn wodom Bałtyckim, z drugiej zaś strony prowadziły

1 S. Dziuba, Trwałe wartości kultury duchowej stolicy Śląska Wrocławia , Wrocław 2000, s. 36.

2 H. Jankowska, Najdawniejsze dzieje Wrocławia , s. 5.

3 N. Davis, Microcosmos , s. 59.

4 H. Jankowska, Najdawniejsze dzieje Wrocławia, s. 79.

od wybrzeży Morza Czarnego i państwa Rusi przez Wrocław ku krajom Europy Zachodniej.

Od kiedy Wrocław zaczął należeć do Piastów, odtąd stał się nie tylko warownia obronną, ale i

„bazą wypadową” przeciw Niemcom i Czechom. To najprawdopodobniej „z tej bazy” w roku

1003 książę Bolesław Chrobry wyruszył na Pragę.

W latach 1038 - 1050 Wrocław znajdował się pod panowaniem księcia czeskiego Brze-

tysława I 5 , podczas którego rozbudzone zostały zakorzenione bardzo mocno w świadomości

tych ludów pogańskie kulty: „spustoszono i ograbiono cały kraj, zniszczono Kościoły, przy-

wrócono pogańskie kulty” 6 . Te wydarzenia, trwające przez dwanaście lat, miały tak silny

wpływ na tamtejszą ludność, iż wyrwały z ich świadomości społecznej pamięć nie tylko o

pierwszym biskupie Wrocławia z roku tysięcznego, ale nawet o samym fakcie utworzenia w

nim biskupstwa. 7 . W 1050 roku Wrocław i resztę ziem Śląska odzyskał z „rąk księcia Brzety-

sława I” Kazimierz Odnowiciel, przywracając równocześnie na tych ziemiach biskupstwo i

włączając je do Polski 8 .

W roku 1097 Wrocław przypadł w udziale księciu Bolesławowi Krzywoustemu. Dwa-

naście lat później namówiony przez brata Bolesława, Zbigniewa, Henryk V wtrącił się w spór

dynastyczny braci prowadząc swoje wojska w kierunku Głogowa. Po nieudanym ataku na

gród głogowski, niemiecki władca skierował oddziały na stolicę Śląska, gdzie przegrał na

polach Psiego Pola z wojskami Bolesława Krzywoustego. 9

W roku 1138 Bolesław Krzywousty przeznaczył w testamencie Śląsk najstarszemu sy-

nowi Władysławowi II. 10 W roku 1155 Papież Hadrian IV uległszy prośbie biskupa wrocław-

skiego Waltera Malone wydał specjalną bullę, w której wymieniony został „obszar i uposaże-

nie biskupstwa wrocławskiego z wyliczeniem 15 grodów kasztelańskich.” 11 W roku 1158

biskup Walter Malone rozpoczął budowę katedry romańskiej zwanej od jego imienia walte-

rowską. 12

Do roku 1190 Wrocław był stolicą całego Śląska, a o od roku 1249 księstwa wrocław-

skiego. 13

W 1238 roku zakończył swoje ziemskie pielgrzymowanie książę Henryk Brodaty. Za

jego panowania Wrocław począł się cieszyć wielkim uznaniem i to nie tylko w Polsce, ale i w

Europie. 14 Po jego śmierci władze w księstwie wrocławskim przejął jego syn, Henryk Poboż-

ny (1238 –1241).

W 1241 roku Śląsk przeżył natarcie wojsk tatarskich, wskutek którego zniszczeniu,

splądrowaniu i spaleniu uległo wiele wsi i osad.

Ojcowi dominikańskiemu, Czesławowi Odrowążowi, przypisuje się cudowne ocalenie

miasta Wrocławia z wojennego oblężenia. Błogosławiony Czesław wyciągnąwszy ręce ku

niebu, skierował modlitwę do Boga za Wrocław, za co otrzymał wnet pomoc z nieba w posta-

ci płonących kul ognistych, na widok których wodzowie i wojowie tatarscy czym prędzej

poczęli uciekać. Było to w tym samym roku, w którym zginął dramatycznie w bitwie z woj-

skami tatarskimi pod Legnicą w 1241 roku książę Henryk Pobożny.

Zupełnie nowy etap dziejów Wrocławia rozpoczął się w momencie objęcia rządów

przez Bolesława zwanego Rogatką, syna Henryka Pobożnego. Wprowadził on organizację

prawa według wzoru prawa niemieckiego. To właśnie jemu przypisuje się wydanie w roku

5 www. Wrocław dla Ciebie. Historia Wrocławia , s. 2.

6 Historia Ślaska , s. 41.

7 Wrocław – Dziedzictwo wieków. Wrocław 1997 , s. 17.

8 Dzieje Wrocławia w datach , s. 10.

9 www.wrocławdlaciebie.pl. Historia Wrocławia , s. 2.

10 Tamże, s. 2.

11 J. Pater, Zarys dziejów archidiecezji wrocławskiej ..., s. 6.

12 Z. Antkowiak, Wrocław od A do Z, Wrocław 1991, s. 47.

13 www.nashedo.terramail.pl/hi.html, Wrocław dla Ciebie, s. 2.

14 Dzieje Wrocławia w datach , s.13.

1241 lub 1242 nie zachowanego do dzisiaj dokumentu lokacyjnego, stwierdzającego założe-

nie struktury miejskiej we Wrocławiu. 15

W połowie XIII wieku miasto piastowskie obejmowało 60 hektarów, co w tej części

kontynentu kwalifikowało go do rangi miast wielkich.

Reorganizację miasta według wzoru magdeburskiego przeprowadził 16 grudnia 1261

książę Henryk III Biały, wprowadzając w ten sposób pełną strukturę władz: wójta, radę i sąd,

jednocześnie określając ich kompetencje. Nadanie tej lokacji Był również znaczącym katali-

zatorem umacniającym działalności władz miejskich, jak również symbolem niezależności

mieszczaństwa w powstałym 1249 księstwie wrocławskim. 16

Henryk III w roku 1263 powołał we Wrocławiu niezależny organizm miejski tzw. No-

we Miasto. Ulokowane ono zostało również na prawie magdeburskim. Granice pomiędzy

Starym a Nowym Miastem przebiegały wzdłuż dzisiejszych ulic: Klemensa Janickiego i ul.

Wincentego Krasińskiego. Do dnia dzisiejszego w tym rejonie zachowały się fragmenty basz-

ty i murów obronnych. W roku 1327 dekretem Henryka VI ten nowy organizm miejski został

włączony do „starego miasta”. 17

12 II 1267 roku przy kościele św. Marii Magdaleny powstała szkoła parafialna. 18 31

stycznia 1272 roku księstwo wrocławskie otrzymało tzw. prawo mili od Henryka Prawego.

Ów przywilej oznaczał, że w promieniu jednej mili od Wrocławia zakazano działalności

karczmom, kramom i piekarniom.

Miastem w pełni wielonarodowościowym stał się Wrocław od w XIII wieku. Do Wro-

cławia przybywali Żydzi, Walonowie, Rusini, Włosi. Kultury, religie, nacje mieszały się ze

sobą, co często powodowało „wrzenie we wrocławskim kotle.” 19 Prawo magdeburskie było

wprowadzane i interpretowane przez Niemców, przeprowadzających lokację. „Niemcy

wprowadzili postęp do Wrocławia, ale stworzony on został przez Słowian”. 20

To właśnie Niemcy przyjmowali w tym czasie władze w mieście oraz najbardziej do-

chodowe stanowiska w rzemiośle i handlu. Ceną za nieusunięcie z życia publicznego miasta,

była nauka języka niemieckiego oraz asymilowanie obcej kultury. Dużo szybciej procesowi

germanizacji ulegały warstwy wyższe. W sposób szczególny temu procesowi patronowali

książęta piastowscy w trosce o swoje wpływy, jak i ze względu na powiązania rodzinne. Za

ich przyzwoleniem stopniowo z urzędów usuwano polszczyznę, a oficjalnie odstąpiono od

używania języka polskiego w sądownictwie w roku 1337, kiedy już miasto znajdowało się

pod władzą Czech. 21 Zdecydowanie odporniejsza na wpływy niemieckie okazywała się war-

stwa uboższa Wrocławia, wśród której przetrwały język i obyczaje polskie. To właśnie dla

nich zachowane zostały w kościołach polskie kazania i nabożeństwa.

We Wrocławiu osiedlali się również Żydzi, nad którymi rozciągnięta była opieka książąt

piastowskich. Ich głównym zajęciem był handel. Niektórzy spośród nich dochodzili do wiel-

kich majątków, tak że przechodziły w ich posiadanie czasem całe wsie. 22

W roku 1287 został książę Henryk Prawy ufundował kolegiatę Krzyża Świętego na znak

pojednania z biskupem Tomaszem II.

W roku 1293 przy kościele św. Elżbiety powstała szkoła parafialna, którą w roku 1570

przekształcono w gimnazjum akademickie. W roku 1315 rozpoczęła we Wrocławiu swoją

działalność inkwizycja kościelna, ofiarą której padły beginki – kobiety żyjące w majątkowej

wspólnocie, utrzymujące się głównie z rzemiosła i przekazujące ubogim część swoich docho-

15 R.Szlagor, Trwałe wartości kultury duchowej stolicy Śląska, Wrocławia . Wrocław 2000, s. 38.

16 T.Kulak, . Przewodnik Historyczny . Wrocław 1999, s. 27.

17 A. Konarski, 434 zagadki o Wrocławiu . Wrocław 19, s. 126 – 127.

18 R. Gelles, Wrocław w datach. Wrocław 1996, s. 14.

19 B. Maciejewska, Wrocław – przewodnik historyczny. Wrocław 2002, s. 9.

20 R.Szlagor, Trwałe wartości kultury duchowej stolicy Śląska Wrocławia. Wrocław 2000, s. 38.

21 Tamże, s. 39.

22 Dzieje Wrocławia w datach , s. 41.

dów uzyskanych z własnej pracy. A ponieważ skłaniały się one ku heretyckim interpretacjom

prawd wiary, przeto inkwizytorzy kościelni skazali je na stos. Należy wspomnieć tu o hero-

icznej postawie księdza Helgewila z kościoła św. Elżbiety, który bronił poszkodowanych, za

co pozbawiony został godności kościelnych i skazany został na wygnanie ze swojej parafii. 23

W r oku 1318 we Wrocławiu rozpoczęto budowę drugiego pasa murów obronnych, prace

zostały zakończone w roku 1348.

Dnia 6 czerwca 1327 roku wrocławski książę Henryk VI ustanowił swoim spadkobiercą

króla Czech. Początkowo Księstwo Wrocławskie miało być przekazane Władysławowi Ło-

kietkowi. Jednak ze względu na obawy książąt śląskich o utratę swych dotychczasowych

wpływów po ewentualnym przyłączeniu Wrocławia do Polski, jak i ze względu na większą

spoistość kultury czeskiej i śląskiej niż śląskiej z polską nie podjęto tego kroku.

§ 2. Wrocław w latach od 1335 do 1526

W roku 1335 zmarł książę Henryk VI, ostatni piastowski władca Wrocławia. Od tego

momentu księstwo wrocławskie weszło w skład Królestwa Czech. 24 Pod lennem czeskim

Wrocław był w okresie od 1335 do 1526 roku. Jeden z najbardziej cenionych kronikarzy hi-

storii Polski, Jan Długosz, w swoich pismach z XV wieku zawarł następującą uwagę odnośnie

przynależności Wrocławia do Czech: Wrocław był „częścią Królestwa Polskiego i (...) wróci

do jedności z całością Królestwa Polskiego, kiedy Pan zmiłuje się nad ludem polskim...” 25

Król Jan Luksemburski (1310 – 1346) był bardzo rzadkim gościem nie tylko we Wro-

cławiu, ale i nawet na swoim dworze czeskim, a spowodowane to było jego zamiłowaniem do

rycerskich wypraw. Uczestniczył w krucjatach krzyżackich na Litwie lub pomagał władcom

francuskim w Langwedocji. Jego wizyty w Czechach zazwyczaj ograniczały się tylko do po-

boru podatków i zaciągu nowych rycerzy.

Korzyści, jakie stały się udziałem Królestwa Czech za jego panowania, to przede

wszystkim wywojowane nowe terytoria: Chebsko (1322), Górne Łużyce (1319), Tyrol

(1335). Zginął z mieczem w ręku w bitwie francusko – angielskiej. 26

Bardzo cenionym gospodarzem Wrocławia był jego syn, Karol IV. Wrocław nazwany

został przez niego „(...) najpiękniejszym miastem” 27 Jego rządy, podobnie jak rządy jego

ojca, charakteryzowały się również przyznawaniem wielu licznych przywilejów mieszczań-

stwu wrocławskiemu.

Miasto to w okresie władzy Cesarza Karola IV, jak i jego następców, cieszyło się sławą

wielkiej świetności 28 : w miejsce drewnianych domów powstawały domy z cegły, wzniesiono

istniejące do dziś kościoły w pięknym gotyckim stylu, wybrukowano najważniejsze ulice,

ponadto wprowadzono system wodociągowy.

Zarządcy Królestwa Polskiego w historii przynależności Wrocławia do Czech, niejed-

nokrotnie próbowali odzyskać to miasto: I tak w roku 1343 Kazimierz Wielki przy pomocy

Bolka Świdnickiego próbował odzyskać Śląsk , 29 a jego wojska podchodziły aż pod Wro-

cław. 30 Jednak ataki skończyły się niepowodzeniem. Następnie w roku 1404 dochodzi do spo-

tkania pomiędzy królem Czech Wacławem IV a królem Polski Władysławem Jagiełłą. Jednak

23 Tamże, s.15.

24 Tamże, s.16.

25 H. E. Wyczawski, Długosz Jan (1415 – 1480). W: Słownik polskich teologów katolickich . Pod red. Ks. Hiero-

nima Eugeniusza Wyczawskiego OFM. T. ag1. Warszawa 1981, s. 394 – 399.

26 N.Davis, Microcosmos , s. 133.

27 Tamże, s.134.

28 T. Kulak, Wrocław , s. 49.

29 R.Chanas, J. Czerwiński. Okolice Wrocławia . Warszawa 1966, s. 21.

30 J.Czerwiński, Wrocław i okolice-przewodnik. Warszawa 1980, s. 17.

zarówno to spotkanie, jak i późniejsza próba odbicia Wrocławia przez Kazimierza Jagielloń-

czyka w 1474 r. nie powiodły się. 31

W latach 1335 –1336 głośny był konflikt pomiędzy mieszczaństwem Wrocławia a Jego

Ekscelencją biskupem Nankerem. 3 2 L egat papieski, Piotr z Alwerni, przysłany z Rzymu, pró-

bował wprowadzić nowe zasady poboru podatku kościelnego, nakładając po jednym denarze

od człowieka, a nie, jak było wcześniej, po jednym denarze na cały dom. Mieszczanie wro-

cławscy coraz silniej związani z Monarchią Czechów postanowili, że podatek ten nie będzie

obowiązywał. Konflikt zakończył się dosyć brutalnie: legat papieski został przepędzony z

miasta, katedra wrocławska została przez buntowników „splądrowana”, a najbliższych współ-

pracowników bp. Nankera wymordowano. Biskup Nanker zaś schronił się na jakiś czas w

majątku kościelnym w Nysie, 33 nakładając na W rocław interdykt. 34

Początek XV wieku we Wrocławiu to również okres coraz intensywniejszych niepoko-

jów mieszkańców w związku z działalnością rady miasta. Źródłem tych niepokojów były:

zagmatwane prawo ustrojowe, coraz wyższe opodatkowanie, jak również zanikanie „prawa i

porządku”. Doprowadziło to do buntu rzemieślników przeciwko radzie miejskiej 18 lipca

1418 roku. Zbrojni i rozgoryczeni powstańcy, wtargnąwszy do ratusza, gdzie obradowała

rada, pozbawili życia burmistrza, Nikolausa Freiberga oraz sześciu radnych. 35

Lata 1420–34 to lata uciążliwych walk z husytami. Nieuznanie Jerzego z Podbieradu

(1458 –71) za nowego króla Czech spowodowała wybuchy kolejnych walk. Po jego śmierci w

roku 1471 mieszczaństwo wrocławskie opowiedziało się za królem Węgier Maciejem Korwi-

nem, a nie za Władysławem Jagiellończykiem przewidzianym na następcę tronu czeskiego.

Doprowadziło to do nieudanego oblężenia Wrocławia przez wojska polsko – czeskie w roku

1474. 36 Niezdobycie Wrocławia przez te oddziały przypisywane są obwarowaniem Nowego

Miasta 53 lata wcześniej oraz ciągłym fortyfikowaniem miejskich murów, jak również wybu-

dowaniem w 1459 roku spichlerza, w którym złożone zboże pozwoliło przetrwać czas kon-

fliktu zbrojnego. 37

Rządy Macieja Korwina nie mogły się cieszyć uznaniem, z powodu prowadzonej prze-

zeń polityki uderzającej bezpośrednio w interesy władz miejskich. Chodziło tu przede

wszystkim o odebranie miastu prawa wyboru rady miejskiej, zawieszając w roku 1480 jej

działalność, jak również obierając prawo sprawowania władzy starosty księstwa wrocław-

skiego. „Fiskalna polityka” Macieja Korwina, jak również wieloletnia wojna z centrami han-

dlowymi Polski (1485 – 1515) przyczyniały się do stopniowego ograniczania rozwoju rze-

miosła w księstwie wrocławskim. 38 Dlatego też wrocławianie bardzo entuzjastycznie witali

nowych gospodarzy: króla Węgier i Czech Władysława Jagiellończyka (1490 – 1516) w 1490

roku, oraz jego syna Ludwika Jagiellończyka (1516 – 1526) syna Władysława Roku Pańskie-

go 1516, 39 o czekując od tych władców korzystnych zarządzeń na rzecz Wrocławia.

Za rządów Ludwika Jagiellończyka we Wrocławiu „zaczęła szerzyć się reformacja”,

31 M. Łagiewki, Wrocław – przewodnik turystyczny . Wrocław 196... s. 18.

32 J. Czerwieński, Wrocław. Warszawa 1980, s. 17.

33 N. Davis, Microcosmos . Kraków 2002, s. 98.

34 M. Kaczmarek, M. Soliński, Wrocław – dziedzictwo wieków . Wrocław 1997, s. 52.

35 N. Davis, Microcosmos . Kraków 2002, s. 169.

36 J. Czerwiński, Wrocław i okolice . Warszawa 1980, s. 17.

37 T. Kulak, Wrocław- historyczny przewodnik . Wrocław 1999, s. 84.

38 Z. Świechowski, Wrocław – jego dzieje i kultura . Warszawa 1978, s. 73.

39 Tamże, s. 84.

40 J. Czerwiński, Wrocław i okolice . Warszawa 1980, s. 17.

41 M. Czapliński, Historia Śląska . Wrocław 2002, s. 145.

ywając przy tym dużo zwolenników. 40 Czołową rolę we wprowadzaniu protestantyzmu

we Wrocławiu wiodły władze urzędowe miasta. 41 Przejawiało się to chociażby w usilnych

zabiegach urzędów miejskich o uzyskanie patronatu nad dwoma największymi świątyniami

zdob

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: