Prawo spadkowe
Elżbieta Skowrońska-Bocian
prof. dr hab. nauk prawnych Uniwersytet Warszawski
2. wydanie rozszerzone i zaktualizowane
WYDAWNICTWO C.H. BECK WARSZAWA 2000
Redakcja: Beata Wawrzyńczak-Jędryka
© Wydawnictwo C. H. Beck 2000
Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Drukarnia WN ALFA - WERO Sp. z o.o
ISBN 83-7110-094-9
Przedmowa do drugiego wydania
Niniejszy podręcznik stanowi trzeci, po podręcznikach pro f. J. Gwiazdomor-skiego i J. St. Piątowskiego,
wykład prawa spadkowego powstały pod rządem Kodeksu cywilnego. Opracowanie adresowane jest
przede wszystkim do studentów wydziałów prawa, którzy w toku wykładu prawa cywilnego zaznajamiają
się także z zagadnieniami prawa spadkowego. Natomiast w mniejszym stopniu jego odbiorcami będą
podmioty stosujące prawo, chociaż przedstawione zostaną także pewne zagadnienia o charakterze
praktycznym.
Od ukazania się pierwszego wydania podręcznika upłynęły ponad trzy lata. W tym czasie uległ zmianie
stan prawny. Stąd niezbędne stało się uwzględnienie w toku wywodów wspomnianych zmian. Ponadto
rozbudowane zostały w niewielkim zakresie pewne fragmenty rozważań w celu uczynienia ich bardziej
precyzyjnymi. Jednak w swojej podstawowej treści, jak również w zakresie sposobu prezentowania
poszczególnych zagadnień, podręcznik nie uległ zmianie.
Stan prawny uwzględniony został na dzień 20 maja 2000 r.
Warszawa, czerwiec 2000 r.
Przegląd treści
Str. Nb. Przedmowa do drugiego wydania ........................................................................ V
Wykaz skrótów ..................................................................................................... XV
Wykaz literatury ................................................................................................... XVII
Rozdział I. Uwagi wprowadzające .................................................................. l
§ l. Podstawowe pojęcia ................................................................................ l l
§ 2. Ewolucja prawa spadkowego w okresie po II wojnie światowej ......... 2 6
§ 3. Źródła i systematyka obowiązującego prawa spadkowego ................... 4 7
§ 4. Literatura polskiego prawa spadkowego ................................................ 6 10
Rozdział II. Pojęcie i skład spadku .................................................................. 10
§ 5. Spadek w ogólności ................................................................................. 10 11
§ 6. Prawa wchodzące w skład spadku ......................................................... 17 28
§ 7. Obowiązki wchodzące w skład spadku .................................................. 20 32
§ 8. Gospodarstwo rolne oraz wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej jako element spadku
............................................................... 26 41
Rozdział III. Dziedziczenie. Zagadnienia ogólne ............................................ 27
§ 9. Pojęcie dziedziczenia ...................................i........................................... 27 43
§ 10. Podmiotowe prawo do dziedziczenia ................................................... 28 44
§ 11. Powołanie do spadku ............................................................................. 31 45
§ 12. Otwarcie i nabycie spadku .................................................................... 32 46
§ 13. Zdolność do dziedziczenia .................................................................... 35 49
§ 14. Niegodność dziedziczenia ..................................................................... 38 53
§ 15. Zrzeczenie się dziedziczenia ................................................................. 45 61
Rozdział IV. Dziedziczenie ustawowe .............................................................. 47
§ 16. Uwagi ogólne ......................................................................................... 47 62
§ 17. Porządek dziedziczenia .......................................................................... 52 67
§ 18. Ustawowe dziedziczenie gospodarstwa rolnego i wkładu gruntowego
w rolniczej spółdzielni produkcyjnej ........................................—...—— 58 72
Rozdział V. Testament jako podstawa dziedziczenia .................................... 64
§ 19. Testament jako szczególna czynność prawna ...................................... 64 77
§ 20. Sporządzenie testamentu ......................................................——••——— 66 81
VIII
§ 21. Odwołanie testamentu ..............................
§ 22. Wykładnia testamentu ..............................
§ 23. Nieważność i bezskuteczność testamentu § 24. Otwarcie i ogłoszenie testamentu ............
Rozdział VI. Forma testamentu
§ 25. Uwagi ogólne ...............
§ 26. Testamenty zwykłe .......
§ 27. Testamenty szczególne . § 28. Świadkowie testamentu
Rozdzi.ił VII. Treść testamentu ..........
§ 29. Zagadnienia ogólne ....................
§ 30. Ustanowienie spadkobiercy .......
§ 31. Inne rozrządzenia testamentowe
Rozdział VIII. Stanowisko prawne spadkobiercy ..........................................
§ 32. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ...............................
§ 33. Stwierdzenie nabycia spadku .................................................................
§ 34. Ochrona dziedziczenia ...........................................................................
§ 35. Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe ........................
§ 36. Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadku, w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne
.................................................................
Rozdział IX. Zachowek .....................................................................................
§ 37. Ochrona interesów najbliższych krewnych zmarłego ........................
§ 38. Podmioty uprawnione do zachowku ....................................................
§ 39. Zobowiązani z tytułu zachowku ..........................................................
§ 40. Wysokość zachowku ............................................................................
§ 41. Szczegółowe zagadnienia dotyczące zachowku ..................................
§ 42. Ustalanie zachowku, gdy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne
Rozdział X. Wspólność majątku spadkowego i dział spadku .....................
§ 43. Wspólność majątku spadkowego .........................................................
§ 44. Dział spadku .........................................................................................
Rozdział XI. Umowy dotyczące spadku .......................
§ 45. Zagadnienia ogólne .............................................
§ 46. Umowa o zbycie spadku lub udziału w spadku
Rozdział XII. Zagadnienia szczegółowe
§ 47. Międzyczasowe prawo spadkowe § 48. Dziedziczenie cudzoziemców ......
Indeks rzeczowy
Str. Nb. 71 89
73 95
74 96 78 100
80
80 101 82 103 87 112 92 120
96
96 125 98 128 105 138
115
115 155 124 169 129 177 133 182
144 199
147
147 201
148 203 150 207 152 209 155 213 158 218
160
160 219 164 224
180
180 253
181 255
187
187 262 189 265
191
Spis treści
Przedmowa do drugiego wydania Wykaz skrótów ............................
Wykaz literatury ..........................
Rozdział I. Uwagi wprowadzające
§ l. Podstawowe pojęcia ......................................................................
§ 2. Ewolucja prawa spadkowego w okresie po II wojnie światowej § 3. Źródła i systematyka
obowiązującego prawa spadkowego .........
I. Uwagi ogólne ........................................................................
11. Systematyka księgi IV KC ..................................................
III. Dziedziczenie gospodarstw rolnych ....................................
§ 4. Literatura polskiego prawa spadkowego ......................................
Rozdział II. Pojęcie i skład spadku ..................................................................
§ 5. Spadek w ogólności .................................................................................
I. Spadek - określenie ogólne ...........................................................
II. Prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku ...........................
III. Prawa i obowiązki wyłączone ze spadku .....................................
§ 6. Prawa wchodzące w skład spadku ........................................................:
I. Uwagi ogólne ..................................................;;............................;.
II. Prawa rzeczowe ..............................................................................
III. Prawa z zakresu zobowiązań .........................................................
IV. Ekspektatywa ..................................................................................
§ 7. Obowiązki wchodzące w skład spadku .................................................
I. Uwagi ogólne ..................................................................................
II. Obowiązki, których podmiotem był spadkodawca .......................
III. Obowiązki, które nie ciążyły na spadkodawcy ............................
IV. Obowiązki związane z otwarciem spadku ....................................
...............................................................
Rozdział III. Dziedziczenie. Zagadnienia ogólne ............................................
§ 9. Pojęcie dziedziczenia ...............................................................................
§ 10. Podmiotowe prawo do dziedziczenia .............„..........................—....—
§ 11. Powołanie do spadku .............................................................................
§ 12. Otwarcie i nabycie spadku ....................................................................
x
Str. Nb.
I. Otwarcie spadku .......................................................
II. Nabycie spadku ........................................................
§ 13. Zdolność do dziedziczenia ......................................:.......
I. Uwagi ogólne ............................................................
II. Zdolność do dziedziczenia - kategorie podmiotów § 14. Niegodność dziedziczenia
...............................................
II. Stwierdzenie niegodności .........................................
III. Przyczyny niegodności .............................................
IV. Przebaczenie .............................................................
§ 15. Zrzeczenie się dziedziczenia ...........................................
I. Umowa ......................................................................
II. Podmioty ...................................................................
III. Przedmiot ..................................................................
IV. Skutki ........................................................................
Rozdział IV. Dziedziczenie ustawowe
§ 16. Uwagi ogólne .........................................................................................
I. Pierwszeństwo testamentu .............................................................
II. Krąg spadkobierców .......................................................................
§ 17. Porządek dziedziczenia ..........................................................................
I. Dziedziczenie spadkobierców grupy pierwszej ............................
II. Dziedziczenie spadkobierców grupy drugiej ................................
III. Dziedziczenie Skarbu Państwa ......................................................
IV. Sytuacja dziadków spadkodawcy ..................................................
§ 18. Ustawowe dziedziczenie gospodarstwa rolnego i wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni
produkcyjnej ....................................................
l. Uwagi ogólne ..................................................................................
II. Przesłanki dziedziczenia ................................................................
III. Porządek dziedziczenia ..................................................................
IV. Ocena istniejącego uregulowania ..................................................
V. Dziedziczenie wkładu gruntowego ................................................
Rozdział V. Testament jako podstawa dziedziczenia ....................................
§ 19. Testament jako szczególna czynność prawna I. Uwagi ogólne ...........................................
II. Cechy testamentu ..............„;...................
III. Wyłączność testamentu ...........................
§ 20. Sporządzenie testamentu ................................
I. Zdolność testowania ................................
II. Wola testowania ......................................
III. Zakaz testamentów wspólnych ...............
§ 21. Odwołanie testamentu ....................................
l. Uwagi ogólne ...........................................
II. Sposoby odwołania .................................
III. Skutki odwołania .....................................
§ 22. Wykładnia testamentu ...................................
§ 23. Nieważność i bezskuteczność testamentu .....
32
33 35
35
36 38
38
39 41
44
45 45
45
46
47
47 49
49
50 53
53
54 56
60
61 61 61 61 61
47 62
48 63 52 67 52 67 54 68
57 70
58 71
58 72
59 73
60 74 62 75 62 76
64
65
66 66 68
70
71 71 71 73
73
74
I. Nieważność testamentu ......................
II. Bezskuteczność testamentu ................
III. Konwersja testamentu ........................
IV. Stwierdzenie nieważności testamentu § 24. Otwarcie i ogłoszenie testamentu .............
77
78
79 81
81
82
88
89
90 93
95
§ 25. Uwagi ogólne .............................................................................
I. Formalizm testamentu ........................................................
II. Testamenty zwykłe i szczególne .......................................
§ 26. Testamenty zwykłe ....................................................................
I. Testament holograficzny (własnoręczny) ........................
II. Testament notarialny .........................................................
III. Testament allograficzny ....................................................
§ 27. Testamenty szczególne .............................................................
I. Testament ustny .................................................................
II. Testament na polskim statku morskim lub powietrznym III. Testament wojskowy
.........................................................
§ 28. Świadkowie testamentu ............................................................
I. Rola świadków ..................................................................
II. Zdolność pełnienia roli świadka ......................................
III. Świadkowie kwalifikowani ..............................................
Xl
75
76
82 82
84
85 87 87
91
92 92
92
93 95
97
98
99
100
101
102
103 103
106
107 112 112
118
119
120
121 124
Rozdział VII. Treść testamentu
...................................................................
§ 29. Zagadnienia ogólne
...........................................................................
96 125 96
125
I. Konieczna treść testamentu
......................................................
97 126
II. Swoboda testowania
..................................................................
QQ \ ^Q
§ 30. Ustanowienie spadkobiercy
.............................................................
QQ 1 ')Q
l. Powołanie do dziedziczenia
..................................................... 11. Testament
negatywny. Wydziedziczenie ................................
101 132
103 136
III. Podstawienie, przyrost
105 138
.....................................................
...
me-262