Europejski Trybunał Sprawiedliwości
Na mocy Protokołu o statucie ETS z 1957 roku Europejski Trybunał Sprawiedliwości stał się instytucją wspólną dla trzech Wspólnot Europejskich. ETS jest jednym z najważniejszych organów wspólnotowych. Działalność ETS została określona w trzech traktatach założycielskich oraz w protokołach zawierających statut ETS. Zgodnie z traktatem o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej, ETS określa swoje zasady postępowania (tytuł III statutu). Przyjęcie tych zasad wymaga jednomyślnego zatwierdzenia przez Radę. Zmiany statutowych postanowień proceduralnych dokonuje jednomyślnie Rada na wniosek ETS i po konsultacji z Komisją i Parlamentem Europejskim. Od 1 września 1989 r. ETS posiada podległą mu komórkę pomocniczą jaką jest Sąd Pierwszej Instancji. Siedzibą ETS jest Luksemburg. ETS pracuje w trybie stałym z przerwą wakacyjną od 15 lipca do 15 sierpnia.
W skład ETS wchodzi 15 sędziów i 9 rzeczników generalnych (adwokatów). Zarówno jedni jak i drudzy są powoływani przez rządy państw członkowskich w drodze porozumienia. Kadencja sędziów i rzeczników trwa 6 lat. Co 3 lata następuję częściowe odnowienie składu sędziowskiego, obejmujące na zmianę 8 albo 7 sędziów. Również co 3 lata ma miejsce odnowienie składu rzeczników generalnych obejmujące 5 albo 4 rzeczników. Znaczący jest brak określenia w traktacie narodowości sędziów i ich liczby przypadające na dane państwo członkowskie. Praktyka pokazała jednak, że w składzie ETS zawsze znajdował się przynajmniej 1 sędzia z każdego państwa członkowskiego. Kiedy liczba państw członkowskich była parzysta, w ETS zasiadał dodatkowy sędzia wybierany po kolei z każdego dużego państwa członkowskiego. Jeśli chodzi o rzeczników generalnych, to co do zasady 5 pochodzi z po 1 z każdego z dużych państw członkowskich, a 3 pochodzi kolejno z 10 pozostałych państw członkowskich.
Traktat określił warunki, jakie muszą spełniać członkowie ETS. Sędziowie i rzecznicy generalni wybierani są spośród osób dających gwarancje całkowitej niezależności. Muszą posiadać w państwie członkowskim ich pochodzenia kwalifikacje wymagane od kandydatów na najwyższe stanowiska w sądownictwie lub być uznanymi specjalistami w dziedzinie prawa. Przed objęciem swej funkcji składają publicznie przysięgę. W ten sposób zobowiązują się wykonywać swoją funkcję całkowicie niezależnie, zgodnie z posiadaną wiedzą i sumieniem, a także zachowywać tajemnicę służbową. Obowiązuje ich zasada niepołączalności stanowisk w tym samym zakresie co członków Komisji Europejskiej. Immunitet członków ETS ma charakter ogólny i jest szerszy od immunitetu przysługującego innym funkcjonariuszom wspólnotowym. Immunitet może być uchylony przez ETS na posiedzeniu plenarnym. Odwołanie sędziego lub rzecznika generalnego może nastąpić tylko w wyniku jednomyślnej decyzji pozostałego składu orzekającego, stwierdzającej, że dany sędzia przestał spełniać wymagane warunki lub nie wywiązuje się ze swoich obowiązków. W przypadku przedwczesnego zwolnienia się miejsca w ETS na pozostały czas kadencji mianuje się następcę.
Sędziowie wybierają Przewodniczącego ETS spośród siebie w głosowaniu tajnym. Kadencja Przewodniczącego trwa 3 lata i pokrywa się z momentem częściowego odnowienia składu. Istnieje możliwość reelekcji Przewodniczącego. Jego zadaniem jest kierowanie pracami ETS. Przewodniczy on zarówno posiedzeniom plenarnym, jak i posiedzeniom izby Trybunału.
ETS mianuje swojego sekretarza i określa jego statut. Wyboru sekretarza dokonuje się na tych samych zasadach co Przewodniczącego. Jego zadaniem jest czuwanie nad regulaminowym przebiegiem postępowania przed ETS. W szczególności czuwa nad poprawnym wniesieniem skargi, sporządza rejestr czynności sądowych, odpowiada za terminowe dostarczenie pism procesowych, podpisuje oryginał orzeczenia i deponuje go w kancelarii, dostarczając stronom uwierzytelnione podpisy wyroku. Odpowiada za pieczęć i archiwum ETS. Ponadto sekretarz pod kierownictwem Przewodniczącego zarządza finansami ETS, kieruje administracją i księgowością trybunału. Sekretarz ma do pomocy 2 sekretarzy pomocniczych.
ETS może obradować na sesji plenarnej lub w izbach. Pierwotnie zasadą były posiedzenia plenarne. Podczas sesji plenarnej ETS wymagane quorum wynosi 7 sędziów, a w przypadku braku quorum Przewodniczący odracza sprawę do czasu osiągnięcia quorum. W miarę upływu czasu stopniowo coraz więcej spraw przekazywano do izb i tym samym posiedzenia plenarne ETYS stały się wyjątkiem od zasady postępowania w izbach. Izba może być złożona z 3 do 5 sędziów. Postępowanie w izbach może mieć na celu podejmowanie określonych czynności przygotowawczych albo rozstrzyganie określonych kategorii spraw zgodnie z przepisami szczególnymi. Sesja plenarna jest konieczna, gdy zażąda tego państwo członkowskie lub organ wspólnoty będący stroną w postępowaniu. Oznacza to, że w pozostałych przypadkach ETS może podejmować dowolnie decyzję co do rozpatrywania sprawy na sesji plenarnej lub w izbach.
Na postępowanie przed ETS składa się część pisemna i ustna. Część pisemna obejmuje złożenie pozwu do sekretarza ETS. Od przyjęcia pozwu sprawa jest wpisywana do rejestru ETS, a Przewodniczący ETS wyznacza sędziego odpowiedzialnego za prowadzenie danej sprawy. Pozwany składa pisemną odpowiedź na postawione mu zarzuty w ciągu miesiąca od dostarczenia mu pozwu. Następnie obie strony mają możliwość złożenia uzupełniających pism procesowych. Po zamknięciu części pisemnej Przewodniczący wyznacza datę rozpoczęcia części ustnej. Na początku części ustnej wyznaczony przez Przewodniczącego sprawozdawca przedstawia raport o sprawie. Następnie obie strony wygłaszają swoje mowy. W końcu rzecznik generalny przedstawia wnioski końcowe. Wówczas Trybunał otwiera naradę w sprawie. W jej następstwie ETS na posiedzeniu jawnym wydaje orzeczenie. Orzeczenia ETS są prawomocne z dniem ogłoszenia.
Postępowanie przed ETS jest co do zasady prowadzone w języku francuskim, ponieważ jest to język roboczy trybunału. Powód może jednak wybrać jeden z 10 urzędowych języków Wspólnoty Europejskiej. Wówczas wybrany język będzie używany do prowadzenia postępowania, przy redagowaniu pism procesowych oraz przy wydawaniu orzeczenia. W części ustnej postępowania zapewnione jest symultaniczne tłumaczenie postępowania na języki oficjalne Wspólnoty inne niż język postępowania. Orzeczenia prejudycjalne wydawane są zawsze w języku urzędowym państwa, którego prawodawstwa dotyczy to orzeczenie.
Reprezentacja przed ETS jest obowiązkowa. Instytucje wspólnotowe są z reguły reprezentowane przez członków ich biura prawnego. Państwa członkowskie przeważnie są reprezentowane przez funkcjonariuszy biura prawnego ministerstwa spraw zagranicznych. Osoba fizyczna lub osoba prawna występująca przed ETS musi być reprezentowana przez adwokata wpisanego na listę rady adwokackiej któregokolwiek z państw członkowskich. Profesorowie prawa, którym przepisy prawne państwa jego pochodzenia przyznają zdolność procesowania się, mogą występować przed ETS na tych samych zasadach co adwokaci.
Jeśli chodzi o koszty procesowe, to postępowanie przed ETS jest co do zasady bezpłatne. Płatne są tylko niektóre, wyjątkowe prace np. tłumaczenia. Z zasady strona przegrana płaci honorarium adwokackie stronie przeciwnej oraz kwoty należne świadkom i ekspertom. Generalnie strony same między sobą ustalają wysokość kosztów procesowych. W przypadku braku zgody jedna ze stron ma prawo złożenia wniosku do ETS o ustalenie tych kosztów. W takiej sytuacji koszty procesowe są określane przez izbę, której sprawa była podporządkowana.
Decyzje ETS wydawane w wyniku prowadzonego przed nim postępowania mogą przyjąć formę postanowienia albo orzeczenia. Postanowienia wydawane są w przypadkach pilnych, w celu pouczenia, w kwestii określenia kosztów procesowych i w innych podobnych kwestiach. Orzeczenia są podstawową formą decyzji. Orzeczenie ETS składa się z 3 części przedstawiających kolejno: stan faktyczny, stan prawny i ostateczną decyzję ETS.
ETS jest właściwy do:
· kontroli legalności aktów prawa wspólnotowego
· rozstrzyganie spraw związanych z odpowiedzialnością
· wydawanie orzeczeń wstępnych
Podstawowym traktatowym zadaniem ETS jest zapewnianie przestrzegania prawa przy wykładni i stosowaniu Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej. W związku z tym ETS kontroluje przestrzeganie prawa przez instytucje. W stosunku do państw członkowskich ETS sprawdza, czy wypełniają one wspólnotowe zobowiązania. W celu wykonywania swoich kompetencji sądowniczych ETS dysponuje różnymi środkami prawnymi i odwoławczymi. Zgodnie z kryterium właściwości ETS, do rozstrzygania określonego rodzaju spraw wyróżnia się:
- orzeczenia w sprawie kontroli legalności aktów prawa wspólnotowego (recours de la légalité)
- orzeczenia rozstrzygające sprawy związane z odpowiedzialnością (recours de pleine juridiction)
- oraz orzeczenia wstępne (renvois préjudiciels)
Sąd Pierwszej Instancji
Sąd Pierwszej Instancji rozstrzyga:
· spory między instytucjami a ich funkcjonariuszami
· sprawy wszczęte przez osoby fizyczne i prawne w celu unieważnienia aktu prawnego lub stwierdzenia naruszenia zasad konkurencji
· sprawy o odszkodowanie wszczęte przez osoby fizyczne albo prawne z tytułu braku działania lub niewłaściwej decyzji
· stosowanie środków represyjnych wobec osób fizycznych i prawnych
Sąd Pierwszej Instancji (SPI) działa przy europejskim Trybunale Sprawiedliwości. Siedzibą SPI jest Luksemburg. Zapowiedź utworzenia sądu niezależnego od ETS, ale znajdującego się pod nadzorem orzeczniczym ETS pojawiła się już w Jednolitym Akcie Europejskim. Wówczas zadanie powołania takiej instytucji powierzono Radzie UE. W rezultacie SPI powstał mocą decyzji Rady z 24 października 1988 r. Działalność SPI reguluje Traktat o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej, postanowienia decyzji założycielskiej SPI, statuty ETS oraz regulamin proceduralny SPI.
SPI składa się z 15 członków. Są oni mianowani w wyniku wspólnego porozumienia przez rządy państw członkowskich. Istnieje możliwość ponownego wyboru. Kandydaci na członków SPI muszą spełniać warunki do pełnienia funkcji sędziowskich oraz dawać gwarancje całkowitej bezstronności. Członkowie SPI mogą pełnić funkcję rzeczników generalnych. Kadencja członków SPI trwa 6 lat. W czasie pełnienia swojej funkcji członkowie SPI mają te same obowiązki co członkowie ETS i korzystają z gwarancji, przywilejów i immunitetów. Zasadą jest, że jeśli Rada nie postanowi inaczej, to postanowienia Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej dotyczące ETS stosuje się do SPI. Członkowie SPI wybierają spośród siebie Przewodniczącego, którego mandat trwa 3 lata i jest odnawialny. Ponadto SPI posiada stworzoną przez siebie kancelarię i sekretarza (kanclerza). Obsługę administracyjną SPI gwarantują służby ETS.
SPI określa własne zasady postępowania w porozumieniu z ETS. Zasady te wymagają jednomyślnego zatwierdzenia przez Radę. Rodzaje spraw rozpatrywanych przez SPI określa Rada, działając jednomyślnie na wniosek ETS i po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego i Komisji. Ogólnie SPI rozstrzyga niektóre kategorie spraw w I instancji z możliwością odwołania się do ETS. Nie znaczy to, że jest to typowy sąd pierwszej instancji. Rozstrzyganie tylko niektórych kategorii spraw świadczy o ograniczonej kognicji SPI, a nie o jego pierwszoinstancyjnym charakterze. W szczególności SPI rozstrzyga spory wynikłe między Wspólnotą a jej funkcjonariuszami; skargi osoby fizycznej lub prawnej na decyzję, której jest adresatem, lub przeciwko rozstrzygnięciu, które mimo formy rozporządzenia lub decyzji skierowanej do innej osoby dotyczy bezpośrednio skarżącego; skargi osoby fizycznej lub prawnej na zaniechanie wydania przez organ Wspólnoty aktu skierowanego do niej (innego niż zalecenie i opinia); skargi dotyczące przestrzegania zasad konkurencji stosowanych wobec przedsiębiorstw. Decyzją z 8 czerwca 1993 r. Rada przekazała do właściwości SPI całość spraw kierowanych przez osoby fizyczne i prawne na podstawie postanowień traktatu. W związku z powyższym powołanie SPI znacznie odciążyło ETS i usprawniło pracę wspólnotowego wymiaru sprawiedliwości.
Postępowanie przed SPI toczy się w taki sam sposób, jak przed ETS. Jednoczesne istnienie tych 2 sądów wymaga uregulowania ich wzajemnych kompetencji, zwłaszcza w kwestii ich kognicji. Konflikt negatywny dotyczący kognicji obu sądów został wykluczony przez rozwiązanie, zgodnie z którym uznanie się przez jeden z sądów za niewłaściwy pociąga za sobą konieczność przesłania sprawy drugiemu sądowi i obowiązek rozstrzygnięcia sprawy przez drugi sąd. W celu uniknięcia sprzecznych orzeczeń SPI i ETS każdy z tych sądów może zawiesić toczące się przed nim postępowanie do czasu wypowiedzenia się przez 2 sąd. Ponadto w sprawach, które nie należą do wyłącznej kompetencji SPI, stronom przysługuje odwołanie do ETS w ciągu 2 miesięcy od dostarczenia orzeczenia. Podstawą odwołania musi być brak właściwości, istnienie uchybień procesowych lub naruszenie prawa wspólnotowego. W przypadku uznania odwołania ETS unieważnia decyzję SPI i może odesłać sprawę do SPI do ponownego rozpatrzenia (typowe dla kasacji) albo ze względów ekonomiki proceduralnej sam orzec w kwestii merytorycznej (typowe dla rewizji bądź apelacji).
gosicka