14. Wyjaśnił ideał concors discordia i znaczenie jego realizacji dla recepcji dzieła
(na podstawie notatek z wykładu)
Definicja z Wikipedii:
Acumen (z łac. ostrze, wierzchołek, przen. bystrość, dowcip) – w utworze literackim miejsce zetknięcia się dwóch przeciwstawnych metod rozumowania mające wywołać zarówno zaskoczenie, jak i przeżycie estetyczne. Sprzeczność ta opiera się na paradoksie i prowadzi do ujawnienia zaskakującej pointy, najczęściej poprzez nietypowy kształt stylistyczny wypowiedzi.
Termin po raz pierwszy pojawił się w tytule traktatu M.K. Sarbiewskiego – De acuto et arguto (1619-1620). Jest to jeden z podstawowych terminów poetyki barokowej i jeden z jej najbardziej krytykowanych wyznaczników w późniejszej krytyce literackiej. Pojęcie acumenu stało się również ważnym elementem poetyki rosyjskich akmeistów i słowotwórczą bazą dla nazwy tego kierunku.
Pojęcie acumenu stało się podstawą dla stworzenia teorii o concors discordia (zgoda w niezgodzie).
Nowa metafora – konceptystyczna – mniej opiera się na podobieństwie, a bardziej na różnicy. Mamy tu do czynienia z metaforami odległymi, które mają wywołać u odbiorcy szok, zaskoczenie, mają stanowić niespodziankę intelektualną, dawać radość odkrywania; efektem takiej budowy utworu jest poesis docta – poezja uczona, pełna antycznych, filozoficznych aluzji, ale także mająca aspiracje intelektualne – sfera znaczeń jest tu ważniejsza od stylu (wbrew temu, co się zwykle mówi o literaturze barokowej, że odznacza się przerostem formy nad treścią), tak naprawdę forma jest tu wtórna, w związku z tym unika się np. opisów, przedstawiania wyglądów rzeczy, zjawisk nierealnych. Twórców konceptystycznych najbardziej fascynują różnice – przeciwieństwa, paradoksy, elipsy, dysonanse, konwersje... Ideał concors discordia zwraca uwagę nie tylko na poetę, autor liczy na intelektualne możliwości odbiorcy; odbiorca musi posiadać dużą wiedzę o sztuce i takie same kwalifikacje intelektualne, jak autor utworu.
Acumen i ideał concors discordia (pojęcie zaczerpnięte ze starych koncepcji kosmologicznych) funkcjonują na zasadzie działania oksymoronu – opierają się na założeniu, że w przeciwnych pojęciach szukamy zgodności, jedności przeżycia. Koncept – w oczach barokowych twórców – sam w sobie jest pięknem. Jednoczesne i łączne ujęcie dwóch aspektów (całkowicie, biegunowo odmiennych) miało dawać ogólny, całościowy obraz jakiegoś zjawiska. Jakościowa różnorodność (nie ilościowa, jak u Arystotelesa), równowaga różnych jakości – miały dawać harmonię percepcji. Zgodność ekstremów (określenie Gracjana) to podstawa teorii entuzjazmu, która pozwala łączyć rzeczy niemożliwe. Takimi mniej więcej sposobami teoretycy barokowi próbowali rozwiązywać problemy epistemologiczne w sposób estetyczny.
heaen