Kant (1).doc

Ewa Siekierska

17. Znaczenie estetyki I. Kanta dla refleksji o literaturze.

Immanuel Kant w Krytyce władzy sądzenia zrywa z epistemologicznie rozumianym pojęciem estetyki i kładzie podwaliny pod nową gałąź filozofii – estetykę, jako wiedzę o pięknie i sztuce. Od czasów Kanta sztuka funkcjonuje jako „regularna” dziedzina filozoficzna. Jest to tzw. estetyka explicite.

Szczególna właściwość przeżyć estetycznych ustalona przez Kanta to fakt, iż sąd i całe przeżycie estetyczne, choć nie jest aktem poznania, jest czymś więcej niż prostym przeżyciem przyjemności. Rości pretensję do powszechności. Roszczenie to jest tym szczególne, że nie ma dostatecznej podstawy, a jednak jest nieodparte.

Sąd orzekający, że coś jest piękne, nie wyraża poznania owego przedmiotu, lecz określa relację między podmiotem a przedmiotem – jest to subiektywna strona wyobrażenia wchodzącego w grę przedmiotu. Ujmowanie formy przez wyobraźnię następuje dzięki refleksyjnej władzy sądzenia, która dokonuje porównań, odnosi dane naoczne do pojęć; przy porównaniu tym ujawnia się zgodność wyobrażeń  z intelektem i wówczas budzi się uczucie rozkoszy, co oznacza, że przedmiot, co do którego został wydany sąd estetyczny, był celowy – nadawał się do tego, by sprawić tę przyjemność, by być uznany za piękny (jest to tzw. „celowość bez celu”). Przeżycie estetyczne ma więc charakter autoteliczny – jest celem samo dla siebie.

Według Kanta przeżycie estetyczne jest:

a) bezinteresowne – występuje  niezależnie od tego, czy jego przedmiot istnieje realnie; podoba się bowiem nie rzecz, lecz samo jej wyobrażenie; przeżycie estetyczne

b) bezpojęciowe – dane jest bezpośrednio wrażenie piękna przedmiotu a nie pojęcie o tym przedmiocie

c) dotyczy samej formy rzeczy

d) jest upodobaniem opartym nie tylko na wrażeniu, ale też na wyobrażeniu i na sądzie, jest upodobaniem całego umysłu

Upodobanie estetyczne było dla Kanta upodobaniem do tego, co ma kształt, to podoba się niezawodnie, z koniecznością, choć to konieczność tylko subiektywna.

e) nie ma ogólnej reguły przesądzającej, jakie przedmioty będą się podobać, trzeba każdy oceniać, sprawdzać oddzielnie

Dlatego sądy o upodobaniu estetycznym mogą być tylko jednostkowe.

Można oczekiwać, że przedmiot, który podobał się jednemu, będzie podobać się i innym, dlatego sądy estetyczne cechuje powszechność, lecz jest to powszechność szczególna, bo nie dająca się ująć w reguły.

Przeżycie estetyczne cechuje zatem: bezinteresowność, bezpojęciowość, formalność, zaangażowanie całego umysłu, konieczność (ale subiektywna), powszechność (ale bez reguły).

              Uczucie estetyczne określa Kant jako doznanie harmonii między rozumem a wyobraźnią: oceniamy estetycznie w sposób pozytywny przedmiot nadający się do uchwycenia poznawczego w jego wyposażeniu formalnym; piękno to odpowiedniość przedmiotu względem naszego umysłu. Przeżycia estetyczne wywoływane są przez przedmioty, które pobudzają działanie wszystkich władz umysłu ludzkiego. Przedmioty estetyczne są zbudowane odpowiednio do natury podmiotu, podobanie się takich przedmiotów jest subiektywnie konieczne.

              Kant wychodząc od analizy sądu smaku dochodzi do definicji piękna. Piękne jest to, co podoba się nie przez wrażenie i nie przez pojęcia, lecz podoba się subiektywną koniecznością, w sposób powszechny, bezpośredni i zupełnie bezinteresowny.

              Według Kanta żaden przedmiot nie posiada wartości estetycznej, wartość ta jest pochodna od postawy i przeżyć podmiotu. Piękno jest tym, co się podoba powszechnie bez udziału pojęć. Nie ma idei piękna, żadnego modelu, który mógłby służyć za wzór i ukierunkowywać nasz sąd. Piękno dotyczy jedynie przedmiotów danych zmysłowo, ich sędzią jest wrażliwość estetyczna. Uczucie podmiotu, a nie pojęcie dotyczące przedmiotu jest podstawą sądów estetycznych. Piękno jest jedynie okazją do doznania przyjemności: prawdziwa przyczyna tej przyjemności tkwi w podmiocie, w zgodności wyobraźni i umysłu. Przyjemność estetyczna jest jednak zawsze wywołana przez przedmiot. Podmiot bez kontaktu z rzeczami nie jest zdolny wytworzyć ani doznać wartości estetycznej.

Skutki:

Kant nie ustala reguł twórczości – jest to rewolucja w estetyce. Najważniejsze jest przeżycie estetyczne.

Estetyka jest nauką o postrzeganiu, jest epistemologiczna, przeciwna pojmowaniu.

Estetyka oddzieliła się od poetyki, została przeciwstawiona logice.

Pojęcie piękna zostało zrelatywizowane.

Warunkiem poznawczym przedmiotu jest podmiot.

2