MUZYKOTERAPIA
Muzyka stanowi nieocenioną wartość dla dzieci chorych, którym dostarcza wielu doznań. Odczuwanie radości, przeżywanie tworzenia, pogłębianie życia uczuciowego, uwrażliwianie na piękno, wyzwalanie ekspresji – wszystko to rozszerza zakres doświadczeń dziecka. Każda twórczość wzmacnia poczucie jego wartości i dynamizuje rozwój. Wartość muzyki i samego z nią kontaktu leży nie tyle w jakości wytworów, co w samym procesie tworzenia i pokonywania barier spotęgowanych niepełnosprawnością. Szczególne znaczenie nadaje muzyce jej uniwersalność w zakresie komunikacji, zwłaszcza w sferze emocjonalnej i uczuciowej.
Muzyka jako sztuka jest odpowiedzią na jeszcze inną kategorię ludzkich potrzeb, łączących się z wymiarem prawdy, dobra i piękna, w których człowiek może uczestniczyć poprzez symbolizm transcendujący muzykę poza jej własną estetyczność. Siłą „czystego piękna” może ona urzeczywistniać odwieczną tęsknotę człowieka do harmonii uniwersalnej. Ta cecha wynika z istoty muzyki i uzasadnia jej sens. „Piękno muzyki, harmonizując w medium czasu naszą egzystencję, porusza tym samym struny dobra, prawdy, miłości i świętości.”
W czasie zajęć z muzyką dziecko odbiera jednocześnie wiele rozmaitych bodźców. Dostarcza ich zarówno muzyka (np. melodia, rytm, metrum, tempo i dynamika), jak i warunki zewnętrzne, sytuacje społeczne oraz zabawowo-zadaniowe. Dziecko w tym samym czasie słyszy, widzi, dotyka, porusza się.
Muzyka ma charakter pozapojęciowy, nie wywołuje napięć, oporów i lęków, wynikających m. in. z ograniczonych możliwości rozumienia. Niweluje także stresy i lęki w kontaktach społecznych. Aktywizuje ona zmysły i mózg, pobudzając emocje, uczucia i stymulując proste formy uczenia się. Porusza ona bowiem nie tylko słuch, lecz również zmysł równowagi, zmysł kinestetyczny czy dotyk. Słyszymy nie tylko za pośrednictwem przewodzenia drgań przez błonę bębenkową, ale także w formie wibracji przez kości czaszki. Dla dzieci z różnorodnymi zaburzeniami słyszenia lub zmniejszoną reaktywnością wykorzystanie innych dróg przewodzenia jest bardzo cenne (jak np. dotykanie grającego fortepianu).
Percepcja muzyki będzie wtedy możliwa, gdy uwzględnimy indywidualne potrzeby dziecka.
W pracy z dziećmi opóźnionymi i niezdolnymi dorozumienia poleceń słownych możemy używać sygnału muzycznego. Staje się on symbolem związanym z jakąś codzienną czynnością, np. z myciem rąk czy posiłkiem. Taki sygnał pomaga pozyskać uwagę dziecka. Poznawanie piosenek, które towarzyszą dziecku w zabawie, przy posiłkach, podczas rehabilitacji czy świąt rodzinnych, pozwala na identyfikację zdarzeń, ludzi bądź zwyczajów. Tworzenie schematów ułatwia w miarę rozwoju percepcję bardziej złożonych form muzycznych. Jest to szansa na umuzykalnienie w szerszym zakresie i wyjście poza terapeutyczne zastosowanie muzyki.
Muzyka wzbudzająca pozytywne uczucia motywuje nas do ponownego z nią spotkania. Jeżeli zaś jest ona nużąca, trzeba wtedy silnych bodźców zewnętrznych, które wzmocnią motywację. Obserwując zachowanie dzieci i młodzieży, widzimy u nich często nadpobudliwość, agresywność, brak kontroli emocjonalnej albo przeciwnie – zahamowanie, nieśmiałość lub nadmierną lękliwość. Ważne jest więc umiejętne dostosowanie materiału muzycznego, by skoordynować go z procesami pobudzania i hamowania.
Dzieci obarczone chorobą bądź kalectwem są pod częstszym wpływem takich czynników jak ból fizyczny lub złe samopoczucie, co niekiedy ogranicza ich aktywność, motywację i zachowanie, a w konsekwencji przesłania lub uniemożliwia kontakt z muzyką. Pomóc wówczas mogą innego typu bodźce, np. wzrokowe, w przypadku baletu czy operetki.
Muzyka, wobec której słuchacz nie może wytworzyć żadnych oczekiwań lub która wytwarza oczekiwania nieadekwatne, nie sprawdzające się, jest dla niego niezrozumiała i pozbawiona znaczenia. Należy o tym pamiętać przy doborze repertuaru dla dzieci, uwzględniając ich wcześniejsze doświadczenia muzyczne.
Muzyka w życiu dziecka ma określone funkcje poznawcze, emocjonalne, terapeutyczne, ekspresyjne, wspólnotowe i zabawowe. Jej znaczenie kształtuje się przez to, jak wpływa na poszczególne sfery, w jaki sposób istnieje w jego życiu i czy stanowi element pozytywny.
Teoria Meyera zakłada połączenie poznania intelektualnego z przeżyciami emocjonalno-uczuciowymi przy odbiorze muzyki i mówi, że emocje towarzyszą nieodłącznie percepcji muzyki i ujmowaniu znaczenia w niej zawartego. Reakcje na materiał muzyczny o różnym stopniu złożoności określane są w wymiarze przyjemności lub przykrości.
Ważne jest przybliżenie sobie materiału muzycznego poprzez wielokrotny kontakt z nim. Pozytywny wpływ ma również regularność zajęć muzycznych. Dzieci muszą oswoić się, zapoznać z grupą i prowadzącym. Atmosfera bezpieczeństwa oraz radości i entuzjazmu wzmacnia ich pozytywne reakcje. Dobry efekt otrzymamy, wiedząc, kiedy wzmacniać procesy pobudzania, a kiedy je hamować. Jest to zwłaszcza istotne w pracy z dziećmi o zaburzonym zachowaniu, których reakcje będą uzależnione od typu i stopnia niepełnosprawności.
Gdy człowiek świadomie podejmuje kontakt z muzyką, zdając sobie sprawę z tego, co poprzez słuchanie zamierza osiągnąć, wtedy jest to sytuacja zadaniowa. Jednak nie zawsze cel takiego kontaktu musi być związany bezpośrednio z muzyką. Może ona stanowić środek wspomagający wykonanie jakiegoś innego zadania. Jest wtedy tłem, stymuluje czynności codzienne bądź towarzyszy im, np. podczas prowadzenia samochodu. W zależności od rodzaju aktywności, muzyka może mieć znaczenie pozytywne (stymulujące) bądź negatywne, przeszkadzające w realizacji zadania. Dzieci w trakcie zajęć muzycznych również natrafiają na różnego rodzaju sytuacje zadaniowe. Każde ćwiczenie ma na celu nie tylko pomoc w poznaniu muzyki, lecz także usprawnienie zaburzonych funkcji czy wpływa na inne sfery rozwojowe. Dobrze jednak, jeśli dziecko nie odczuwa ciężaru stymulacji, lecz odbiera zajęcia jako formę zabawy. Wówczas cel rzeczywisty zajęć muzykoterapeutycznych pozostałby ukryty.
Kiedy wchodzimy z muzyką w kontakt intencjonalny, może ona stanowić pewien rodzaj rozrywki i wypełnienia wolnego czasu. Niektórzy będą szukać utrwalenia dobrego nastroju, inni oczekiwać, że ukoi ona złe emocje i pozwoli zapomnieć o przykrych doświadczeniach życiowych. Dzięki temu można pracować z dzieckiem, które nawet nie zdaje sobie sprawy z tego, że odnosi jakiekolwiek inne korzyści oprócz doznań estetycznych. Praca taka oznacza dla dziecka przyjemność i zabawę, daje poczucie bezpieczeństwa i do niczego nie zobowiązuje. Zajęcia muzyczne należy rozpocząć odpowiednią muzyką, np. taką, żeby uspokoić dziecko nadpobudliwe. Musi się ono jednak w nią wsłuchać. Dzieła wielkich mistrzów nie są potrzebne, wystarczy niekiedy wibrująca struna lub powolne uderzanie w bębenek, aby przyciągnąć uwagę. Repertuar należy dostosować do potrzeb dziecka, a także uwzględnić trudności wywołane chorobą.
Kontakt z muzyką w 22. tygodniu ciąży, a szczególnie śpiew matki, usuwa wszelkie napięcia z organizmu. Korzystne są dźwięki o niskiej częstotliwości drgań, takie jak brzmienie fletu, fagotu, wiolonczeli czy kontrabasu. Gdy muzyka jest odpowiednia, dziecko porusza się miękko i spokojnie, jeśli jest zbyt ostra i głośna, wtedy kopie i daje znać, że takie dźwięki przeszkadzają mu. Dziecko zapamiętuje dźwięki i melodie, i są one dla niego już znane, gdy wchodzi w nowy świat. Rozpoznaje głos rodziców i uspokaja się po tak trudnym przeżyciu jak poród.
Możliwości skupienia uwagi dziecka są bardzo niewielkie, stąd uzasadnione jest słuchanie krótkich fragmentów. W wieku przedszkolnym korzystne jest słuchanie muzyki podczas czynnościowych form jej poznawania, ponieważ wspomaganie percepcji ruchem kształci wiele dyspozycji umysłowych i fizycznych.
W okresie szkolnym ( od 13. r. ż.) muzyka przestaje kojarzyć się tylko z zabawą, a staje się określonym zadaniem. Dziecko chce uczyć się i doskonalić swoje umiejętności muzyczne: wokalne bądź instrumentalne. Należy poznać etapy rozwoju kompetencji muzycznej, by w procesach edukacyjnych podejmować trafne decyzje co do metod oddziaływania i doboru materiału muzycznego.
Muzyka znajduje szerokie zastosowanie w neuropsychiatrii, u dzieci z uszkodzeniami mózgu, a autyzmie wczesnodziecięcym, zaburzeniach zachowania, a także przy uszkodzeniach narządów zmysłu, niepełnosprawności ruchowej i wielu innych.
Muzykoterapia to metoda postępowania wielostronnie wykorzystująca wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka. Określone doznania emocjonalne, mające u źródła kontakt z muzyką, wywołują odpowiednie reakcje emocjonalne, którym towarzyszą zachodzące w organizmie przemiany biochemiczne i wegetatywne. Muzyka działa jako zjawisko fizykalne, czyli jako określony zbiór drgań akustycznych wzbudzających reakcje psychiczne i fizyczne.
Kierunek analityczny – naczelnym zadaniem terapii jest doprowadzenie do uświadomienia sobie przez pacjenta stłumionych przeżyć i ułatwienie ich odreagowania. Muzyka pozwala pacjentowi poznać i przeżyć rzeczywistość niedostępną poznaniu rozumowanemu, gdyż najłatwiej dociera do podświadomości. Przeżyciu muzycznemu przypisuje się funkcję regresywną, powodującą cofnięcie do wcześniejszych etapów rozwoju, a także – kathartyczną, komunikacyjną i poznawczą.
Kierunek behawioralny – zaburzenia są reakcjami wyuczonymi, mogą zostać wygaszone. Do tego kierunku należą różnego rodzaju metody odprężenia, treningu relaksacyjnego, które znajdują zastosowanie w medycynie, psychoprofilaktyce, pedagogice specjalnej, anestezjologii i rehabilitacji chorób narządu ruchu.
Kierunek komunikacyjny – akcentuje znaczenie bezpośredniego przeżycia wewnętrznego. Muzyka jest środkiem komunikacji niewerbalnej z pacjentem, szczególnie na płaszczyźnie emocjonalnej. Dąży się w terapii do poszerzenia doznań pacjenta. Kontakt z dziełem sztuki ma stanowić sposób uwrażliwienia, intensywnego przeżycia piękna.
Kierunek poznawczy – muzyka pełni rolę nośnika informacji znaczeń, służąc poznawaniu pacjenta i wywoływaniu zmian w jego funkcjonowaniu.
W programach dla dzieci opóźnionych w rozwoju muzykoterapię wykorzystuje się do stymulacji fizycznej, doskonalenia koordynacji motorycznej, dostarczania doświadczeń społecznych, uczenia prawidłowych sposobów wyrażania uczuć.
Bywa, że źle dobrane utwory, które nie odpowiadają na potrzeby odbiorcy pozostawiają czasowy lub trwały ślad, blokujący kontakt z muzyką. Nieodpowiedni repertuar może także spotęgować patologiczne stany wzmożonego pobudzenia lub skrajnej apatii.
W stosunku do dzieci wskazane jest posługiwać się pojedynczymi lub podwójnymi dźwiękami, granymi na instrumentach sztabkowych, stanowiących akompaniament do muzyki fortepianowej, fletowej i do piosenek. Umożliwia to włączenie improwizacji dziecka do terapii. Może ono tworzyć własne akompaniamenty rytmiczne, opowiadania muzyczne i zabawy ruchowe.
Zajęcia muzykoterapeutyczne mają m. in. cel leczniczy, który zmierza do korekcji zaburzonych funkcji, stymulacji rozwoju w warunkach ograniczonego dostępu do bodźców, usuwania napięć psychofizycznych i dostarczania korzystnych doświadczeń społecznych. Materiałem podczas zajęć są gry, zabawy, ćwiczenia muzyczne i wybrane fragmenty utworów przeznaczone do słuchania. Dobór materiału związany jest z aktualnym nastrojem, emocjami, potrzebami dziecka lub grupy dzieci. Oddziaływania terapeutyczne obejmują cały organizm psychofizyczny, ze szczególnym uwzględnieniem emocji, dążeń, oczekiwań i marzeń dziecka. Skutkiem tych oddziaływań jest poprawa samopoczucia, usunięcia lęku, odreagowania napięcia, pobudzenia wyobraźni i poprawy relacji z członkami grupy.
Przeciwwskazania do kontaktu z muzyką to: ostre stany psychoz, padaczka muzykogenna i stany depresyjne.
Oddziaływanie muzyki na dziecko obarczone niepełnosprawnością obejmuje 3 podstawowe aspekty: umuzykalniający, ogólnorozwojowy i terapeutyczny. Dziecko poddawane zajęciom muzycznym występuje zawsze w podwójnej roli: jest osobą niepełnosprawną, wymagającą konkretnej terapii czy usprawnienia, a jednocześnie okazuje się dzieckiem na określonym etapie rozwoju, które wymaga nauczania i wychowania.
Zajęcia muzyczne dla dzieci z niepełnosprawnością mają na celu przede wszystkim doskonalenie słuchu fonematycznego, ćwiczenie aparatu fonacyjnego i artykulacyjnego, rozwijanie uzdolnień muzycznych i przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w kulturze, poprzez rozwijanie wrażliwości muzycznej. Kształcenie dyspozycji muzycznych dotyczy m.in. uwrażliwienia na tempo, dynamikę, rytm i metrum, a także kształcenia słuchu i umiejętności odbioru muzyki. Jeśli chodzi o dyspozycje słuchowe, to ich kształcenie polega na obudzeniu wrażliwości na dźwięk i szmery otoczenia.
Scenariusz spotkania:
1. Aklimatyzacja – dziecko sprawdza, czy jest oczekiwane, mile widziane, czy może czuć się bezpiecznie. Każdy wychowanek powinien zostać indywidualnie powitany. Tworzy się atmosfera serdeczności i bezpieczeństwa.
2. Wspólna aktywność ruchowa, głosowa, instrumentalna, czyli ekspresja pozwalająca dziecku na identyfikację z grupą, przy jednoczesnym „ukryciu się” w niej. Wspólną aktywność można zaaranżować przy pomocy rekwizytów, takich jak: piłki, balony, chusty bądź kasztany. Ruch stymulowany muzyką angażuje postrzeganie słuchowe, odzwierciedla wywołane muzyką emocje i równocześnie potęguje je. Głównym elementem pobudzającym dziecko do ruchu jest rytm. Z nim łączą się metrum, tempo, dynamika. Pierwsze reakcje na nie są spontaniczne: bieganie, klaskanie itp. Należy je zaakceptować , a jednocześnie podpowiadać bogatsze formy ekspresji. Te ćwiczenia dają radość i wpływają na wzrost samooceny. W tej części zajęć można zaproponować dzieciom grę na instrumentach sztabkowych lub tworzenie akompaniamentu do muzyki instrumentalnej. Poza instrumentarium perkusyjnym możemy posłużyć się akompaniamentem naturalnym: klaskanie, tupanie stopą, szuranie o podłogę, uderzanie dłońmi i kolana, krzesło, pstrykanie, wydobywanie dźwięków buzią. Dziecko staje się nie tylko odbiorcą, ale także współrealizatorem. Na tym etapie rozpoczyna się także zaspokajanie potrzeb społecznych. Wspólna gra oznacza przynależność do zespołu i pełnienie w nim określonej funkcji.
3. Nawiązanie niewerbalnych kontaktów interpersonalnych. Ćwiczenia w parach, trójkach, czwórkach lub pojedynczo. Dzieci realizują potrzebę bycia postrzeganym i akceptowanym przez drugą osobę i całą grupę. Pożyteczne są rekwizyty. Trzymając przedmiot w ręku, poznaje jego właściwości, a manipulując nim, ćwiczy umiejętności manualne i ruchowe. Pozytywne doznania przynosi również taniec. Kształtuje estetykę ruchu oraz stwarza warunki do przeżycia estetycznego wynikającego z uporządkowania ruchów poszczególnych par i całej grupy w konkretne kształty. Dzieci tworzą różne figury, jak koło, wąż, „wiatraczki”. Sprzyja to integracji grupy i odprężeniu, daje szansę kompensacji różnych niepowodzeń, mobilizuje do wysiłku umysłowego, jest sposobem na usprawnienie ruchowe, korekcję postaw fizycznych i zachowań społecznych.
4. Relaks. Dziecko odpoczywa, uczy się kontemplować muzykę, troszczy się o innych i doświadcza rej troski na sobie. Ten czas ma mu umożliwić skupienie się na muzyce, odbiór wrażeń dotykowych lub wzrokowych. Należy dążyć do uzyskania jak największego rozluźnienia całego ciała. Ćwiczenia mogą odbywać się na materacu w pozycji leżącej lub siedzącej bądź na piłkach.
5. Powrót do aktywności przywracającej energię. Czas na utrwalenie znanego tańca, piosenki wraz z opracowaniem ruchowym czy improwizacją ruchową lub akompaniament do znanego utworu instrumentalnego. Chwila ta może być poświęcona szczególnie na realizację życzeń dzieci.
6. Pożegnanie. Podobnie jak w części I, jest to czas na indywidualny kontakt opiekuna z każdym dzieckiem, a także na wzajemne kontakty wychowanków. Ważna jest więc mowa rytmizowana, ujmowanie dłoni dziecka, klaskanie czy delikatne wystukiwanie imienia dziecka. Pożegnania, oprócz charakteru indywidualnego, mogą być zabawą grupową.
Zajęcia muzykoterapeutyczne mają funkcję wspólnotową. Potrzeba należenia do grupy, poszukiwanie więzi z innymi ma swoje źródło w układach społecznych i rodzinnych.
Metody:
1.Metoda rytmiki ruchowej Emila J. Dalcroze’a.
Twierdził on, że każdy może przedstawić za pomocą ciała własne myśli i uczucia związane z muzyką. Stworzył on rytmikę i tzw. plastykę, która jest wizualną formą przedstawiania treści muzycznych. Muzyka ma zawsze decydujące znaczenie, a taniec stanowi jej ruchowy obraz. Aby wyzwalać aktywność twórczą dzieci, zastąpił on taniec szerszym pojęciem ruchu, a do pojęcia muzyki włączono proste instrumentarium perkusyjne i inne efekty dźwiękowe, takie jak: świsty, gwizdy, pomruki, klaśnięcia, pstrykania, szurania itp.
System Dalcroze’a obejmuje 3 działy: rytmikę, solfeż i improwizację. Rytmika to ruchowa improwizacja rytmu muzyki i jej elementów. Ma na celu:
- kształcenie skoncentrowanej postawy dziecka,
- kształcenie gotowości reakcji,
- zdolności dysocjacji, czyli uniezależnienia ruchu rąk i nóg,
- kształcenie zdolności intelektualnych, takich jak: podzielność uwagi, dokładność spostrzegania, usprawnienie pamięci i indywidualnej wyobraźni oraz rozwój ekspresji twórczej.
Solfeż opiera się na absolutnej metodzie kształcenia słuchu i studium gam.
Improwizacja polega na realizacji przez uczniów własnych pomysłów w zakresie ruchu i gry na instrumentach, a także improwizowaniu krótkich wierszyków i melodii.
„Pedagogika elementarna” – ruch jest łącznikiem między duchem a ciałem. Przez rytmikę można pomóc dzieciom ze słabą koncentracją i niepewnością ruchową, dzieciom i młodzieży z zaburzeniami zachowania, niewidomym i głuchym.
2.Elementarna muzyka dnia powszedniego Carla Orffa.
W wychowaniu muzycznym kładzie nacisk na muzykowanie i instrumentarium. Rozwój dziecka jest oparty na etapach rozwoju cywilizacji i kultury. Łączy się ruch, śpiew i grę na instrumentach w jedną całość, określając ją mianem muzyki elementarnej, w którą jest się zaangażowanym nie jako słuchacz, ale współgrający. Dziecko powinno rozpocząć kontakt w muzyką od form prostych, ludowych. Należy wyjść od zabawy muzycznej, czyli prostych wyliczanek i rymowanek, wykorzystywanych jako źródło rytmów. W improwizacji wykorzystuje się dźwięki z własnego ciała. Ruch rodzi się spontanicznie podczas zabawy, wynika z treści piosenek.
Instrumentarium sprzyja improwizacji i aktywności dziecka. Są to proste instrumenty, których można używać bez znajomości nut czy wcześniejszego przygotowania. Melodyczne: dzwonki, metalofony, ksylofon; niemetodyczne: bębenki, grzechotki, marakasy, tamburyny, drewienka, kołatki, kastaniety, trójkąty, talerze. Służy to do komunikowania się dzieci między sobą, daje możliwość wzajemnego dzielenia się własnymi przeżyciami, czyli ćwiczenia się w kontaktach społecznych.
Terapia wielosensoryczna Gertrudy Orff przeznaczona dla dzieci niesłyszących, niewidomych, niesprawnych ruchowo, upośledzonych umysłowo i z zaburzeniami emocjonalnymi. Wykorzystuje różnego rodzaju środki wyrazu muzycznego: fonetyczno-rytmiczną mowę, swobodny i uporządkowany rytm, ruch, melodię mowy i śpiewu oraz ręczne instrumenty. Środki te oddziałują na wszystkie aktywne i częściowo uszkodzone zmysły dziecka. W ten sposób można stwierdzić, który organ jest uszkodzony.
Społeczny aspekt zajęć uwidacznia się w naśladowaniu ruchów innych dzieci lub tworzeniu własnego wzorca powtarzanego przez innych.
Muzykoterapia Orfa stanowi odpowiedź na codzienne sytuacje, które mogą stać się impulsem do tworzenia muzyki. Chodzi tu o zmagania z samym sobą, z instrumentem, pomysłem, innymi członkami grupy. Każde dziecko ma spontaniczną potrzebę wyrażania się własnym ciałem i to leży u podstaw twórczego rozwoju. Metoda Orffa doskonale odpowiada na potrzeby dzieci, uwzględniając aktywność motoryczną ukierunkowaną na przedmioty i jednocześnie skierowaną na słuchanie muzyki.
3.Inne metody w muzykoterapii.
a) metoda Detlera Cramera
Połączenie systemu Dalcroze’a i Orfa plus jego własne pomysły. Celem metody jest stabilizacja metrum. Partytura dla dzieci jest wzbogacona o kolorowe punkty stanowiące alfabet muzyczny. Dziecko nakleja te punkty na partyturę i instrumenty, koncentrując się na ruchu i uderzaniu. Proponowane formy pracy to: mowa rytmizowana, ćwiczenia i zabawy ruchowe, śpiewanie kanonów, gra na instrumentach, gry słowne z elementami dramatycznymi, ilustrowanie piosenek ruchem, zabawy taneczne. Metoda łączy wiele czynników: intelekt, wolę, motorykę i pamięć.
b) system Freineta i Fouriera
Koncentruje uwagę na pobudzaniu twórczego myślenia i działania. Integracja różnych form ekspresji jest warunkiem pełnego rozwoju dziecka. Ekspresja słowna stanowi naturalna skłonność dzieci do rytmizowania słów. Improwizacje wokalne to m.in.: piosenki powstające podczas zabaw dzieci, odpowiedzi wokalne na pytania opiekuna, odpowiedzi na zagadki, dobieranie melodii do wierszyków. Improwizacja instrumentalna polega na wykorzystaniu niekonwencjonalnych instrumentów np.: garnków, pudełek, kluczy. W połączeniu z aktywizacją ciała ćwiczenia te stanowią ekspresję ruchową. Najbardziej popularne jest układanie figur do tańca.
Metody zawierające elementy muzykoterapii:
- Metoda Dobrego Startu Bogdanowicza,
- Mobilna Rekreacja Muzyczna Macieja Kieryła,
- Programy Aktywności Knillów,
- Metoda Weroniki Sherborne (stymulacja jest wzmacniana muzyką),
- Metoda Porannego Kręgu.
lazio171