R
RABAT
Opust od ceny sprzedaży przyznawany najczęściej z tytułu zakupu większej ilości produktów. Czasami może być udzielany na pokrycie kosztów związanych z przygotowaniem przez nabywcę produktu do dalszej odprzedaży, np. paczkowaniem, sortowaniem lub na pokrycie kosztów napraw gwarancyjnych w imieniu gwaranta. Wyróżnia się następujące typy r.: 1) prosty (określony procent lub suma pieniężna, o które jednorazowo jest zmniejszana wyjściowa cena sprzedaży); 2) złożony (w którym przewidziana jest możliwość kilku kolejnych obniżek ceny sprzedaży); 3) jawny (zamieszczony w cennikach); 4) niejawny (o charakterze poufnym, przyznawany indywidualnie); 5) seryjny (udzielany przy zakupie określonej serii produktów, np. 100-150 szt. - 1%, 151-200 szt. - 2%, 201-300 szt. - 4%).
Edyta Jezierska
Zob. ® Bonifikata; Opust; Skonto.
RACHUNEK BANKOWY
Zapisy dokonywane w księgach rachunkowych banku wynikające ze zmian w stanie środków przysługujących jednej ze stron umowy rachunku względem drugiej, będących efektem czynności bankowych. R.b. są otwierane na podstawie pisemnej umowy zawartej między bankiem a posiadaczem rachunku w oparciu o przepisy prawa bankowego i k.c. Z umowy tej wynika, że bank zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych posiadacza r.b. przez czas oznaczony lub nieoznaczony oraz do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych na jego zlecenie. Bank ma także prawo czasowego obracania wolnymi środkami zgromadzonymi na r.b. R.b. mogą być prowadzone w złotych lub w walutach obcych, zarówno dla osób fizycznych, osób prawnych, jak i dla jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, jeżeli mają zdolność prawną.
Joanna Wielgórska-Leszczyńska
RACHUNEK BANKOWY BIEŻĄCY
Podstawowy rodzaj rachunku prowadzony dla jednostek wykonujących działalność gospodarczą. Służy on do gromadzenia chwilowo wolnych środków oraz przeprowadzania rozliczeń pieniężnych z innymi podmiotami. Podmiot gospodarczy ma swobodę dysponowania środkami zgromadzonymi na tym rachunku w każdym momencie, a z tym wiąże się niskie oprocentowanie tych środków. R.b.b. pozwala na korzystanie z dogodnej formy kredytowania, jaką jest kredyt w rachunku bieżącym polegający na tym, że każdorazowo wpływ na rachunek powoduje zmniejszenie zadłużenia wobec banku, a odsetki są naliczane i pobierane od faktycznego zadłużenia.
Zob. ® Kredyt bankowy; Rachunek bankowy.
RACHUNEK BANKOWY LORO
Rachunek banku A prowadzony przez bank B, patrząc z punktu widzenia banku B, czyli czyjś rachunek prowadzony przez bank. Rachunki loro mogą być prowadzone zarówno dla banków krajowych, jak i zagranicznych.
Zob. ® Rachunek bankowy nostro.
RACHUNEK BANKOWY NOSTRO
Rachunek banku A prowadzony przez bank B, patrząc z punktu widzenia banku A, czyli rachunek prowadzony przez inny bank. Rachunek nostro dla danego banku prowadzić może bank centralny lub inny bank, zwany bankiem korespondentem.
Zob. ® Rachunek bankowy loro.
RACHUNEK BANKOWY OSZCZĘDNOŚCIOWO-ROZLICZENIOWY
ROR, służy do gromadzenia oszczędności oraz dokonywania rozliczeń pieniężnych. Prowadzony jest dla osób fizycznych mających źródła dochodów np. z tytułu wynagrodzenia za pracę. Na rachunki te mogą być przelewane środki z tytułów doraźnych. Nie mogą być wykorzystywane dla potrzeb działalności gospodarczej. ROR jest rachunkiem imiennym, który może być prowadzony dla jednej lub kilku osób i wówczas nazywany jest rachunkiem wspólnym. Istnieje możliwość blokowania określonej kwoty środków znajdujących się na ROR na określony czas (taki jak dla wkładów oszczędnościowych terminowych). Ponadto istnieje możliwość otrzymania kredytu w ROR na zasadach określonych w danym banku lub możliwość zadłużenia się na krótki czas bez umowy kredytowej, zwanego „debetem wymuszonym”.
Zob. ® Rachunek bankowy oszczędnościowy.
RACHUNEK BANKOWY OSZCZĘDNOŚCIOWY
Służy do gromadzenia oszczędności osób fizycznych, szkolnych kas oszczędnościowych i pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. R.b.o. nie może być wykorzystywany przez jego posiadaczy do przeprowadzenia rozliczeń pieniężnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. R.b.o. może być otwarty dla kilku osób jako rachunek wspólny, a wówczas każda z nich korzysta z uprawnień posiadacza rachunku z wynikających z umowy r.b.o. Wyróżnia się dwa typy wkładów oszczędnościowych: 1) umiejscowione, wymagające dokonywania operacji wpłat i wypłat w oddziale banku, w którym założono rachunek, mogą one występować jako r.b.o. bieżące (a vista) lub terminowe; 2) obiegowe, występujące w postaci książeczek oszczędnościowych a vista, które mogą być realizowane nie tylko w oddziale prowadzącym rachunek, ale także w innych oddziałach banku, a na podstawie porozumień z innymi bankami.
Zob. ® Rachunek bankowy oszczędnościowo-rozliczeniowy.
RACHUNEK BANKOWY POMOCNICZY
Rachunek służący do gromadzenia środków i przeprowadzania rozliczeń pieniężnych dotyczących określonego obszaru działalności jednostki (np. działalności socjalnej, inwestycyjnej) lub też służący ułatwieniu rozliczeń z podmiotami mającymi rachunki w innych miejscowościach w związku z wykonywaną tam przez oddział czy filię działalnością.
Zob. ® Rachunek bankowy.
RACHUNEK KOSZTÓW
W literaturze przedmiotu, aktach normatywnych i praktyce r.k. nie jest jednoznacznie definiowany i interpretowany. Określenie r.k. zależy w dużym stopniu od tego, czy jest on przedstawiany z mikroekonomicznego, czy makroekonomicznego punktu widzenia, a także od jego zakresu i zadań. Wprawdzie przeważa mikroekonomiczny punkt widzenia, jednak powszechnie uznaje się, że r.k. powinien służyć prowadzącej go jednostce, otoczeniu zewnętrznemu, statystyce państwowej itp.
W polskich publikacjach tradycyjnie przez pojęcie r.k. rozumie się „ogół działań zmierzających do odzwierciedlenia procesów zaopatrzenia, produkcji i zbytu zachodzących w przedsiębiorstwie, poprzez ujęcie, zgrupowanie i interpretację w stosownych przekrojach kosztów wytworzenia i zbytu produktów pracy przedsiębiorstwa, mierzonych ilościowo i wartościowo za pewien okres, w celu uzyskania możliwie wszechstronnych informacji potrzebnych dla ustalenia wyników i kierowania przedsiębiorstwem lub ich zespołem” (Z. Fedak, Rachunek kosztów produkcji przemysłowej. Zagadnienia wybrane, Warszawa 1962). Główny akcent jest tu położony na procesy gospodarcze jako przedmiot r.k., który je odzwierciedla i prezentuje za pomocą pomiaru, dokumentacji, wyceny, ewidencji w różnych przekrojach, sprawozdań itp.
W Leksykonie rachunkowości zdefiniowano r.k. jako „względnie wyodrębniony (przedmiotowo i proceduralnie) w systemie informacyjnym podmiotu gospodarczego (przedsiębiorstwa) zbiór informacji o kosztach opracowywanych według określonego modelu dostosowanego do potrzeb informacyjnych użytkowników (odbiorców) informacji. Przeprowadzony w r.k. pomiar kosztów i ich transformacja mają na celu umożliwienie oceny sytuacji decyzyjnych, podejmowania decyzji i kontroli ich realizacji” (E. Nowak (red.), Leksykon rachunkowości, Warszawa 1996).
Przedstawione definicje r.k. są w znacznym stopniu zbieżne. Ważne jest wskazanie w nich następujących zagadnień: 1) celu prowadzenia r.k., którym jest dostarczenie informacji decydentom do oceny sytuacji, podejmowania decyzji gospodarczych i kontroli ich wykonania; 2) procesów gospodarczych (zaopatrzenie, produkcja, zbyt, zarządzanie) i związane z nimi koszty jako przedmiot r.k.; 3) przedsiębiorstwa, jednostki organizacyjnej jako podmiotu r.k.; 4) ujmowania (pomiar, dokumentacja i wycena), grupowania, transformowania i interpretowania jako sposobów działania i metod odzwierciedlenia (badania i kwantyfikacji) dynamicznego procesu rzeczywistego przebiegu produkcji i narastania kosztów; 5) okresowej prezentacji i interpretacji kosztowych aspektów zdarzeń i ich sekwencji; 6) posługiwanie się obok miernika pieniężnego również jednostkami naturalnymi (A. Jarugowa, W. Malc, K. Sawicki, Rachunek kosztów, Warszawa 1990).
Scharakteryzowany w ten sposób r.k. stanowi część składową rachunkowości traktowanej jako system ewidencji. Jest on nazywany niekiedy podsystemem ewidencyjnym, w którym obowiązują wszystkie metody i zasady systemu rachunkowości, tj. pomiar i dokumentacja operacji gospodarczych, podwójny zapis, zapewnienie ciągłości i skrupulatności ewidencji, dokonywanie inwentaryzacji, sporządzanie zestawień obrotów i sald.
W wyniku rozwoju gospodarczego nastąpiło w praktyce wyodrębnienie r.k., któremu przyznano rangę dyscypliny naukowej. Oprócz ujęcia w różnych układach kosztów rzeczywiście poniesionych konieczne stało się badanie i ocenianie tych kosztów, wykorzystywane do kształtowania kosztów w przyszłości. Nastąpiło poszerzenie pojęcia r.k. poza część składową tradycyjnego systemu ewidencyjnego rachunkowości.
Zakres r.k. zmienił się wraz z rozwojem gospodarczym i stawianiem mu coraz większych wymagań. Pomijając szczególne cechy różnych odmian r.k., na ogół przyjmuje się, że w zakres współczesnego r.k. wchodzą: planowanie, ewidencja i transformacja, badanie i ocena, kontrola kosztów. Zagadnienia te są objęte tzw. systematycznym r.k., stanowiącym część składową systemu rachunkowości uzupełnianym tzw. pozaewidencyjnymi rachunkami problemowymi, które mają pomagać w rozwiązywaniu problemów informacyjnych, decyzyjnych i kontrolnych, a także w ustalaniu wzorców (standardów, normatywów, budżetów itp.) dla różnych okresów. w rachunkach problemowych znajdują zastosowanie różne metody matematyczne i ekonomiczne dobierane w zależności od zadania postawionego jako cel do rozwiązania przez określony r.k. Mogą to być metody sieciowe, metody symulacyjne, programowanie matematyczne, metoda reprezentacyjna, analiza wartości, metody regresji i korelacji, metody taksonomiczne itp. Do typowych problemowych r.k. zalicza się: 1) predykcję i badania kosztów, np. przewidywanie najbardziej prawdopodobnego poziomu kosztów nowej produkcji, wariantowe plany kosztów itp.; 2) rachunki decyzyjne dotyczące: a) efektywności działania, np. koszty a efekt użyteczny, wykorzystanie potencjału produkcyjnego, opłacalności inwestycji, b) wyboru wariantu, np. wariantu technologii lub receptury, wyboru formy zaopatrzenia w czynniki produkcji, c) optymalizacji, np. alokacji zasobów, programu produkcji, wielkości serii itp.; 3) rachunki informacyjno-kontrolne, np. doraźne informacje o kosztach gospodarki zapasami i maszynami, pomiar obniżki kosztów, kontrola kosztów metodą reprezentacyjną.
W szerokim pojęciu r.k. obejmuje swym zakresem zarówno systematyczny r.k., jak i rachunki problemowe. Jednocześnie badania różnego rodzaju (ankietowe, statystyczne, kontrolne) wykazują, że duża liczba jednostek, zwłaszcza małych i średnich, prowadzi r.k. w postaci uproszczonej z pominięciem niektórych zagadnień objętych r.k. sensu largo.
Budowa systematycznego r.k. wynika z zasad określonych w ustawie o rachunkowości. W ewidencji księgowej wyodrębnia się: 1) koszty zwykłej działalności operacyjnej (produkcyjnej, handlowej, usługowej); 2) pozostałe koszty operacyjne; 3) koszty finansowe.
Każda z tych grup wpływa na kształtowanie się wyniku finansowego lub pozycje bilansu, jednak tylko pierwsza grupa kosztów stanowi przedmiot systematycznego r.k. o tradycyjnej strukturze. Regulacje ustawowe określają wyłącznie zasady budowy r.k., natomiast rozwiązania szczegółowe zawiera zakładowy plan kont, który obligatoryjnie opracowuje i stosuje każda jednostka prowadząca rachunkowość (księgi rachunkowe).
Ponoszone przez jednostkę koszty zwykłej działalności operacyjnej są ujmowane na ogół w kilku podstawowych układach, tj. w układzie rodzajowym, podmiotowym (funkcyjno-celowym), kalkulacyjnym oraz w przedmiotowym. Ilustruje to rysunek 1.
Rysunek 1. Ujęcie kosztów działalności operacyjnej w podstawowych układach
Zgodnie z obowiązującymi regulacjami ustawowymi koszty działalności operacyjnej składają się z kosztów zwykłej działalności operacyjnej, stanowiącej przedmiot systematycznego r.k., i z pozostałych kosztów operacyjnych. Ze względu na wycenę zapasu produktów i ustalenie wyniku finansowego istotne jest wyodrębnienie kosztów produktów (kosztu wytworzenia produktów) i kosztów okresu, do których zalicza się koszty zarządu, koszty sprzedaży i pozostałe koszty operacyjne. Ustalony koszt wytworzenia produktów może: 1) zostać wykazany w aktywach bilansu w pełnej wysokości, jeżeli całość wytworzonych produktów stanowi zapas na koniec okresu; 2) być przeniesiony w ciężar rachunku zysków i strat, jako koszt sprzedaży, w części dotyczącej produktów sprzedanych oraz ujęty w aktywach bilansu w części stanowiącej zapas produktów (niesprzedanych); 3) zostać w całości wykazany w rachunku zysków i strat, jeżeli wszystkie wytworzone produkty sprzedano, czyli na koniec okresu sprawozdawczego nie występuje zapas tych produktów.
Z kolei koszty okresu w każdym przypadku w całości obciążają rachunek zysków i strat okresu sprawozdawczego. Ujęcie kosztów produktów i kosztów okresu przedstawia rysunek 2.
Rysunek 2. Ujęcie kosztów produktów i kosztów okresu
Objaśnienia: 1 - koszt wytworzenia produktów, które w całości lub w części stanowią zapas na koniec okresu sprawozdawczego; 2 - koszt wytworzenia produktów, które w całości lub w części zostały w okresie sprawozdawczym sprzedane; 3 - wszystkie koszty okresu sprawozdawczego.
Konta kosztów we wzorcowym i zakładowym planie kont. Zgodnie z ustawą o rachunkowości jednostki mogą stosować wzorcowy plan kont, w którym występują również zespoły kont służące do prowadzenia r.k. Są to następujące zespoły kont: IV - Koszty według rodzajów i ich rozliczenie; V - Koszty według typów działalności i ich rozliczenie; VI - Produkty i rozliczenia międzyokresowe; VII - Przychody i koszty związane z ich osiągnięciem; VIII - Kapitały (fundusze), fundusze specjalne, rezerwy i wynik finansowy.
Poszczególnym zespołom przyporządkowane są konta syntetyczne, oznaczone symbolem dwucyfrowym. W zespole IV występują tylko konta: 40 - „Koszty według rodzajów”; 49 - „Rozliczenie kosztów (rodzajowych)”. Szczegółowe ujęcie kosztów zarówno według rodzajów, jak i kosztów w innych zespołach kont powinno być określone w zakładowym planie kont.
Wzorcowy plan (wykaz) kont zawiera w zespołach V do VIII m.in. następujące konta: 50 - „Koszty działalności podstawowej - produkcyjnej”; 52 - „Koszty działalności podstawowej - handlowej”; 53 - „Koszty działalności pomocniczej”; 55 - „Koszty zarządu”; 58 - „Rozliczenie kosztów działalności”; 60 - „Produkty gotowe i półfabrykaty”; 62 - „Odchylenia od cen ewidencyjnych” (produktów i półfabrykatów); 64 - „Rozliczenia międzyokresowe kosztów” (wpływających na wynik ze sprzedaży oraz pozostałych kosztów); 70-1 - „Koszt sprzedanych produktów”; 75-1 - „Koszty finansowe”; 76-1 - „Pozostałe koszty operacyjne”; 86 - „Wynik finansowy”.
W zakładowym planie kont, oprócz odrębnych kont kosztów rodzajowych, może wystąpić np. konto: 503 - „Koszty wydziałowe działalności podstawowej”. Ustalając konta kosztów w planie zakładowym, należy wziąć pod uwagę wielkość, rodzaj i zakres działalności, organizację procesów wytwórczych oraz potrzeby kontroli, analizy i oceny kosztów.
Podsystem ewidencyjny r.k. a rachunek zysków i strat. Określając w zakładowym planie kont zasady ewidencji, rozliczania i kalkulacji kosztów, należy uwzględnić przyjęty przez jednostkę sposób sporządzania rachunku zysków i strat według wariantu porównawczego lub kalkulacyjnego. Jednostka może stosować uproszczone rozwiązania albo pełny r.k. dostosowany do wybranego wariantu rachunku zysków i strat.
W ramach dozwolonych ustawowo uproszczeń jednostka może ponoszone koszty ujmować tylko na kontach zespołu IV, służącego do ewidencji kosztów rodzajowych. Dalszy podział tych kosztów należy dostosować do pozycji rachunku zysków i strat (wariant porównawczy), wymagań sprawozdawczości statystycznej i deklaracji podatkowych. Zgrupowane koszty rodzajowe przenosi się bezpośrednio na konto 86 - „Wynik finansowy”, na którym są przeciwstawiane osiągniętym przychodom, co umożliwia ustalenie zysku (straty) na sprzedaży produktów (schemat 1). Zastosowanie tego rozwiązania jest celowe w tych jednostkach, które: a) prowadzą działalność w niewielkich rozmiarach, b) świadczą usługi niewymagające sporządzania kalkulacji kosztów, c) wytwarzają produkty jednorodne pod względem rodzaju w krótkim cyklu produkcyjnym, co powoduje, że produkcja niezakończona na koniec okresu jest nieznaczna lub w ogóle nie występuje. Jednostka może też ponoszone koszty ujmować - w ramach dozwolonych uproszczeń - tylko na kontach zespołu V według typów działalności z dalszym ich podziałem na koszty rodzajowe ze względu na obowiązek wykazania tych kosztów w informacji dodatkowej, stanowiącej element sprawozdania finansowego (schemat 2). Zastosowanie tego rozwiązania jest wskazane w jednostkach, które: a) prowadzą działalność różnego rodzaju i uznają za konieczne poznanie wielkości kosztów dotyczących poszczególnych ośrodków odpowiedzialności (wydziałów) i rodzajów działalności, b) wytwarzają produkty, wymagające dokonania kalkulacji kosztów wyrobów gotowych i produkcji niezakończonej. W przypadku ograniczenia się w zakładowym planie kont do stosowania tylko kont zespołu V jednostka sporządza rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym.
Schemat 1. Ujęcie kosztów tylko na kontach zespołu IV - „Koszty według rodzajów i ich rozliczenie”
Objaśnienia: 1 - poniesione koszty proste według rodzajów; 2 - przeniesienie na koniec roku obrotowego kosztów według rodzajów.
Schemat nie uwzględnia ewidencji rozliczeń międzyokresowych kosztów oraz wytworzenia produktów, które stanowią zapas na koniec roku sprawozdawczego.
Schemat 2. Ujęcie kosztów na kontach zespołu V według typów działalności
Objaśnienia: 1 - poniesione koszty proste ewidencjonowane według typów (rodzajów) działalności; 2 - koszty dotyczące produktów i koszty rozliczane w czasie; 3 - przeniesienie kosztu wytworzenia produktów sprzedanych.
Możliwe jest również pominięcie operacji gospodarczej 2 i przeniesienie całości kosztów w ciężar konta 70-1 „Koszt sprzedanych produktów”, pod warunkiem że na koniec każdego okresu sprawozdawczego zostanie przeprowadzona inwentaryzacja produktów niesprzedanych, a wartość zapasu produktów zmniejszy „Koszt sprzedanych produktów” i zostanie wykazana w aktywach bilansu.
Rozwinięte rozwiązanie w zakresie ewidencji i rozliczenia kosztów, nazywane również podsystemem ewidencyjnym lub systematycznym r.k., polega na ujmowaniu kosztów zarówno na kontach zespołu IV, jak i po ich rozliczeniu na kontach zespołu V, z dalszym przeniesieniem na konta zespołów VI, VII lub VIII. Taki r.k. stosują jednostki, które: a) prowadzą różnorodną działalność w szerokim zakresie, a ewidencja kosztów każdego rodzaju (typu) działalności jest niezbędna do obliczenia wyniku tej działalności; b) wykonują jeden rodzaj działalności, jednak ze względu na jej rozmiary uznają za niezbędne ustalenie struktury kosztów rodzajowych i kosztu wytworzenia produktów; c) prowadzą jeden rodzaj (typ) działalności gospodarczej (np. handlowej, usługowej) niewymagającej sporządzenia kalkulacji, ale złożona struktura organizacyjna jednostki determinuje kontrolę i ocenę kosztów poszczególnych ośrodków odpowiedzialności (hurtowni, sklepów, warsztatów usługowych).
W praktyce r.k. jednostki wytwarzającej produkty obejmuje najczęściej następujące elementy (fazy): 1) pomiar i dokumentacja kosztów; 2) ewidencja kosztów według rodzaju (zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, amortyzacja, pozostałe koszty rodzajowe); 3) rozliczanie kosztów na układ funkcjonalny, tj. na miejsca powstawania kosztów, z uwzględnieniem rozliczeń międzyokresowych, kosztów zakupu i kosztów sprzedaży; 4) przeniesienie z rozliczeń międzyokresowych części kosztów przypadających na okres sprawozdawczy; 5) rozliczenie innych kosztów (np. wydziałowych), ustalenie kosztów produkcji i kosztów zarządu; 6) obliczanie kosztów jednostkowych.
Jeżeli jednostka dokonała pomiaru zużycia czynników produkcji i ich wyceny, sporządziła odpowiednią dokumentację i ujęła poniesione koszty na kontach kosztów według rodzajów, to następne fazy r.k. dotyczą rozliczania i procedur kalkulacyjnych kosztów. W uproszczonej postaci przedstawia to schemat 3.
Na schemacie 3 rozliczone koszty rodzajowe zostały przeniesione na inne konta kosztów za pomocą konta 49 - „Rozliczenie kosztów rodzajowych”. Rozwiązanie takie stosuje się głównie wtedy, gdy wszystkie ponoszone koszty proste są ewidencjonowane najpierw na kontach kosztów według rodzajów, a następnie przenoszone na konta kosztów według typów (rodzajów) działalności, np. w ciężar kont: 50 - „Koszty działalności podstawowej - produkcyjnej”, „Koszty działalności podstawowej - handlowej”, 53 - „Koszty działalności pomocniczej”, 55 - „Koszty zarządu”, 502 - „Koszty sprzedaży” oraz na stronę Wn konta 64 - „Rozliczenia międzyokresowe kosztów”.
Po stronie Ma konta „Rozliczenie kosztów rodzajowych” księguje się w szczególności: 1) poniesione w ciągu roku i dotyczące go koszty proste w korespondencji ze stroną Wn odpowiednich kont kosztów działalności w zespole V; 2) poniesione w ciągu roku koszty proste, przypadające na przyszłe okresy lub wyrażające wykorzystanie utworzonych uprzednio biernych rozliczeń międzyokresowych, tzw. wykorzystanie rezerw na koszty przyszłych okresów, w korespondencji ze stroną Wn konta w zespole VI „Rozliczenia międzyokresowe kosztów”.
Rozliczenie kosztów rodzajowych jest dokonywane zwykle w ramach procedur komputerowego przetwarzania danych. Podstawą rozliczenia może być również zestawienie zbiorcze, tzw. rozdzielnik kosztów, sporządzone na podstawie dokumentów pierwotnych lub zapisów księgowych z kont analitycznych.
W jednostkach, które przyjęły kalkulacyjny wariant rachunku zysków i strat, konto „Rozliczenie kosztów rodzajowych” obciąża się na koniec roku obrotowego wszystkimi kosztami zespołu IV (uznaje się poszczególne konta kosztów według rodzajów).
Schemat 3. Podstawowe fazy ewidencji i rozliczania kosztów działalności operacyjnej przedsiębiorstwa przemysłowego
Objaśnienia: 1 - ewidencja kosztów według rodzajów (w ciągu roku obrotowego); 2 - rozliczenie kosztów według rodzajów obciążających: a - koszty działalności podstawowej i pomocniczej, b - koszty sprzedaży, c - koszty ogólnego zarządu; 3 - przeniesienie kosztów rozliczanych w czasie; 4 - przeniesienie kosztu wytworzenia produktów gotowych.
Jeżeli jednostka sporządza rachunek zysków i strat w postaci porównawczej, wówczas w końcu roku obrotowego konto „Rozliczenie kosztów rodzajowych” obciąża się kosztem sprzedanych produktów. Powstałe po tym księgowaniu saldo Wn lub Ma konta „Rozliczenia kosztów rodzajowych” wyraża zmianę stanu zapasów produktów i rozliczeń międzyokresowych kosztów w stosunku do stanu na początek roku. Saldo to przenosi się w końcu roku obrotowego na konto „Wynik finansowy”.
W kolejnej fazie z konta „Rozliczenia międzyokresowe kosztów” na odpowiednie konta zespołu V (np. na stronę Wn konta „Koszty działalności podstawowej” lub „Koszty zarządu”) przenosi się część kosztów przypadających na okres sprawozdawczy. Zebrane po tym księgowaniu koszty pośrednie działalności podstawowej i pomocniczej są przedmiotem dalszych procedur rozliczeniowych i kalkulacyjnych. Po ich przeprowadzeniu ustala się dotyczące danego okresu koszty: działalności podstawowej, działalności pomocniczej, zakupu, zarządu, sprzedaży.
Do kont kosztów zespołu V należy prowadzić wieloprzekrojową ewidencję szczegółową. Przykładowo ewidencja analityczna do konta 50 powinna umożliwiać ustalenie wysokości kosztów poszczególnych rodzajów działalności podstawowej (produkcyjnej, handlowej, usługowej) z dalszym podziałem na miejsca powstawania kosztów (ośrodków odpowiedzialności, wydziałów, zakładów); oraz struktury kosztów działalności podstawowej (koszty bezpośrednie i pośrednie, z wyodrębnieniem zmiennych i stałych pośrednich kosztów produkcji, a także z wyszczególnieniem pozycji kalkulacyjnych oraz według produktów gotowych i znajdujących się w toku produkcji).
W zależności od rozwiązań przyjętych w zakładowym planie kont przeniesienie i ewentualne dalsze rozliczenie kosztów ujętych na kontach zespołu V może być dokonane w różny sposób. Na przykład zapis po stronie Ma konta 50 - „Koszty działalności podstawowej - produkcyjnej” może korespondować z kontem: 60 - „Produkty gotowe i półfabrykaty”, jeżeli produkty przekazywane są do magazynu i wyceniane według rzeczywistego kosztu wytworzenia; 58 - „Rozliczenie kosztów działalności”, przy stosowaniu cen ewidencyjnych produktów; 70-1 „Koszt sprzedanych produktów”, jeżeli całą produkcję traktuje się jako sprzedaną; ustalony na koniec w drodze inwentaryzacji zapas produktów koryguje koszt sprzedanych produktów.
...
nie__dla__acta