11arbud29_nr_11_12.pdf

ARCHITEKTURA

I BUDOWNICTWO

ROK 5 WARSZAWA 1929

ZESZYT

POWSZECHNA

WYSTAWA KRA-

JOWA W POZ-

NANIU 1929 R.

OKŁADKĘ I UKŁAD GRAFICZNY ZESZYTU

WYK.

ART. MAL KAROL KEYŃSKI

DRUK WYKONANY W „DRUKARNI TE-

CHNICZNEJ, WARSZAWA, CZACKIEGO 3/5

DRUKARNIA

NAGRODZONA NA P. W. K.

W POZNANIU MAŁYM SREBRNYM MEDALEM

Rys. 1. Biust Marszałka Józefa Piłsudskiego (bronz) wykonał

Antoni Miszewski (Warszawa). Sala Honorowa Wojsk Polskich

w Pałacu

Rządowym na P. W. K. w Poznaniu.

ARCHITEKTURA WYSTAWOWA

Likwidujemy chlubnie przebrzmiałą wystawę

Poznańską. Jesteśmy w przededniu nowej wystawy

budowlanej w Warszawie.

Na czasie może byłoby zastanowić się na chwil-

kę nad ekspresją zewnętrzną kompleksu wystawo-

wego i jego stosunku do tego, co nazywamy Ar-

chitekturą.

Wszyscy jeszcze pamiętamy z lat młodzień-

czych formułkę, która przedstawiała Architekturę,

jako sztukę budowania przedewszystkiem „trwa-

łego", obliczonego na czasy „wieczne", tworzą-

cego wartości stałe, nieprzejściowe i tylko do

takich — stałych, nieprzemijających, jak bańka

mydlana, jak tęcza na niebie, wartości — należało

szlachetne określenie „Architektura".

Od tych czasów wszystko się katastrofalnie

zmieniło, tak jakby jakaś czarna ręka złośliwego

Mefistofelesa wykręciła małą śrubokę z poważnego

wahadła zegaru, mierzącego wieki trwania stylów

i puściła ludzkość na miljonach obrotów śmigła

w nieznaną dal... Orjentacja na Egipt i Rzym,

na Grecję i Średniowiecze, na wszystkie czasy

jących i otaczających nas dziwnym nastrojem mi-

stycznego niepokoju.

minione, w zewnętrznem i powierzchownem ich

ujęciu musiała siłą rzeczy doprowadzić do okreś-

leń, w żadnym stopniu z dobą obecną niezgodnych.

Kolizja pomiędzy wpojonem starą szkołą pojęciem

a istotą rzeczy współczesnych stała się o tyle rażącą,

że musiano posiadać szerokie zapasy spokoju

ducha i równowagi myśli, aby powstrzymać się

od „wyrzucenia za okno" wszystkich wartości

minionych, co zresztą niejednokrotnie w młodych

i gorących głowach się zdarzało.

W rzeczywistości tylko błędne określenie isto-

ty Architektury i wynikłe stąd fałszywe i wązkie

jej ujęcie, spowodowało ten głęboki zamęt umysłów,

który dotąd się nie daje zwalczyć i należycie wy-

świetlić.

W obliczu nowych zjawisk życiowych, feno-

menów konstrukcyj, precyzyjnych obliczeń, za-

kres Architektury musiał być poszerzony. Obecnie

określa się ją jako organizację przestrzeni, jako

układ przestrzenny, który wyrasta z treści posta-

wionego zadania i w dostosowaniu się do licznych

i często sprzecznych warunków istnienia znajduje

swój wyraz charakterystyczny. Środkiem wykonaw-

czym do osiągnięcia tej organizacji jest „Archi-

tektonika" utworu — System Kompozycyjny, na

którym buduje się nie tylko architektura, ale i każdy

utwór sztuki, czy to z dziedziny literatury, czy

muzyki, czy plastyki, ' — absolutnie niezależnie

od treści, materjału, czy środków wykonawczych.

Architektonika, przenikająca cały system plane-

tarny, w którym się w kółko kręcimy, jest dla nas

pojęciem o tyle cennem, że jest niezmienną i sta-

łą, wieczną i trwałą podstawą do wszelkich ba-

dań analitycznych. Główne i podrzędne, trzon

i gałęzie, głowa i nogi, początek i koniec..., po-

wiązanie organizacyjne jednego z drugiem —

jest wieczną i niezmienną istotą architektoniki.

Uważamy zawsze, że wszystkie te rzeczy,

powiedzmy porządku metafizycznego, nie mają naj-

mniejszego znaczenia w badaniach, studjach i na-

uczaniu architektury, bo przecież żaden najgenjal-

niejszy utwór teraźniejszości nie może się naro-

dzić z gotową porcją takiego sentymentu wywoła-

nego wiekami istnienia. Nie możemy na obstalu-

nek zrobić starego wina. Poco więc mamy studjo-

wać niemóżfiwośct" fizyczne? A zresztą nigdzie

nie jest powiedziane, że przedwczesne zniknięcie

z życia budynku stanowi ujmę dla jego wartości archi-

tektonicznej.

Więc tak czy owak przychodzimy do wniosku

o niezależności wartości archit5ktcmicznej_o3r~czasu

jej~istnlenia i z pełnem prawem możemy trakto-

wać" jako ArcHitekturę i analizować Architektonikę

utworu prowizorycznego, obliczonego zgóry na

efekt przejściowy.

W istocie, mając do rozawiązania program za-

budowań kompleksu wystawowego, nie potrafimy

wymyśleć nic nowego w jego organizacji kompo-

zycyjnej, nic takiego, coby nie było zgodne z odwiecz-

nem prawem myśli logicznej. Do takiej efemerydy

architektonicznej, której życie jest obliczone na

jeden sezon letni, będziemy musieli dostosować

te same prawa „zależności" i „podporządkowania"

co i... w Świątyni Egipskiej. Z jedną** tylko zmia-

ną — zmianą punktu wyjścia. Z osobnika, przytło-

czonego ciężarem mistyki i bojaźnią czarodziej-

skich manipulacyj przed ołtarzem ofiarnym, należy

zrobić wesołego motyla, lecącego naoślep na jaskra-

wą plamę reklamy, na plakat propagandowy, na

zręcznie podane tablice statystyczne.

Wszystko, co prowadzi do tego celu ostatecz-

nego, jest dobre i architektoniczne, o tyle, o ile

posiada dostosowaną do tego nowego celu archi-

tektonikę, kompozycyjną logikę myśli. W naszem

barwnem i bogatem w najsubtelniejsze odcienie

życiu społecznem, sam cel i przeznaczenie wysta-

wy mogą mieć najrozmaitsze zabarwienia — od

propagandowo-handlowych do naukowych i dy-

daktycznych. Jasno postawiony cel nadaje spe-

cyficzny kierunek rozwoju linji kompozycyjnej i zew-

nętrznego wyrazu kompleksu. Wszakże krótkotrwa-

łość zjawiska, niezbędny moment zdrowego podnie-

cenia widza i utrzymanie go przez możliwie

dłuższy czas w stanie niezmęczenia i gotowości

do reakcji wymaga zasadniczo bogatszej zmiany

wrażeń ich stałego odnawiania i przemyślanego

Skoro przyjmiemy powyższe za podstawę

rozumowań, w dziwny sposób zbliżymy- się do

zbyt pośpiesznie odrzuconych wartości. Z łatwoś-

cią odnajdziemy wspólne cechy organizacyjne w

świątyni Karnaka i w termach Karakalli, w Placu

Sw. Piotra i w pałacu Wersalskim. Staje się dla

nas obojętnem, czy istnienie organizacji jest obli-

czone na wieki, czy na krótkie miesiące letnie,

czy środkiem wykonania były pięciometrowe bryły

granitu, czy cienkie deseczki, pokryte warstwą

tynku. Nie mówimy oczywiście o sentymencie,

podziwie, wreszcie stosunku, który utwierdza w nas

widok góry kamieni, usypanych przez tego, lub

innego Faraona, dla sławy imienia i majestatu,

i tych ileś tam tysiącleci z tych kamieni promieniu-

stopniowania siły. Z dwuch podstawowych kon-

cepcyj architektonicznych odzwierciedlających dwa

krańce temperamentu ludzkiego —"podstawy kla-

sycznej, skąpej w efekty zewnętrzne, działające,

skupioną i skoncentrowaną energją dynamiki wew-

nętrznej — i podstawy barokowej, dążącej do maxy-

malnej ekspresji zewnętrznej, do jaknajwiększego

ujawnienia gestu plastycznego — bliższą jest za-

gadnieniu wystawowemu ta druga koncepcja jaskra-

wego efektu zewnętrznego.

Najwięcej wartościowe kompozycje architekto-

niczne są zbudowane na zrównoważeniu skompli-

kowanej i bogatej formy z prostotą planu, lub

odwrotnie prostej formy ze złożonym planem.

Idea wystawy wydaje się wymagać pierwszej od-

miany — barwnej, bogatej, efektownej formy na

spokojnym i przejrzystym planie. W zarysach planu

sytuacyjnego musi być odnalezione zrównoważe-

nie dysonansów pomiędzy formą poszczególnych

efektów, które z natury rzeczy nie mogą być z sobą

uzgodnione i doprowadzone do jednego mianowni-

ka. Niemożliwością i błędem byłoby zmusić wystaw-

ców do uzgodnienia swoich pawilonów, do pod-

porządkowania się sąsiadowi i zniwelowania indy-

widualnej fizjonomji swoich standów. Zresztą

efekt harmonji estetycznej może być tak samo

oparty na dysonansach i kontrastach, właściwych

składnikom wystawy.

Wystawa Poznańska naogół dobrze to ujęła.

Chętnie wybaczymy jej pewną fragmentazyczność

ogólnego planu, dającą się wytłumaczyć kompli-

kacjami poszarpanych terenów, jako też pewne

grzechy kompozycyjne w rozstawieniu poszcze-

gólnych budynków — w imię dobrze zrozumia-

nego charakteru ogólnego wystawy. Z przy-

jemnością stwierdzamy_^rak] ii bujaforj^wysjtawowej,

tak często spotykanej w wystawach zagranicznych w

postaci odbjudowań całych^zakatków starych miast,

pawilonów w kształcie mauzoleów i innych ab-

surdów, rażąco niezgodnych z samą naturą prowi-

zorycznego zjawiska. Wystarczy powierzchow-

ne porównanie z równoległą wystawą Barce-

lońską, aby stwierdzić znaczną przewagę PWK

w ogólnym poziomie przybliżenia się do właści^

wego ujęcia zagadnienia wystawy.

W zasadzie sama architektura wystawy musi

być traktowana jako klapa dla ujścia nadmiaru

temperamentu architektonicznego, szerokie pole eks-

perymentów nowych form, niekrępowanych wzglę-

dami konwencjonalnej przyzwoitości i ,,dobrego

tonu". Jej siła i ostrość wyrazu leżą w barwnym

błysku wykrzesanej i znikającej na zawsze iskry.

EDGAR NORWERTH.

00 REDAKCJI. Plan sytuacyjny Powszechnej Wy-

stawy Krajowe] w Poznaniu wraz ze szczegółowym

opisem, podaliśmy w Nr. 1 „Aren. i Bud." 1929 r. Tam

tez omówiliśmy I zilustrowaliśmy szerzej akcję budo-

wlaną naczelnego architekta wystawy p. Rogera Sław-

skiego, kierownika budowy terenów A, B, C i D, oraz

aren. Jerzego Mdllera, kierownika budowy terenu E (t.

zw. zachodniego). Obecnie zadaniem naszem było sku-

pić to, co się nam zdawało najbardziej pomysłowe

i twórcze w rozwiązaniach wszelkich zadań plastycz-

nych, stawianych przez Wystawę.

Zdjęcia Nr. Nr.: 3, 4, 6, 10, 11, 18, 20, 21, 23, 25,

29—40, 42—51, 68—69, 72—78, 89, 91, 92—99, 101—109, 112, 120,

125, 127—143, 152—155, wykonane zostały przez firmę

„Photoplat" (Warszawa).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: