Mroki Średniowiecza - Jółzef Putek.pdf - HISTORIA różne ciekawostki - graciarniakomtura

Okładkę i strony tytułowe projektowała

Teresa Kawińska

Indeks zestawił

Zbigniew Bartnik

Książka Józefa Putka pt. Mroki średniowiecza ma już dziś poza

sobą 5 wydań (1935, 1938, 1947, 1956, 1966). Wydanie obecne,

szóste, zostało oparte na wydaniu z roku 1966.

Z całym uznaniem należy odnieść się do pionierskiej roli, jaką

odegrała książka J. Putka; była to w okresie dwudziestolecia jedna z

pierwszych prac przedstawiająca w śmiały sposób ponure relikty

średniowiecza, tak długo pokutujące w naszych stosunkach. To duże

znaczenie książki polegało na tym, że Autor poruszał problematykę

niemal zupełnie pomijaną — rolę Kościoła w życiu dawnej wsi

polskiej, obyczaje, przesądy, fanatyzm, nietolerancję, okrucieństwo i

ucisk społeczny.

Toteż pomimo że w ostatnich dziesięcioleciach stan badań nad

dziejami dawnej wsi polskiej posunął się znacznie naprzód i mimo

pewnych nieścisłości faktograficznych, Mroki średniowiecza spełniają

nadal pożyteczną rolę poznawczą.

Printed in Poland Państwowy Instytut

Wydawniczy, Warszawa 1985 r.

Wydanie czwarte

Nakład 50 000+300 egz. Ark. wyd. 24,3. Ark. druk. 28

Papier offset. kl. III 71 g, rola 61 cm

Oddano do składania w lipcu 1984 r.

Podpisano do druku w kwietniu 1985 r.

Wrocławskie Zakłady Graficzne Zakład nr 1,

Wrocław, ul. Kościuszki 29 Nr zam. 398/84 T-88

Cena zł 250.—

ISBN 83-06-01266-6

Klątwy kościelne

Klątwa kościelnym narzędziem walki politycznej i społecznej — Papież Grzegorz

VII w walce z cesarzem Henrykiem IV — Kanossa — Sprawa św. Stanisława —

Książęta i królowie polscy pod klątwami kościelnymi — Król Kazimierz Wielki i

ksiądz Marcin Baryczka — Nuncjusz grozi klątwą królowi Władysławowi IV —

Ziemie, miasta i wsie pod brzemieniem klątw — Nuncjusze organizatorami

„strajków" żon szlacheckich — Klątwa na proboszcza w Lenczach jako wzór klątwy

średniowiecznej — Rytuał klątwy — Klątwy jako środki egzekwowania przywilejów

kleru — „Ramię świeckie" wspiera jurysdykcję kościelną — Szlachta ziemi sądeckiej

pod klątwami — Klątwa w zatargach między dygnitarzami kościelnymi — Reakcja

przeciw jurysdykcyjnym przywilejom kleru — Sprawa Orzechowskiego — Walka o

dziesięciny — Oddanie spraw o dziesięciny sądom państwowym i upadek znaczenia

ekskomunik i interdyktów — Klątwy uniwersyteckie — Wyklęcie krakowskiej

kapituły przez biskupa Sołtyka

Klątwa kościelna! Okrzyk ten w wieku XI—XIII działał jak

grom, wzbudzał dreszcz, zgrozę i przerażenie. Niejednego „nagła

krew zalała", gdy się dowiedział o rzuconej na siebie klątwie. W

śmierci jego widziano „palec boży". Klątwa zwalała z tronów,

wypędzała z kraju, zamącała stosunki między społeczeństwem,

sprawiała, że mordowano się bez opamiętania. Przy pomocy klątwy

kościelnej jeden zręczny, przebiegły czło-

MROKI ŚREDNIOWIECZA

KLĄTWY KOŚCIELNE

wiek, siedzący w Rzymie na stolicy Piotrowej, był w stanie całą

Europę zawichrzyć, instynkty zwierzęce wśród ludów pobudzić, by cel

swój osiągnąć. On sam nie potrzebował mieć własnych wojsk, bo w

jego interesie zabijali i dali się zabijać inni, których wyróżniał i którym

błogosławił. Sprzymierzeńcem jego była głupota narodów, które lęk

ogarniał, gdy im czytano z ambon i od ołtarzy bulle papieskie,

wyklinające zwierzchników i najwyższych dostojników państwowych.

Ponury ceremoniał kościelny, towarzyszący ogłaszaniu bulli, podniecał

wyobraźnię, zaś strach zabobonny przed piekłem oraz nieszczęściem

ziemskim, mogącym spaść na wdających się z wyklętym, wprawiał

wszystkich w popłoch. Trzeba było niezwykłej odwagi, aby wojsko,

nieustraszone w boju, nie zlękło się kropidła i nie uciekło od swego

dowódcy, aby lud, który poprzysiągł wierność swemu władcy, nie

odwrócił się od niego, nie zamordował go lub nie wypędził z kraju.

Klątwa, w związku z przesadną lękliwością tłumów, stała się w ręku

hierarchii kościelnej niezawodnym środkiem walki z jej

przeciwnikami. Klątwa niszczyła wszelkie węzły, jakie łączyły

wyklętego z rodziną, ze społeczeństwem, odbierała mu dorobek jego

pracy, cześć i poważanie, jakim się cieszył wśród obywateli. Wyklęty

osamotniony, bojkotowany przez ogół, narażony na utratę życia, albo

ginął w tej walce nierównej, albo się musiał upokorzyć. Był to

niezawodny system niszczenia wszelkich autorytetów, o ile stosowanie

go z takich czy innych powodów wydawało się korzystne dla

autorytatywnego reprezentanta i namiestnika boskiego na ziemi.

Namiestnikom Boga, ogłaszającym klątwę, nie trzeba było zwracać się

do „ramienia świeckiego" o wykonanie tego strasznego wyroku.

Klątwa sama z siebie działała egzekucyjnie, stwarzała obóz przeciwny

wyklętemu, umacniała go i prowadziła do zwycięstwa. Arcymistrzem

w stosowaniu klątwy, jakiego drugiego ani przedtem, ani potem

Kościół nie miał, był papież Grzegorz VII. Nie mając wojska, bogactw,

korony cesarskiej czy królewskiej, stał się on jednak faktycznym

władcą całego ówczesnego świata

chrześcijańskiego dzięki... umiejętnemu operowaniu klątwami

kościelnymi. O drobną na pozór chodziło mu sprawę — o tzw.

inwestyturę, czyli nadawanie przez cesarzy, królów i książąt

niemieckich urzędu biskupiego wręczaniem symbolicznego pastorału

i pierścienia. W roku 1075 wydaje więc dekret zabraniający

duchowieństwu przyjmowania z rąk świeckich pierścienia i pastorału,

a świeckim pod grozą klątwy zakazuje mieszania się w te sprawy.

Gdy cesarz Henryk IV oburza się na to, Grzegorz VII wzywa go, niby

swego wasala, aby się stawił w Rzymie do odpowiedzialności.

Podrażniony cesarz, którego ojciec trzech papieży złożył z urzędu,

zbiera biskupów, a ci składają z urzędu papieża. Powiadamia go o

tym cesarz takim listem szyderczym:

„Henryk, nie przez gwałt, lecz przez mądre zrządzenie Boga król, do

Hildebranda, bynajmniej nie papieża, lecz fałszywego mnicha.

Na takie to pozdrowienie zasłużyłeś sobie dla obelgi, ponieważ żadnego stopnia

w Kościele nie oszczędziłeś, lecz wszystkim im dałeś w udziale hańbę zamiast

poszanowania, przekleństwo zamiast błogosławieństwa. Wystarczy z wielu spraw

niektóre tylko i najznaczniejsze przytoczyć: przełożonych Kościoła świętego,

mianowicie arcybiskupów, biskupów, kapłanów i pomazańców pańskich, śmiałeś nie

tylko zaczepić, lecz także jak parobków nogami podeptać. To wszystko znosiliśmy z

uszanowania dla stolicy apostolskiej. Ty jednak naszą pokorę przedstawiłeś jako lęk,

zatem też sam śmiałeś buntować się przeciw naszej królewskiej godności, której

wydarciem nam groziłeś, tak jakbyśmy państwo od ciebie otrzymali, tak jakby korona

królewska albo cesarska w twoim, a nie w boskim ręku była, w ręku Pana naszego

Jezusa Chrystusa, który do panowania nas, a nie ciebie do kapłaństwa powołał. Gdyż

tak wyniosłeś się: przez chytrość, sprzeczną z ślubami zakonnymi, zdobyłeś

pieniądze, przez pieniądze łaskę tłumu, a przez jego łaskę moc oręża, przez to

dorwałeś się do siedziby pokoju, a nawet pokój z jego stolicy przepędziłeś. Także i

mnie, który aczkolwiek nie byłem godny, to jednak między pomazańcami Pana dla

władzy zostałem ukoronowany, znieważyłeś, gdy tradycja ojców świętych poucza, że

tacy tylko przez Boga są sądzeni i z powodu żadnego potknięcia się usunięci być nie

mogą, nawet choćbyśmy chcieli odsunąć się od prawdziwej wiary, od czego jednak

jesteśmy dalekimi. Sam prawdziwy papież, święty Piotr, woła: Miejcie bojaźń

przed Bogiem, czcijcie króla! Ty

MROKI Ś REDNIOWIECZA

KLĄTWY KOŚCIELNE

zaś, ponieważ Boga się nie boisz, bezcześcisz mnie, swego pomazańca. Święty Paweł

powiada: Jeżelibym ja, albo anioł nawet z nieba, głosił wam inną ewangelię, aniżeli

my głosiliśmy, niech będzie przeklęty. Ty więc, potępiony przez to przekleństwo i

przez werdykt naszych biskupów i nasz własny, ustąp i opuść przywłaszczoną stolicę

Piotrową. Inny wstąpi na tron apostolski, który poza udawaną pobożnością nie

skrywa gwałtu, lecz zwiastuje czystą naukę Piotra. Ja, król Henryk z Bożej łaski, i

wszyscy nasi biskupi mówią ci: ustąp! ustąp!"

z niesłychaną dumą zbuntował się przeciw Twemu Kościołowi, zabraniam rządów

nad całym niemieckim i włoskim państwem i rozwiązuję wszystkich chrześcijan z

zaprzysiężonych zobowiązań, jakie świadczyli mu i będą świadczyć, zakazuję też

każdemu, by mu służył jako królowi. Bo kto próbuje cześć Twego Kościoła

uszczuplić, ten zasługuje, aby stracił cześć, którą, zdaje mu się, że posiada. A

ponieważ, jako chrześcijanin, nie chciał być posłuszny i nie wrócił do Boga, którego

opuścił, lecz, owszem, z ekskomunikowanymi utrzymywał spólnictwo, dopuścił się

wielu bezprawi, upomnieniami, które mu przepisałem dla jego zbawienia pod Twoim

zaświadczeniem, wzgardził i oddzielił się od Kościoła w prostym zamyśle

rozdzielenia go, przeto na Twoim miejscu związuję go węzłem klątwy i w ufności do

Ciebie takim sposobem, aby wszystkie ludy wiedziały i dowiedziały się, że Ty jesteś

Piotr, i że Syn żywego Boga zbudował Swój Kościół, i że bramy piekielne nie

zwyciężą go."

Nie przeraził się tymi nawoływaniami cesarza Grzegorz VII i nie

ustąpił. Ten były mnich, syn wiejskiego cieśli, należycie doceniał

ciemnotę ludów. Wypróbował ją jeden z jego poprzedników, papież

Grzegorz V, rzuciwszy klątwę na Francję. Grzegorz VII nie rzucał

interdyktu na cały kraj, nie chciał bowiem dotknąć jego skutkami

oddanych mu zwolenników, za to rzucił klątwę na zwierzchnika kraju

— cesarza Henryka. Był to pomysł szatański. Toteż ówczesny

kardynał Damiani nazywał Grzegorza „przenajświętszym diabłem", a

późniejsi pisarze nazwisko jego Hildebrand przekręcili na

„Höllenbrand" (ogień piekielny). Klątwa papieska na cesarza tak

brzmiała:

Agitatorami, szerzącymi wieść o tej klątwie, stają się potężne i

liczne, wiernie oddane papieżowi, zakony. Lud, rycerstwo, książęta

idą za klątwą papieską. Cesarz został osamotniony. Najlepsi

przyjaciele uciekają od niego. Jedyną doradę zewsząd słyszy:

„upokórz się przed papieżem, niech zdejmie z ciebie klątwę, a

możemy powrócić do ciebie!" Zdradzony i opuszczony udaje się

podczas srogiej zimy — przedzierając się przez Alpy — do Rzymu,

aby przebłagać papieża i dostać rozgrzeszenie. W drodze dowiaduje

się, że papież znajduje się w zamku margrabiny Matyldy toskańskiej,

zwanym Kanossa. Przybywa pod ten zamek, lecz bramy mu nie

otworzono. Przez trzy dni i noce, w połowie stycznia, stał cesarz

przed zamkiem drżący z zimna i głodu, z odkrytą głową, boso i

przybrany we włosiennicę. Z okien zamku przyglądał mu się papież,

ciesząc się upokorzeniem swego przeciwnika. W czwartym dniu

wpuszczono go do zamku, zaprowadzono przed ołtarz, gdzie go

papież z klątwy rozgrzeszył, rozkazując wrócić do Niemiec i

usprawiedliwić się oraz na przyszłość być mu posłusznym i

poddanym.

Był to triumf niebywały. Papież Grzegorz, chociaż jeszcze na

świętego nie został kanonizowany, przeszedł jednak do historii jako

pogromca cesarza, a jakkolwiek po drugim wyklę-

„Święty Piotrze, księciu apostołów, nakłoń łaskawie ucho ku mnie i wysłuchaj

mnie, Twojego sługę, którego od dzieciństwa wykarmiłeś i aż po dzień dzisiejszy

ratowałeś z mocy złych, którzy mnie z powodu wierności dla Ciebie znienawidzili i

nienawidzą. Ty i moja władczyni, Matka Boska, i święty Paweł, Twój brat między

wszystkimi świętymi, są mymi świadkami, że mnie Twój święty rzymski Kościół

przeciw woli powołał do zarządzania nim i że ja nie uważałem tego za żadną grabież

wstąpić na Twoją stolicę, że ja raczej wolałbym życie moje skończyć jako pielgrzym

niż Twoje miejsce dla siebie zagrabić dla świeckiej ambicji. Toteż wierzę, że Ci się to

spodobało z Twojej łaskawości, a nie dla mych czynów, i jeszcze się podoba, że

chrześcijański lud, który mi osobliwie został powierzony, także osobliwie jako Twe-

mu zastępcy jest mi posłuszny i że mi dla Ciebie od Boga została udzielona władza

związywania i rozwiązywania na niebie i ziemi.

W tym zaufaniu, ku czci i ochronie Twojego Kościoła w imieniu

Wszechmogącego Boga, Ojca, Syna i św. Ducha, mocą Twej władzy i Twej

powagi, królowi Henrykowi, synowi cesarza Henryka, który

Mroki Średniowiecza - Jółzef Putek.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: