Hodowla pszcz.pdf

Czasopismo pszczelarskie PASIEKA - pszczelarstwo, pszczoły, ule, miód, informacje...

Page 1 of 3

pszczoły.pl>Dwumiesięcznik Pasieka Szukaj

W MOJEJ PASIECE ABECADŁO NAUKA W PASIECE CHOROBY W PASIECE PRODUKTY PASIECZNE ARCHIWUM

PASIECZNE ABECADŁO

W numerze

Porozmawiajmy o hodowli

W czasie rozmów z Panem redaktorem

"Pasieki" doszliśmy do wniosku, Ŝe o

niektórych zagadnieniach z pogranicza

nauki i praktyki przydałoby się mówić

językiem prostym, a nie naukowym. Tak

powstał zamysł tłumaczenia niektórych

zagadnień z polskiego na nasze.

ROZPOCZNIJMY te rozwaŜania od genetycznego

doskonalenia, czyli od hodowli pszczół. WiąŜe

się to z częstym pytaniem, jakie matki, a tym

samym jakie pszczoły są najlepsze. Aby

organizm, w tym i pszczoła, mógł funkcjonować

musi być z czegoś zbudowany. Są to

odpowiednie pierwiastki i związki chemiczne,

czyli materia.

Wydarzenia

Jubileusz profesora

Jerzego Woyke

Apimondia 2009

Kamiańskie klimaty

W mojej pasiece

Pobierane one są z otoczenia, a następnie wydalane.

Aby jednak z kupy cegieł powstał kościół, trzeba wykonać pracę, czyli włoŜyć

odpowiednią ilość energii. Samochód, który teŜ jest zlepkiem materii, potrzebuje

wkładu energii, by ruszyć i działać. Aby z mieszaniny pierwiastków powstała i mogła

funkcjonować pszczoła, musi być równieŜ dostarczana energia. A zatem, w kaŜdym

Ŝywym organizmie nierozłącznie z obiegiem materii funkcjonuje obieg energii. Materia i

energia tworzą wszystko co Ŝywe i martwe, nie wyłączając pszczół. Zresztą, jak to

wykazał Einstein, materia i energia mogą nawzajem w siebie przechodzić, ale to juŜ

inne zagadnienie.

Z pryzmy kamieni, wkładając w nią podobną energię, moŜna zbudować albo pałac, albo

mur chiński. Co zatem powoduje, Ŝe są one róŜne? Przyczyną są odmienne plany ich

budowy, a ściślej zawarta w nich informacja.

Organizmy są więc zbudowane z materii, aby

funkcjonowały potrzebna jest energia, ale o

tym, jak wyglądają, czym się róŜnią i jak

funkcjonują, decyduje informacja. Pszczoła czy

trzmiel to prawie taka sama materia i potrzeby

energetyczne. Pszczoły włoskie, kaukaskie czy

afrykańskie są pod względem obiegu materii i

energii takie same. To róŜna informacja zawarta

w ich komórkach decyduje, Ŝe róŜnią się

wyglądem i sposobami działania. W komórkach

swego ciała mają bowiem zapisane informacje o

wszystkich swych cechach, np. o barwie,

budowie, odporności, agresywności, dynamice

rozwoju, zdolności do zbierania pyłku lub

nektaru itd. Geny są to zdania lub czasem

pojedyncze wyrazy, z których składa się pełny

zapis tej informacji. Genetyka jest natomiast

nauką, która stara się odpowiedzieć jak

zapisana, realizowana i przekazywana jest ta informacja. Hodowla zajmuje się z kolei

takim przekształcaniem tej informacji, aby była ona najbardziej uŜyteczna dla

człowieka.

Hodowcy wybierają pszczoły, które mają poŜądane w ich mniemaniu geny (np.

warunkujące łagodność i niską rojliwość), a eliminują niepoŜądane. Nie jest to jednak

takie proste i dlatego nie kaŜdy moŜe to robić. Wybierając matkę z cennymi cechami,

postępujemy tak jak ktoś, kto kupuje płytę z ulubionymi utworami. Oczywiście znajdą

się tam teŜ utwory, które mu się nie podobają. Co więcej, tak jak sprytny producent,

który na płycie obok przebojów umieszcza gorsze kawałki, tak i natura sprawia, Ŝe z

korzystnymi cechami są powiązane niekorzystne. Mówimy wtedy o ujemnej korelacji

genetycznej . Na przykład pszczoły o dobrej dynamice rozwoju bywają rojliwe. A

zatem tak naprawdę nie ma najlepszych matek. Wszystkie są pewną sumą wad i zalet.

Replikacja jest to przekazywanie informacji (genów) z pokolenia na pokolenie. Gdyby

przyjąć, Ŝe ojciec i matka to dwie płyty, kaŜda z lepszymi i gorszymi utworami (genami

warunkującymi lepsze i gorsze cechy), to ich potomek jest płytą, skomponowaną z

połowy utworów płytyojca i połowy płytymatki. O wyborze utworów decyduje jednak

Zimowa pasieka

Drzewa i krzewy dla

naszej pasieki

Ul leŜak dla hobbysty,

cz. 1.

Moja metoda

zintegrowanej walki z

Varroa destructor

Pozyskujmy pierzgę

Kalejdoskop

Miody pitne, sycone

czy niesycone?

Z Pasieką w świat

4 000 000 kilo miodu

w 6 tygodni

Międzynarodowe

Kongresy

Pszczelarskie

Apimondii

Nauka w pasiece

Monitorowanie

mikroklimatu rodziny

pszczelej

system WMA, cz. 1.

Wszystko, co o

plastrze i wosku

pszczelim wiedzieć

naleŜy, cz. 4.

fot. Jerzy Jóźwik

Pasieka poleca

Miód i produkty

pszczele dla zdrowia,

urody i podniebienia

Z pasieki do kuchni

Ptysie, sernik z pianką

Historia

Saga rodu Kurpielów

http://www.pasieka.pszczoly.pl/index.php?s=vjufile&grkat=pasieczne_abecadlo&art...

2010-01-13

Czasopismo pszczelarskie PASIEKA - pszczelarstwo, pszczoły, ule, miód, informacje...

Page 2 of 3

Kącik dla dziadków

i wnuczków

O pszczole, kociczce

Kundzi i kocurku

Tetroniuszu

przypadek. Tak więc siostry, mimo Ŝe po tych samych rodzicach, mogą być bardzo

róŜne, gdyŜ do nagrania kaŜdej z nich zostały uŜyte róŜne utwory, choć z tych samych

płyt rodzicielskich (róŜne geny). Z tej przyczyny nikt nie moŜe gwarantować, Ŝe

potomstwo pochodzące od matek o określonych cechach będzie miało takie same

cechy. Jest jednak pewien sposób. W kaŜdym pokoleniu wybieramy do rozmnaŜania

(replikacji) poŜądane osobniki (płyty z największą liczbą dobrych utworów). Pula ich

genów (utwory z tych płyt) słuŜy do wytworzenia następnego pokolenia (nagrania

nowych płyt). Gdy czynność tę powtarzamy przez wiele pokoleń, niekorzystne geny

(słabsze utwory) są eliminowane. Tym sposobem po 10 i więcej pokoleniach moŜe

dojść do nagromadzenia i utrwalenia w obrębie hodowanych linii poŜądanych genów, a

tym samym poŜądanych cech. Prawdopodobieństwo otrzymania osobników o

poŜądanych cechach rośnie (w naszej płytotece jest coraz więcej płyt, które zawierają

coraz więcej dobrych utworów). Ten długotrwały proces prowadzi do powstania linii

pszczół o ustabilizowanych, przekazywanych z

pokolenia na pokolenie cechach i określony jest

mianem kierunkowej selekcji w oparciu o

addytywną wartość hodowlaną . Przykładem

takiego działania jest wytworzenie ogólnie

znanych linii krainek czy pszczół Buckfast.

Kupując matki z takiej hodowli, mamy

największe szanse (nie pewność!), Ŝe ich

potomstwo będzie przejawiać poŜądany przez

nas zespół cech. Zatem, kupując pojedyncze

matki, moŜemy trafić na gorsze (płyty z

gorszymi utworami), ale gdy robimy to

systematycznie średnia wydajność całej pasieki

bardzo wzrasta (mamy coraz więcej płyt z coraz

większą ilością dobrych utworów, co nie znaczy,

Ŝe nie trafiają się złe). Ekonomicznie jednak to się bardzo opłaca.

Jak państwo zauwaŜyli uŜywałem określenia matki o poŜądanych cechach , a nie

dobre matki. Chcę kupić dobre ubranie... Na zimę czy na lato? Nie ma jednego dobrego

ubrania. Tak samo nie ma jednych pszczół, które byłyby najlepsze. Są tylko pszczoły,

które mogą mieć wyselekcjonowany zespół genów (informacje o cechach) jak najlepiej

przydatny dla danego środowiska i kierunku uŜytkowania. Na wczesne lub późne

poŜytki. Do konkretnej szaty roślinnej. Na intensywny krótkotrwały poŜytek z duŜych

upraw. Do hobbystycznej pasieki na działce zlokalizowanej w pobliŜu siedzib ludzkich

lub do komercyjnej wędrownej gospodarki. Tak więc pszczelarz powinien wiedzieć, w

jakim celu i w jakich warunkach środowiskowych utrzymuje pszczoły, a hodowca matek

znać na tyle swój materiał, by z jak najmniejszym ryzykiem błędu wyjść naprzeciw tym

oczekiwaniom.

Druga metoda uzyskiwania matek o poŜądanych cechach polega na kojarzeniu matek

jednej linii z trutniami drugiej linii w nadziei, Ŝe potomstwo będzie sumą poŜądanych

cech obu linii. Nazywa się to krzyŜowaniem kompensacyjnym , gdyŜ wady jednej

linii kompensowane są przez zalety drugiej. Oczywiście czasem moŜemy otrzymać

pszczoły, które sumują w sobie wady zamiast zalet linii wyjściowych. Mówimy więc o

zdolności kombinacyjnej . Są takie linie pszczół, których matki kojarzone z trutniami

wielu innych linii dają zawsze dobry efekt. Mówi się, Ŝe mają one wysoką ogólną

zdolność kombinacyjną. Z kolei matki z innych dadzą dobry efekt tylko

zainseminowane partnerami innej konkretnej linii. Nawet kierunek kojarzenia ma

znaczenie (matki linii "A" inseminowane trutniami "B" utworzą dobre rodziny, a matki

"B" inseminowane trutniami "A" słabe). Określa się to jako specyficzną zdolność

kombinacyjną . Kojarząc pszczoły z dwu linii, moŜemy równieŜ otrzymać potomstwo

lepsze niŜ pokolenie rodzicielskie. Coś jakby superkombinację. Takie zjawisko to

heterozja . DruŜyna piłkarska złoŜona z samych gwiazd często gra kiepsko, a mająca w

składzie słabszych, ale zgranych zawodników

znacznie lepiej. Liczy się zespół, a nie

pojedynczy zawodnicy. Tak samo geny danego

osobnika mogą utworzyć układ (zespół) dający

wysoką produkcyjność.

Z powyŜszych rozwaŜań wynika, Ŝe tę samą

wysoką wydajność moŜna uzyskać dwoma

drogami, poprzez nagromadzenie poŜądanych

genów (stworzenie ustabilizowanej linii) lub

przez stworzenie poŜądanej ich kombinacji. W

pierwszym przypadku, mając wysoko

produkcyjną matkę moŜna oczekiwać, Ŝe jej

córki matki teŜ stworzą wydajne rodziny. W

drugim na skutek rekombinacji genów podczas

kojarzenia poŜądana kombinacja genów

rozpadnie się i po dobrej matce moŜemy otrzymać złe córkimatki. Aby zatem mieć

matki o dobrej kombinacji genów, trzeba utrzymywać stale obie linie wyjściowe dające

tę kombinację. Dlatego rozróŜniamy hodowców pszczół, którzy prowadzą doskonalenie

genetyczne i pszczelarzy producentów, którzy utrzymują pszczoły. Celem pierwszych

jest produkcja matek na sprzedaŜ (w pasiekach zarodowych matek zarodowych, a w

pasiekach reprodukcyjnych matek reprodukcyjnych), a celem drugich jest pozyskiwanie

produktów i ewentualnie wychów matek na własne potrzeby. Tak więc ci pierwsi

prowadzą hodowlę matek (queen breeding), a ci drudzy wychów matek (queen

rearing).

Na kanwie tych rozwaŜań warto ustosunkować się do pytania: które matki są lepsze,

Kącik kolekcjonera

Rzeźby i figurki z

motywami

pszczelarskimi

http://www.pasieka.pszczoly.pl/index.php?s=vjufile&grkat=pasieczne_abecadlo&art...

2010-01-13

Czasopismo pszczelarskie PASIEKA - pszczelarstwo, pszczoły, ule, miód, informacje...

Page 3 of 3

zapładniane sztucznie czy naturalnie? Matki i n s em i now a ne sztucznie później

rozpoczynają czerwienie, trudniej jest je poddać. Na skutek błędu inseminatora lub

niewłaściwego traktowania po inseminacji mogą teŜ mieć większy procent upadków. Ale

z drugiej strony, poddając matkę nieunasienioną, zachowujemy się jak ktoś kto ma w

połowie nagraną płytę i zgadza się, by druga połowa utworów została dograna na chybił

trafił przez obcych ludzi. Pszczoły po takiej matce będą bowiem miały połowę genów

(informacji o cechach) od niej, a połowę po nieznanych trutniach latających w okolicy.

Niefortunnie w Polsce duŜy odsetek pszczelarzy lubi mieć ZOO w pasiece, czyli

utrzymywać bardzo róŜne, często prywatnie importowane matki. Siłą rzeczy to co lata

w powietrzu (trutnie) pod względem przenoszonej informacji genetycznej jest

kompletnie nieprzewidywalne. Dlatego prawidłowe pytanie brzmi: o jakiej genetycznej

wartości i o jakich cechach chcemy mieć matki, a jak były one unasieniane jest bez

znaczenia. Tak jak bez znaczenia jest, jak została wyprodukowana płyta, byle zawierała

najlepsze dla nas utwory. Gdyby w Polsce były warunki do tworzenia izolowanych

trutowisk, nie upierałbym się przy sztucznej inseminacji. Jest ona tylko narzędziem i

sama z siebie nie gwarantuje wysokiej jakości matek. Decyduje o niej wieloletnia praca

hodowlana nad kształtowaniem informacji zawartej w komórkach ciała matek, a nie

mechaniczny zabieg. Tak więc kluczowe pytanie brzmi: jakie cechy powinny mieć

pszczoły po zakupionej przez nas matce. Jednak w naszym kraju nie moŜna sensownie

prowadzić opisanych wyŜej działań hodowlanych bez sztucznej inseminacji. Dlatego

jeśli mamy pewność, Ŝe kupowane matki mają wysoką wartość genetyczną, warto

tolerować pewne ich mankamenty. Coś za coś, jak zwykło się mawiać.

I na koniec. Warto wiedzieć, Ŝe tak jak lepszy, szybszy samochód, by wykazać swe

zalety, potrzebuje lepszego kierowcy, tak i inseminowane matki o wysokiej wartości

genetycznej potrzebują pszczelarza o wyŜszych kwalifikacjach, by przejawić pełną

produkcyjność.

dr Jerzy Paleolog

AR w Lublinie

Pasieka nr 2/2004

«« powrót

http://www.pasieka.pszczoly.pl/index.php?s=vjufile&grkat=pasieczne_abecadlo&art...

2010-01-13

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: