T a d e u s z M A J E W S K I
PORADNIK METODYCZNY
dla nauczycieli pracujących z dziećmi z uszkodzonym wzrokiem
w systemie integracyjnym
W A R S Z A W A 1 9 9 7
S P I S T R E Ś C I
W S T Ę P - 6
1. WZROK I JEGO USZKODZENIE - 9
1.1. Znaczenie wzroku w życiu dziecka - 9
1.2. Rodzaje uszkodzenia wzroku - 9
1.3. Przyczyny uszkodzenia wzroku - 15
2. DZIECI Z USZKODZONYM WZROKIEM - 17
2.1. Dzieci słabowidzące - 17
2.2. Dzieci niewidome - 22
2.2.1. Dzieci niewidome z resztkami wzroku - 23
2.2.2. Dzieci całkowicie niewidome - 25
2.3. Dzieci ociemniałe - 26
2.4. Dzieci z uszkodzonym wzrokiem z
dodatkowymi ograniczeniami - 27
3. ROZWÓJ PSYCHICZNY i SPOŁECZNY DZIECI
Z USZKODZONYM WZROKIEM - 32
3.1. Podstawowe zasady rozwoju dzieci
z uszkodzonym wzrokiem - 32
3.2. Przystosowanie psychiczno-społeczne
dzieci z uszkodzonym wzrokiem - 35
4. DZIECI Z USZKODZONYM WZROKIEM A SYSTEM
INTEGRACYJNY - 44
5. PROBLEMY DZIECI Z USZKODZONYM WZROKIEM
W UCZENIU SIĘ - 48
5.1. Czytanie i pisanie dzieci z uszkodzonym
wzrokiem - 48
5.1.1. Czytanie i pisanie dzieci słabowidzących - 49
5.1.1.1. Trudności w czytaniu dzieci
słabowidzących - 49
5.1.1.2. Trudności w pisaniu dzieci
słabowidzących - 53
5.1.1.3. Pomoce techniczne ułatwiające dzieciom
słabowidzącym czytanie i pisanie - 55
5.1.2. Czytanie i pisanie dzieci niewidomych - 57
5.1.2.1. Dotykowy system pisania i czytania
Ludwika Braille'a - 57
5.1.2.1. Pomoce techniczne ułatwiające dzieciom
niewidomym pisanie i czytanie - 60
5.2. Robienie notatek przez dzieci z uszkodzonym
wzrokiem - 63
5.3. Wykonywanie zadań szkolnych przez dzieci
z uszkodzonym wzrokiem - 65
5.4. Trudności dzieci z uszkodzonym wzrokiem
w odrabianiu zadań domowych - 66
6. WSKAZÓWKI METODYCZNE DO NAUCZANIA DZIECI
Z USZKODZONYM WZROKIEM - 69
6.1. Ogólne uwagi dotyczące realizacji programu
nauczania dzieci z uszkodzonym wzrokiem - 69
6.2. Nauka matematyki dzieci z uszkodzonym wzrokiem - 71
6.3. Nauka fizyki, chemii i biologii
dzieci z uszkodzonym wzrokiem - 74
6.4. Nauka geografii dzieci z uszkodzonym wzrokiem - 76
6.5.Wychowanie fizyczne dzieci z uszkodzonym wzrokiem-78
6.6. Zajęcia plastyczne dzieci z uszkodzonym wzrokiem-81
6.7. Zajęcia techniczne dzieci z uszkodzonym wzrokiem-82
6.8. Zajęcia rewalidacyjne dzieci z uszkodzonym
wzrokiem - 83
6.8.1. Nauka pisania i czytania systemem Braille'a- 84
6.8.2. Nauka pisania przy pomocy komputera
i na maszynie czarnodrukowej - 85
6.8.3. Zajęcia z orientacji przestrzennej
i samodzielnego poruszania się - 86
6.8.4. Usprawnienie widzenia - 88
6.8.5. Gimnastyka korekcyjna - 89
6.9. Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci
z uszkodzonym wzrokiem - 90
6.10. Ocena pracy szkolnej dzieci
z uszkodzonym wzrokiem - 91
7. WARUNKI EFEKTYWNEGO NAUCZANIA DZIECI
Z USZKODZONYM WZROKIEM W SYSTEMIE INTEGRACYJNYM - 94
7.1. Postawa nauczycieli wobec integracyjnego
systemu nauczania - 94
7.2. Konieczność dokładnego poznania ucznia
z uszkodzonym wzrokiem - 97
7.3. Zapoznanie ucznia z uszkodzonym
wzrokiem ze środowiskiem szkolnym - 99
7.4. Organizacja stanowiska pracy ucznia
z uszkodzonym wzrokiem - 101
7.4.1. Stanowisko pracy ucznia słabowidzącego - 101
7.4.2. Stanowisko pracy ucznia niewidomego - 104
7.5. Rola pedagoga szkolnego i pedagoga specjalnego
w nauczaniu dzieci z uszkodzonym wzrokiem - 106
7.6. Współpraca z rodzicami ucznia z uszkodzonym
wzrokiem - 108
7.7. Postawa uczniów widzących wobec uczniów
z uszkodzonym wzrokiem - 111
7.7.1. Wpływ postaw dorosłych osób widzacych
na postawy dzieci - 112
7.7.2. Zakres wiedzy uczniów widzących
o osobach z uszkodzonym wzrokiem - 113
7.7.3. Kształtowanie postaw uczniów widzących
wobec uczniów z uszkodzonym wzrokiem - 126
8. WSPÓŁPRACA SZKOŁY Z INNYMI PLACÓWKAMI - 130
8.1. Współpraca z ośrodkami szkolno-wychowawczymi
dla dzieci niewidomych i dla dzieci
słabowidzących - 130
8.2. Współpraca z poradniami psychologiczno-wy-
chowawczymi - 132
8.3. Współpraca z Polskim Związkiem Niewidomych - 133
9. WYKAZ WAŻNIEJSZYCH ADRESÓW - 137
10. ZALECANA LITERATURA - 142
BIBLIOGRAFIA - 144
PROPONOWANE RYCINY I ZDJĘCIA
Ć!X#0 1. Graficzne przedstawienie różnych rodzajów uszkodzenia wzroku:
(1) Normalne widzenie.
(2) Widzenie nieostre, zamglone.
(3) Koncentryczne zwężenie pola widzenia.
(4) Wypadnienie centralnego pola widzenia (mroczek centralny).
(5) Wysepkowe ubytki pola widzenia (mroczki rozsiane).
(6) Widzenie połowicze.
2. Graficzne przedstawienie systemu pisma L.Braille'a (polska wersja).
3. Zdjęcia:
(1) Uczeń niewidomy piszący przy pomocy tabliczki i dłutka brajlowskiego.
(2) Uczeń niewidomy piszący na maszynie brajlowskiej.
(3) Uczeń czytający książkę brajlowską.
(4) Uczeń niewidomy posługujący się kubarytmami lub rysujący figury geometryczne.
(5) Uczeń słabowidzący czytający przy pomocy lupy.
(6) Uczeń niewidomy z mapą plastyczną (wypukłą).
4. Ewentualnie inne.
W S T Ę P
#0 Idea integracji szkolnej, jako jednej z form kształcenia i wychowania dzieci niepełnosprawnych, powstała i zaczęła rozwijać się w sposób planowy w latach 50-tych. Jej istotę stanowi włączenie dzieci niepełnosprawnych w powszechny system szkół i placówek 4oświatowych na wszystkich poziomach edukacji wraz z zapewnieniem im odpowiednich warunków i pomocy w zaspokojeniu ich specjalnych potrzeb edukacyjnych (Hulek, 1992). Dotyczy to także integracji szkolnej dzieci z uszkodzonym wzrokiem czyli dzieci słabowidzących i niewidomych.
W Stanach Zjednoczonych A.P. idea kształcenia dzieci z uszkodzonym wzrokiem razem z dziećmi normalnie widzącymi powstała na początku lat 60-tych. Przyczyną tego faktu było zastosowanie w medycynie inkubatora, dzięki któremu znaczna liczba dzieci przedwcześnie urodzonych (wcześniaków), skazanych raz kiedyś na niechybną śmierć, przeżywała. Pociągnęło to jednak za sobą poważne, wówczas nieznane konsekwencje, a mianowicie uszkodzenie wzroku dzieci, które musiały w nim przebywać dla osiągnięcia odpowiedniego rozwoju. Było to tzw. zwłóknienie pozasoczewkowe (fibroplasia retrolentalis) powodujące poważne uszkodzenie wzroku. Kiedy dzieci te osiągnęły odpowiedni wiek, ówczesny amerykański system szkolnictwa specjalnego okazał się niezdolny do przyjęcia tak znacznej liczby dzieci niewidomych i słabowidzących. Powstał wówczas problem powiększenia 6- lub nawet 7-krotnie liczby specjalnych szkół dla dzieci niewidomych, albo skierowania tych dzieci do szkół ogólnodostępnych i uczenia ich razem z dziećmi widzącymi. W tym samym czasie rodzice tych dzieci stworzyli grupę nacisku na władze oświatowe, aby ten problem rozwiązać. I w taki to sposób zrodziła się idea kształcenia integracyjnego dzieci z uszkodzonym wzrokiem w Stanach Zjednoczonych. Wyższe szkoły i uniwersytety przystąpiły do organizowania różnych form dokształcania nauczycieli ze szkół ogólnodostępnych. Chodziło o zapewnienie im podstawowej i niezbędnej wiedzy i umiejętności do nauczania dzieci z uszkodzonym wzrokiem, które do nich trafią (Jernigan, 1993). Dzisiaj w Stanach Zjednoczonym system integracyjny dla dzieci z uszkodzonym wzrokiem jest szeroko rozbudowany i tysiące dzieci z niego korzysta, choć nie brak także uwag krytycznych pod jego adresem.
Podobnie w wielu krajach europejskich idea kształcenia integracyjnego zaczęła przyjmować konkretne kształty i zaczęto przyjmować dzieci słabowidzące i niewidome do szkół ogólnodostępnych, stwarzając im możliwość pobierania nauki i przygotowania się do życia razem w normalnym środowisku szkolnym.
U nas idea kształcenia intgracyjnego dzieci niepełnosparanych, w tym także dzieci niewidomych i słabowidzących, została wprowadzona w 1983 r., kiedy to ówczesny Minister Oświaty i Wychowania opublikował Wytyczne nr KS-431320-50/83 w sprawie organizacji zajęć z uczniami realizującymi obowiązek szkolny w szkole podstawowej, a zakwalifikowanymi do kształcenia specjalnego. Wytyczne zakładały taką pracę nauczyciela z dzieckiem niepełnosprawnym w szkole ogólnodostępnej, która umożliwi mu zdobycie wiedzy i umiejętności na miarę jego możliwości i pozwoli na uzyskanie promocji do klasy programowo wyższej (Szczepaniak-Maleszka, 1993). Również Bogucka (1996) pisze, że realizacja idei integracji nqa szerszą skalę zaczęła się wraz ze zmianami społeczno-politycznymi w naszym kraju, a więc sześć lat temu. Grunt jednak przygotował wcześniej wielki propagator tej idei prof. Aleksander Hulek. Na początku lat 90-tych stopniowo zaczęły powstawać szkoły z klasami integracyjnymi, a następnie całe szkoły integracyjne. Do szkół tych zaczęły trafiać także dzieci słabowidzące i niewidome. Według Polskiego Związku Niewidomych aktualnie do podstawowych szkół ogólnodostępnych uczęszcza ponad 1.500 dzieci słabowidzących i około 100 dzieci niewidomych. Liczba ta z pewnością w następnych latach będzie się zwiększać.
Z liczb tych wynika, że idea kształcenia integracyjnego dzieci z uszkodzonym wzrokiem przenika do coraz to większej liczby szkół i nabiera coraz to wyraźniejszych kształtów praktycznych. W związku z tym coraz więcej nauczycieli tych szkół spotyka się w swojej praktyce pedagogicznej z uczniami słabowidzącymi i niewidomymi. Jest rzeczą zrozumiałą, że wielu z nich ma cały szereg wątpliwości, czy dzieci te faktycznie powinny uczyć się razem z dziećmi normalnie widzącymi. Mają oni też wiele obaw czy podołają tym specyficznym zadaniom i obowiązkom związanym z nauczaniem i przygotowaniem do życia uczniów posiadających specjalne potrzeby edukacyjne. Poradnik metodyczny dla nauczycieli pracujących z dziećmi z uszkodzonym wzrokiem w systemie integracyjnym stawia sobie za cel dostarczenie nauczycielom informacji i dowodów, które rozwiałyby wszelkie ich wątpliwości i obawy oraz przekonały ich, że kształcenie integracyjne jest możliwe, chociaż pod pewnymi warunkami. Poradnik przedstawia podstawowe wiadomości o dzieciach z uszkodzonym wzrokiem oraz ich trudnościach i ograniczeniach, o specjalnych potrzebach edukacyjnych i warunkach ich zaspokajania w ramch szkoły ogólnodostępnej, a także informacje, gdzie nauczyciele mogą szukać pomocy w rozwiązaniu swoich problemów związanych z nauczaniem tych dzieci.
Wyrażam nadzieję, że Poradnik ten okaże się bardzo pożyteczny dla nauczycieli, a dzieciom przyniesie wiele korzyści, albowiem ich nauczyciele, po jego przeczytaniu, będą mogli lepiej z nimi pracować.
1. Wzrok i jego uszkodzenie
1. W Z R O K I J E G O U S Z K O D Z E N I E
1.1. Znaczenie wzroku w życiu dziecka
Wśród dzieci niepełnosprawnych w Waszej szkole możesz spotkać także dzieci z uszkodzonym wzrokiem. Jak powszechnie wiadomo - wzrok ma duże znaczenie dla każdego człowieka, a szczególnie dla dziecka. Mówiąc o dziecku w wieku szkolnym - wzrok ma jednak szczególne znaczenia dla jego nauki, a więc w poznawaniu przedmiotów i zjawisk. Większość metod nauczania dziecka to metody wizualne oparte na wzroku, jak np. demonstracja czy obserwacja. Ponadto dziecko posługuje się wzrokiem przy czytaniu i pisaniu. Również nauka różnych umiejętności praktycznych, np. umiejętności wykonywania czynności dnia codziennego bazuje na obserwacji i demostracji. Dziecko, obserwując jak inne osoby wykonują różne czynności, stara się je naśladować. Wykonywanie różnych praktycznych czynności, czyli działalność praktyczna człowieka, oparta jest na mechanizmie koordynacji wzrokowo-ruchowej, w którym wzrok pełni funkcję orientacyjną, kierującą i kontrolującą poprawność ich przebiegu.
W końcu trzeba podkreślić, że wzrok ma także znaczenie w orientowaniu się w przestrzeni, co jest niezbędnym warunkiem samodzielnego poruszania się w klasach, na korytarzach, na podwórzu, czy boisku sportowym, nie mówiąc już o dojściu lub dojeździe z domu do szkoły. Dotyczy to też orientacji w środowisku społecznym, pozwalającej ustalić, gdzie znajduje się np. nauczyciel lub inne dzieci.
Ogólnie przyjmuje się, że w hierarchii zmysłów wzrok ma najwyższe miejsce i około 80% wszystkich informacji dociera do dziecka drogą wzrokową (Verduin,1993).
1. 2. Rodzaje uszkodzenia wzroku
Narząd wzroku ma bardzo złożoną i delikatną budowę. Składa się on z gałek ocznych wraz z mięśniami umożliwiającymi ich ruchy oraz nerwów wzrokowych, łączących je z odpowiednią partią komórek nerwowych zlokalizowaną w płacie potylicznym kory mózgowej, zwaną ośrodkiem wzrokowym. Zakończenia nerwów wzrokowych znajdujące się w siatkówce na dnie oka stanowią receptory wzrokowe. Są to tzw. czopki i pręciki, czyli wyspecjalizowane komórki światłoczułe reagujące na bodźce wzrokowe, którymi są fale elektromagnetyczne, czyli światło.
W części funkcjonalnej narządu wzroku można wyodrębnić część fizjologiczną, czyli widzenie oraz część psychologiczną, czyli percepcję wzrokową. Na tę pierwszą składają się: czynności motoryczne gałek ocznych, czynności optyczne i czynności wzrokowe, natomiast na tę drugą - wzrokowe czynności percepcyjne (spostrzeganie wzrokowe). Tak jak każdy inny narząd organizmu, również narząd wzroku i jego czynności mogą ulec uszkodzeniu na skutek działania różnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych. W wyniki takiego uszkodzenia może nastąpić częściowe lub całkowite zniesienie czynności wzrokowych czyli słabowzroczność lub całkowita ślepota. Przyjrzyjmy się teraz bliżej uszkodzeniu różnych czynności narządu wzroku.
1. Czynności motoryczne gałek ocznych. Ich zadaniem jest ukierunkowanie gałek ocznych na odpowiedni przedmiot i zatrzymanie się na nim czyli fiksacja, skierowanie obu gałek w ten sam punkt lub na ten sam przedmiot czyli konwergencja lub zbieżność, przenoszenie wzroku dla odszukania konkretnego przedmiotu oraz śledzenie wzrokiem za przedmiotem znajdującym się w ruchu.
Przykładami uszkodzenie czynności motorycznych gałek ocznych jest zez i oczopląs. Zez charakteryzuje się nieprawdłowym ustawieniem gałek ocznych, uniemożliwiającym konwergecję i powodującym widzenie zdwojone (obrazy obu oczu nie nakładają się na siebie i powstają dwa oddzielne obrazy). Oczopląs jest natomiast zaburzeniem polegającym na trudnych do kontrolowania, automatycznych i rytmicznych drganiach gałek ocznych, uniemożliwiającym fiksację. Może on towarzyszyć niektórym schorzeniom wzroku jak bielactwo (albinizm), zaćma wrodzona lub schorzenia rogówki. Lekkie drganie gałek ocznych jest zjawiskiem normalnym. Jeśli jest ono jednak nadmierne, wówczas umiemożliwia utrzymanie wzroku przez określony czas na oglądanym przedmiocie, np. utrudnia czytanie.
2. Czynności optyczne. Ich zadaniem jest skupianie i skierowanie wpadającej do gałki ocznej wiązki promieni świetlnych na plamkę żółtą, znajdującą się w środku siatkówki, gdzie jest największa liczba czopków. Widzenie tą częścią siatkówki jest najlepsze, najwyraźniejsze i najdokładniesze. Skupianie i skierowanie promieni świetlnych na plamkę żółtą odbywa się dzięki odpowiedniemu ich załamaniu przez rogówkę, soczewkę i ciałko szkliste, tworzące układ optyczny oka. Zaburzenie tych czynności występuje przy zaćmie (katarakcie) czyli zmętnieniu soczewki i bielmie czyli zmętnieniu rogówki, powodujących utrudnienie dostępu promieni świetlnych do gałki ocznej oraz przy wadach wzroku takich, jak krótkowzroczność, dalekowzroczność i astygmatyzm (niezborność). Krótkowzroczność i dalekowzroczność jest wynikiem nieprawidłowego funcjonowania soczewki lub nieprawidłowej budowy gałek ocznych. Wówczas promienie wpadające do gałek ocznych skupiają się przed lub poza plamką żółtą. Jeśli są to wady mniejszego stopnia, wówczas można je skorygować przy pomocy szkieł korekcyjnych (okularów). U wielu dzieci nie można jednak tego uczynić i w związku z tym mają one znaczne ograniczenia wzrokowe. Trzecim rodzajem wad wzroku jest astygmatyzm polegający na nierównomiernym załamywaniu promieni świetlnych przez rogówkę lub soczewkę na skutek czego powstają zniekształcone obrazy przedmiotów. Wadę tę można również wyrównać przez noszenie odpowiednich szkieł korekcyjnych.
3. Czynności wzrokowe. Są one najważniejsze w całym procesie widzenia. Polegają one na reagowaniu receptorów wzrokowych (czopków i pręcików) na bodźce świetlne oraz przekazanie pobudzeń poprzez nerwy i szlaki nerwowe do ośrodka wzrokowego w korze mózgowej, gdzie powstają obrazy oglądanych przedmiotów i zjawisk. Na czynności wzrokowe składa się:
Widzenie centralne (środkowe), dzięki któremu człowiek widzi w sposób wyraźny przedmioty, zwłaszcza małe i bardzo małe oraz małe fragmenty większych przedmiotów. Jest to widzenie plamką żółtą przy pomocy czopków. Sprawność widzenia centralnego mierzy się ostrością wzroku, czyli zdolnością rozróżniania 2 punktów przy maksymalnym ich zbliżeniu lub zdolnością rozdzielczą oka wynoszącą przeciętnie 1' minutę kątową.Jest to najmniejszy kąt między promieniami wpadającymi do oka z dwóch położonych bardzo blisko siebie punktów w sytuacji, kiedy rozrózniane są one jeszcze jako dwa oddzielne punkty. Ostrość wzroku bada się przy pomocy specjalnych metod okulistycznych (optometrycznych). Pozwalają one ustalić na ile zachowana ostrość wzroku jest obniżona w stosunku do normalnej. Zwykle lekarze okuliści lub inni specjaliści przeprowadzający badania określają stopień tego obniżenia w postaci ułamka zwykłego lub dziesiętnego. I tak ułamek 1/20 lub 3/60 (0,05) oznacza, że ostrość ta została 20- krotnie obniżona lub że dziecko zachowało zaledwie 5% normalnej ostrości wzroku. Dzieci, które zachowały 5% lub mniej normalnej ostrości wzroku, z medycznego punktu widzenia zaliczane są do dzieci niewidomych z resztkami wzroku. Natomiast dzieci z ostrością wzroku pomiędzy 1/20 a 1/4 (0,05 a 0,25) lub nawet jak niektórzy przyjmują 1/3 (0,3) zaliczane są do dzieci słabowidzących. Są to dzieci, u których ostrość wzroku została obniżona przynajmniej trzykrotnie i więcej.
Obniżenie ostrości wzroku występuje przede wszystkim przy schorzeniach siatkówki, np. przy tzw. mroczku centralnym, polegającym na zwyrodnieniu plamki żółtej i nabliższych okolic, przy schorzeniu i zaniku nerwów wzrokowych, zaćmie, wysokiej krótkowzroczności i dalekowzroczności, których nie można w pełni wyrównać przy pomocy szkieł korekcyjnych oraz bielmie.
Widzenie obwodowe, dzięki któremu człowiek widzi duże przedmioty, przedmioty znajdujące się w ruchu i zjawiska. Jest to widzenie całą siatkówką, a więc również przy pomocy pręcików, rozmieszczonych poza plamką żółtą. Jest ono mniej dokładne i mniej wyraźne. Zapewnia ono także człowiekowi orientację w przestrzeni, co jest szczególnie istotne dla samodzielnego poruszania się i wykonywania różnych czynności praktycznych.
Jeśli chodzi o zaburzenie widzenia obwodowego, to najczęściej zdarza się koncentryczne ograniczenie pola widzenia czyli stopniowe równomierne jego zwężanie się. Koncentryczne ograniczenia pola widzenia określa się w stopniach. Znaczne ograniczenie pola widzenia kwalifikujące do słabowzroczności rozpoczyna się od 30o lub 20o. Jeśli osiąga ono poziom 5o, wówczas uważane je za głębokie. Stopniowe koncentryczne zawężanie się pola widzenia, na skutek trwania procesów chorobowych, prowadzi z regułu do widzenia lunetowego, czyli widzenia bardzo małego fragmentu przestrzeni (patrzenia jak przez dziurkę od klucza lub rurę).
Obok koncentrycznego ograniczenia pola widzenia mogą także wystąpić inne jego uszkodzenia, jak widzenie połowiczne - wypadnięcie połowy (po lewej lub prawej stronie) pola widzenia oraz mroczki rozsiane, czyli wypadnięcie pewnych jego części o różnej wielkości i kształcie (ciemne plamki w polu widzenia).
Ubytki pola widzenia występują przy barwnikowym zwyrodnieniu siatkówki, uszkodzeniu szlaków wzrokowych i kory mózgowej, odwarstwieniu siatkówki oraz masywnych krwotokach do ciałka szklistego, zmianach w siatkówce spowodowanych cukrzycą itp.
Widzenie stereoskopowe, czyli widzenie obuoczne, zapewnia człowiekowi widzenie przedmiotów jako brył oraz przestrzeni jako głębi. Istotę spostrzegania przestrzeni stanowi jej perspektywiczny obraz. Perspektywa polega na pozornym zmniejszaniu się obrazów przedmiotów i zjawisk występujących w danej przestrzeni w miarę oddalania się ich od osoby oglądającej je. Wyznaczają ją linie równoległe pozornie zbiegające się w określonym punkcie w przestrzeni. Taką linię poziomą na wysokości oka, gdzie linie te pozornie zbiegają się nazywa się horyzontem.
Brak widzenia obuocznego występuję przede wszystkim u dzieci jednoocznych. Ponadto zaburzenie tej czynności wzroku występuje w przypadku uszkodzenia czynności motorycznych gałek ocznych, które uniemożliwia skierowanie obu oczu w ten sam punkt i powoduje widzenie zdwojone . Ma to miejsce przy wspomnianym już zezie. W przypadku nieleczenia zeza ostrość wzroku oka zezującego ulega na ogół znacznemu obniżeniu do całkowitego jego wyłączenia z procesu widzenia. Podobne zjawisko może wystąpić przy dwóch różnych zaburzeniach obu oczu oraz przy bardzo wysokiej nadwzroczności.
Widzenie barw, dzięki któremu człowiek widzi rzeczywistość w różnorakich kolorach. Normalne oko ludzkie jest zdolne odróżnić barwy neutralne czyli barwę białą i czarną oraz liczne odcienie szarości oraz barwy podstawowe - czerwoną, zieloną i niebieską. Jest ono zdolne rozróżnić około 160 odcieni różnych barw, będących mieszaniną barw neutralnych i podstawowych.
Zaburzenie widzenia barw występuje zwykle przy zmianach w centralnej części siatkówki, a więc może towarzyszyć obniżeniu ostrości wzroku. Dzieci dotknięte tym zaburzeniem mogą całkowicie nie widzieć, lub gorzej widzieć niektóre barwy np. czerwoną, zieloną lub niebieską, widzieć tylko barwy neutralne itp. Od zaburzeń widzenia barw związanych z określonym schorzeniem oczu, należy odróżnić daltonizm, czyli wrodzone zaburzenie widzenia barw bez specjalnego zaburzenia innych czynności wzroku, a więc ostrości wzroku. Występuje on u około 8% mężczyzn i 0,5% kobiet.
Widzenie zmierzchowe lub nocne, czyli widzenie w słabych warunkach świetlnych, które występują o zmroku lub przy słabym oświetleniu pomieszczenia. W takich warunkach widzenie odbywa się dzięki aktywizacji pręcików. Zaburzenie widzenia zmierzchowego, związane z uszkodzeniem pręcików , określane jako zmierzchowa lub kurza ślepota, występuje w przypadkach zaburzenia widzenia obwodowego, np. w przypadku barwnikowego zwyrodnienia siatkówki.
Jeśli chodzi o część psychologiczną zmysłu wzroku, to stanowią ją wzrokowe czynności percepcyjne. Ich zadaniem jest analiza, synteza i interpretacja obrazów przekazanych z siatkówki przez ...
AGARR