250
Mariusz garbiec
Uniwersytet Opolski
metody i formy diagnozowania dzieci i MŁODZIEŻY
o specjalnych potrzebach EDUKACYJNYCH
w poradni psychologiczno-pedagogicznej
Zagadnieniem bardzo ważnym łączącym wiele pozornie różnych dziedzin nauki jest diagnoza. Zastosowanie swoje znajduje ona nie tylko w pracy pedagoga, psychologa, logopedy czy innego specjalisty w zakresie pomocy i poradnictwa. Jest niezbędna do oceny prawidłowego funkcjonowania jednostki na różnych etapach jej życia i rozwoju. Dobra, rzetelna, obiektywna, skrupulatna i fachowa diagnoza to podstawa jakichkolwiek działań pedagogicznych skierowanych na dziecko, nastolatka czy osobę dorosłą. Pedagog praktyk stawiając diagnozę zbiera dane i na ich podstawie określa stan rzeczy, dążąc do jego wielorakiego wyjaśnienia. „Termin diagnoza pochodzi z języka greckiego (diagnosis) i oznacza rozpoznanie, ściślej - rozróżnienie. Współczesna interpretacja tego terminu podkreśla dwa jego składniki: zebranie potrzebnych danych i ich krytyczne opracowanie w drodze rozumowania.”[1] Według A. Siedlaczka „(…) diagnoza pedagogiczna winna stanowić proces przetwarzania danych, a nie tylko rejestrowania zachowań. Proces diagnozowania pedagogicznego to ciąg czynności zmierzających do rozwiązania danego problemu. Uzyskaną wiedzę o dziecku pedagog ocenia według pewnych przyjętych norm, wzorców (np. norm rozwojowych) i określa działanie, które należy wobec niego podjąć. Kompetencje diagnosty w obszarach: kognitywnym, emocjonalnym i społecznym tworzą interdyscyplinarny obraz człowieka.”[2]
„Istotne znaczenie dla przeprowadzenia dobrej diagnozy ma odpowiedź diagnosty na następujące pytania: co - czyli co jest problem samego dziecka z punktu widzenia jego otoczenia; kogo - czyli kogo zamierzam diagnozować; inaczej, kim jest dziecko, (w jakim wieku, z jakiego środowiska, czy akceptuje skierowanie na badanie itp.); po co - czyli jaki jest cel diagnozy; kto - czyli kto podejmuje badania diagnostyczne, inaczej, kim jestem ja wobec diagnozy, (jakie są moje kompetencje w tym zakresie, jakie przyjmuję założenia teoretyczne itp.); jak - czyli, w jaki sposób (w oparciu o jaki model) zamierzam przeprowadzić diagnozowanie; czym - jakich metod i narzędzi psychologicznych zamierzam użyć; kiedy i gdzie - czyli czas i miejsce diagnozowania”.[3] „Pedagog stawiając diagnozę zbiera dane i na ich podstawie określa stan rzeczy, dążąc do jego jak najpełniejszego wyjaśnienia. Diagnozy mogą być pełne lub cząstkowe. Diagnoza pełna (rozwinięta) jest wieloaspektowa, a w jej skład wchodzą: aspekt identyfikacyjny (diagnoza przyporządkowująca, klasyfikacyjna lub typologiczna), aspekt genetyczny, aspekt celowościowy, aspekt fazy, aspekt rozwojowy. Diagnozy cząstkowe natomiast, to: klasyfikacyjne (typologiczne, przyporządkowujące), genetyczne (etiologiczne), celowościowe (rola określonego czynnika dla całości stanu), etapowe i prognostyczne (rozwojowe). Pełna diagnoza wymaga od przeprowadzającego szeregu operacji myślowych; różnicowania, sprawdzania hipotezy, wyjaśniania przyczynowego i celowościowego, intuicyjnego wczucia się w badane zjawisko.”[4]
Obok diagnozy pedagogicznej dla zbadania wszystkich interesujących diagnostę obszarów, niezbędna staje się diagnoza psychologiczna. Wielu autorów zwraca uwagę na fakt, iż każda diagnoza winna opierać się na badaniach, co najmniej trzech specjalistów: psychologa, pedagoga i lekarza. Natomiast N. Sillamy twierdzi, iż „(…) diagnoza w psychologii jest czynnością pierwszorzędnej wagi, gdyż od niej zależy rodzaj leczenia i późniejszy rozwój pacjenta. Wymaga od psychologa doskonałego opanowania stosowanych technik, dużego doświadczenia, rozległej kultury i wielkiej intuicji. Coraz częściej diagnozę stawianą przez jedną osobę zastępuje praca zespołowa. Współpraca różnych specjalistów pozwala na wyeliminowanie ewentualnych błędów diagnozy.”[5] „Diagnoza należy do form pomocy psychologicznej, ponieważ uzyskane dzięki niej informacje służą wszystkim zainteresowanym do zrozumienia stanu dziecka, jego potrzeb i trudności, mechanizmów funkcjonowania i możliwości dokonywania zmian. Diagnoza psychologiczna pomaga ustosunkować się do ujawnianych przez dziecko problemów i ułatwić ocenę ich znaczenia. Badanie diagnostyczne stanowi wstęp do udzielenia pomocy albo poprawienia terapii.”[6] „Przez metodę diagnozy będziemy rozumieli wszelkie racjonalnie uzasadnione sposoby postępowania diagnostycznego: zaplanowanie toku diagnostycznego, konstruowanie, dobór oraz zastosowanie technik zebrania i opisu cech badanego przedmiotu, rozumowanie diagnostyczne łącznie z weryfikacją diagnozy, czynnościami prognostycznymi i całościową ostateczną oceną wyników postępowania pedagogicznego.”[7]
Niezwykle ważne w badaniach pedagogicznych jest nie tylko gromadzenie możliwie wielu faktów, lecz także ujmowanie ich we wzajemnym związku. Stąd konieczność uwzględniania w badaniach jednocześnie kilku metod i technik badawczych. Trafność diagnozy pedagogicznej i wynikające z niej działania postdiagnostyczne, są w znacznym stopniu uzależnione od prawidłowego doboru metod. Do pozytywnych walorów pracy diagnosty należy staranność, wytrwałość i wprawa. Wprawa rozumiana jest tu jako umiejętność stosowania metody diagnostycznej i metod badawczych. Daje ona możliwość płynnego przechodzenia od jednego do drugiego stadium diagnostycznego, pewność w stawianiu diagnozy. Dużą wprawę określa się jako biegłość diagnostyczną[8].
Do dyspozycji diagnostyki mamy wiele skal pozwalających zmierzyć poziom funkcjonowania dzieci i młodzieży w obszarach ujętych w diagnozie (rozwój psychomotoryczny, procesy psychiczne, dojrzałość społeczna, inteligencja, itd.). „Jeden z takich obszarów stanowi poziom rozwoju psychomotorycznego dzieci. Jest kilka skal służących do tego rodzaju pomiaru:
A. Skala Arnolda Gesella.
B. Skala Odetty Bruner i Ireny Lezine.
Jeśli chodzi o pomiar inteligencji dzieci i młodzieży wyróżniamy tu:
A. Skalę Iny Uzgiris i J.Mc.V. Hunta.
B. Skalę pomiaru Inteligencji Małych Dzieci.
C. Skalę Stanforda-Bineta.
D. Skalę D. Wechslera do pomiaru inteligencji.
E. Skalę Snijders-Oomen.
F. Skalę R.G. Litera.
Kolejny obszar wymagający prawidłowego zdiagnozowania stanowią procesy psychiczne (poczucie rytmu, percepcja, koordynacja, itp.). W tym celu stosuje się następujące testy i skale:
A. Test Miry Stambak.
B. Test Marianny Frostig.
C. Test Bender-Koppitz.
D. Test 15 słów A. Reya.
E. Skalę S.A. Kirka, J.J.Mc Carthy’ego i Winifred D. Kirk do pomiaru zdolności psycholingwistycznych.
Dodatkowo stosuje się jeszcze: Test Zapamiętywania Rysunków F. Grahama i Barbary Kondall, Test Pamięci Wzrokowej A.L. Bentona, Test Integracji Zmysłowej A.J. Ayres, Test Klasyfikacji Przedmiotów K. Goldsteina i M. Scheerera.
Następny badany obszar stanowi lateralizacja, którą badamy przy pomocy Testu R. Zazzo i Nadine Galifret-Granjon oraz A.J. Harrisa. Poziom i styl ruchowy dzieci w wieku od 6 do 10 lat, a także starszych mierzą zestawy testów opracowane przez Mirę Stambak. Natomiast do pomiaru ogólnej sprawności motorycznej i 6 cech motoryki służy Skala metryczna N. Ozjereckiego.
Do oceny sfery, którą możemy określić jako dojrzałość społeczną i zachowania przystosowawcze stosuje się następujące techniki:
A. Skala Dojrzałości Społecznej E. Dolla.
B. Skala Zachowania Przystosowawczego dla Dzieci, Młodzieży i Dorosłych autorstwa K. Nihira, R. Fostera, M. Shellhass i H. Leland.[9]
Natomiast badając osobowość możemy zastosować następujące techniki:
A. Arkusz Zachowania się Ucznia Barbary Markowskiej.
B. Testy Obiektywno-Analityczne dla Dzieci i Dorosłych.
C. Techniki konstrukcyjne (badany ma za zadanie ułożenie historyjki na podstawie prezentowanego obrazka) np.:
a) Test Apercepcji dla Dzieci L. Bellaka i Soni S. Bellak,
b) Test Interpretowania Obrazków P. Symondsa,
c) Test Apercepcji Tematycznej H. Murraya,
d) Test Układania Historyjki o Obrazku E. Shneimana,
e) Projekcyjne Obrazki R.W. Pickforda,
f) Test H. Rorschacha,
g) Test Uzupełniania Niedokończonych Zdań J. Rottera,
h) Zdania Niedokończone J. Kostrzewskiego,
i) Obrazkowy Test Frustracji M. Rosenzwelga, itd.
D. Kwestionariusze osobowości:
a) J.H. Eysencka Inwentarz Osobowości,
b) Inwentarz Psychologiczny H.G. Gougha...
bober024